بررسی علل روابط صوفیان با زمامداران و حکّام سیاسی در دورة ایلخانی و تیموری

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 11، دوره 8، شماره 28.29، اسفند 1395، صفحه 271-296   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

هادی عباس نژاد خراسانی

کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه پیام نور مرکز بابل

چکیده

گرایش‌های صوفیانه در تاریخ عرفانی همواره وجود داشته‌است. اما ماهیّت و نسبت این گرایش‌ها با ساختار سیاسی و دینی متفاوت بوده است.
از زمان پیدایش آیین و مسلک تصوّف، برخی از زمامداران و حکّام سیاسی به خاطر مقتضیات گوناگون، نسبت به صوفیان اهتمام خاصی داشته و در جلب و رضایت خاطر آنان تلاش می‌کرده‌اند. بعضی از فرمانروایان و حکمرانان دوره ایلخانی و تیموری به دلیل داشتن مشرب عرفانی، به مشایخ توجه می‌کردند و به شکل‌های متفاوت با صوفیان در ارتباط بوده‌اند.
این بررسی در پی آن است تا به محورهای اصلی ارتباط بین زمامداران و حکّام سیاسی دوره ایلخانی و تیموری با صوفیان بپردازد و یا:
1- دلایل حمایت زمامداران و حکّام سیاسی دوره ایلخانی و تیموری، از ساختن خانقاه‌ها، تأمین مایحتاج خانقاه­ها و کمک­ مالی به صوفیان را مورد تحلیل قرار دهد.
2- تأثیرات دعا، کرامات و سماع صوفیان، در ایجاد ارتباط با زمامداران و حکّام سیاسی دوره ایلخانی و تیموری را بررسی نماید.
3- اهمیت پند و حاذق بودن صوفیان در برابر حاکمان دوره ایلخانی و تیموری را مشخص کند.
4- عوامل جانبداری حکمرانان دوره ایلخانی و تیموری از صوفیان را در سختی، جنگ و جهاد در نقش مشاور، مورد بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

صوفی؛ حکّام؛ ارتباط؛ بررسی

مراجع

1- قرآن کریم. (1378). با ترجمه­ی آیت ا... مکارم شیرازی، چاپ دوّم. قم: ناصر.

2- اسماعیلی­ یزدی، عباس. (1388). در آستانه­ی سلوک. چاپ اوّل. قم: مسجد مقدس جمکران.

3- اصفهانی (مراغه­ای)، اوحدی. (1375). کلیات اوحدی. به کوشش سعید نفیسی. چاپ دوّم. تهران: امیرکبیر.

4- افلاکی، شمس­الدین محمد. (1362). مناقب­العارفین. 2 جلدی. جلد اوّل. به کوشش تحسین یازیجی. چاپ اوّل. تهران. دنیای کتاب.

5- اقبال آشتیانی، عباس. (1390). تاریخ ایران (بعد از اسلام). چاپ هفتم. تهران: نگاه.

6- امینی­نژاد، علی. (1387). آشنایی با مجموعه­ی عرفان اسلامی. چاپ اوّل. قم: موسسه­ی آموزش و پژوهش امام خمینی (ره).

7- انصاری، قاسم. (1386). مبانی عرفان و تصوّف. تهران: طهوری.

8- براون، ادوارد. (1376). تاریخ ادبیات ایران. 3جلدی. جلد سوّم. چاپ هفتم. تهران: مروارید.

9- برتلس، یوگنی ادوارد (1376). تصوّف و ادبیات تصوّف. ترجمه سیروس ایزدی. چاپ دوّم. تهران امیرکبیر.

10- بروگمن، یرون. (1389). درآمدی بر شبکه­های اجتماعی. با ترجمه­ی خلیل میرزائی. چاپ اوّل. تهران. جامعه­شناسان.

11- بوزخانی، درویش­علی. (1345). روضه الریاحین. به اهتمام دکتر حشمت موید. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

12- پناهی سمنانی، محمد. (1369). تیمورلنگ، چهره­ی هراس­انگیز تاریخ. چاپ مکرر. تهران: حافظ نون.

13- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1366). نفحات الانس من حضرات القدس. به تصحیح و مقدمه­ی مهدی توحیدی­پور. تهران: سعدی.

14- جعفری. (1342). تاریخ یزد. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

15- حافظ شیرازی، محمد. (1387). دیوان غزلیات. تصحیح علامه­ی قزوینی و دکتر قاسم غنی. به کوشش عبدالکریم جزیره­دار. چاپ هفتم. تهران: اساطیر.

16- حقیقت، عبدالرفیع. (1372). تاریخ عرفان و عارفان ایرانی (از بایزید بسطامی تا نور علیشاه گنابادی). چاپ دوّم. تهران: کومش.

17- خدایار، ابراهیم. (1387). دعا در مثنوی. چاپ اوّل. تهران: علم.

18- خواند میر، غیاث­الدین بن همام­الدین حسینی. (1333). حبیب السیر فی اخبار البشر. 4جلدی. جلد دوم. با تصحیح جلال همای. تهران: کتابخانه­ی خیام.

19- دشتی، محمد. (1374). معارف نهج­البلاغه در شعر شاعران. چاپ اوّل: قم: موسسه­ی تحقیقاتی امیرالمومنین (ع).

20- دین لوئیس، فرانکلین. (1390). مولانا دیروز تا امروز، شرق تا غرب. با  ترجمه­ی حسن لاهوتی. چاپ چهارم. تهران: نامک.

21- رمچی اسفزاری، معین­الدین محمد. (1328). روضات الجنان فی توصیف مدینه هرات. 3جلدی. جلد دوّم. مصحح سید محمدکاظم امام. تهران: دانشگاه تهران.

