بازشناسی ویژگی‌های منحصر به فرد ساخت سکونتگاه‌های روستایی دستکند ایران ( نمونه موردی: مجموعه میراث جهانی روستای میمند، شهربابک، استان کرمان)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 4، دوره 12، شماره 4 - شماره پیاپی 41، اسفند 1396، صفحه 785-802   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد منگلی^{* 1}؛ رضا ابوئی²؛ فاطمه مهدی زاده سراج³

¹دانشجوی دکتری مرمت و احیا بناها و بافتهای تاریخی دانشگاه هنر اصفهان

²دانشیار دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، ایران

³دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت تهران، ایران

چکیده

شناخت سکونتگاه‌های دستکند به مثابه یک پدیده ویژه در معماری روستایی به عنوان پیش‌نیاز برای حفاظت از این میراث ضروریست. برای شناخت همه‌جانبه لازم است ابتدا به شناسایی مؤلفه‌هایی پرداخت که بر شکل‌گیری و تکامل این پدیده نقش داشته‌اند. معماری دستکند به عنوان گونه‌ای ناشناخته از معماری بومی است که ماهیت آن با آنچه در مورد واژه معماری در ذهن است، متفاوت می‌باشد. این معماری به دلیل عدم استفاده از مصالح آزاد و روند خلق متفاوت، نوعی تناقض را در میان گونه‌های معماری بومی داراست. خلق فضا با استفاده از منفی‌سازی در توده سنگی، اساسی‌ترین فنّ این معماری است. نمونه‌های ارزشمند با کارکردهای