22- زرکوب شیرازی، ابوالعباس احمدبن ابی­الخیر. (1389). شیرازنامه. به کوشش محمدجواد جدی و احسان­الله شکرالهی. چاپ اوّل. تهران: تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».

23- زرین­کوب، عبدالحسین. (1388). پله پله تا ملاقات خدا. چاپ بیست­ونهم. تهران: علمی.

24- ساروخانی، باقر. (1375). درآمدی بر دایره­المعارف علوم اجتماعی. تهران: کیهان.

25- سعدی شیرازی، مصلح­الدین. (1345). گلستان. به کوشش سعید نفیسی. چاپ سوّم. تهران: کتابفروشی فروغی.

26- سعدی شیرازی، مصلح­الدین. (1374). بوستان. شرح اشعار و حواشی از محمدعلی ناصح. به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر. چاپ سوّم. تهران: صفی علیشاه.

27- سعیدی، گل­بابا. (1387). فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی ابن­عربی. چاپ اوّل. تهران: زوار.

28- سلطان ولد. (1377). معارف. به کوشش نجیب مایل هروی. چاپ دوّم. تهران: مولی.

29- سلطان ولد. (1389). ابتدانامه. به تصحیح و تنقیح محمدعلی موحد و علیرضا حیدری. چاپ اوّل. تهران: خوارزمی.

30- سلطانی گنابادی، میرزا محمدباقر. (1371). رهبران طریقت و عرفان. چاپ سوّم. تهران: محبوب.

31- سنایی غزنوی، مجدودبن آدم. (1377). حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه. به تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

32- سیوری، راجز. (1372). ایران عصر صفوی. ترجمه­ی کامبیز عزیزی. چاپ اوّل. تهران: مرکز.

33- صفاء، ذبیح­الله. (1387). تاریخ ادبیات در ایران. 5جلدی. جلد چهارم. چاپ هفدهم. تهران: فردوس.

34- عطار نیشابوری، فریدالدین. (1389). تذکرۀالاوّلیاء. مطابق نسخه­ی مصحح نیکلسن. چاپ اوّل. تهران: جمهوری.

35- غنی، قاسم. (1389). تاریخ عصر حافظ. تاریخ فارس و مضافات و ایالات مجاوره در قرن هشتم. چاپ یازدهم. تهران: زوّار.

36- فولادی، علیرضا. (1389). زبان عرفان. قم: فراگفت.

37- قاضی سمرقندی، مولانا محمدبن برهان­الدین بن خواجه محمدرضا. (1339). سلسله العارفین و تذکره صدیقین. به تصحیح محمدکاظم امام. تهران: دانشگاه تهران.

38- قشیری، عبدالکریم بن هوزان. (1388). رساله­ی قشریه. با تصحیحات و استدراکات بدیع­الزمان فروزانفر. چاپ دهم. تهران: علمی و فرهنگی.

39- کیانی، محسن. (1389). تاریخ خانقاه در ایران. چاپ سوّم. تهران: طهوری.

40- گولپینارلی، محسن. (1382). مولویه پس از مولانا. با ترجمه­ی توفیق سبحانی. چاپ اوّل. تهران: علم.

41- مجتبائی، فتح­الله. (1389). پیوندهای فرهنگی ایران و هند در دوره­ی اسلامی. با ترجمه­ی ابوالفضل محمودی. چاپ اوّل. تهران: حکمت و فلسفه­ی ایران.

42- مدرسی چهاردهی، نورالدین. (1360). سلسله­ی تصوّف ایران. تهران بتونک.

43- مستوفی بافقی، محمد مفید. (1340). جامع مفیدی. 4جلدی. جلد سوّم. به اهتمام ایرج افشار. تهران: کتابفروشی اسدی.

44- معین، محمد. (1388). فرهنگ فارسی. 6جلدی. جلد دوّم. چاپ بیست­ودوّم. تهران: صدرا.

45- مقدادی اصفهانی، علی. (1381). نشان از بی­نشان­ها. 2جلدی. جلد اوّل. چاپ بیست­ویکم. تهران: جمهوری.

46- مولوی، جلال­الدین محمد. (1374). مثنوی معنوی. با نسخه­ی مصحح رینولدنیکلسون. چاپ ششم. تهران: علمی.

47- مولوی، جلال­الدین محمد. (1388). فیه مافیه. با تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر. چاپ اوّل. تهران: دانشگاهیان.

48- نائب­الصدر (شیرازی)، محمد معصوم. (1339). طرائق الحقائق. 3جلدی. جلد اوّل و دوّم. به تصحیح دکتر محمدجعفر محبوب. تهران: کتابفروشی بارانی.

49- نسیمی، سید عماددالدین. (1370). دیوان. با پیش­گفتار استاد حسین آهی. چاپ اوّل. تهران: فروغی.

50- نوایی، عبدالحسین. (1341). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران. از تیمور تا شاه اسماعیل. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

51- واعظ کاشفی، مولانا فخرالدین علی­بن­حسین. (2536). رشحات عین­الحیات. 2جلدی. جلد اوّل و دوّم. با مقدمه و تصحیح علی­اصغر معینیان. تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.

52- وشمگیر، عنصرالمعالی کیکاوس. (1371). قابوس­نامه. با تصحیح غلامحسین یوسفی. چاپ ششم. تهران: علمی و فرهنگی.

53- هادی­زاده و سید محمدی سال، محمدرضا و سیدحسین. (1386). حکمت­های نهج­البلاغه. چاپ دوّم. تهران: تابان.

54- یزدی، شرف­الدین. (1336). ظفرنامه. 2جلدی. جلد اوّل. به تصحیح محمد عباسی. تهران : امیرکبیر.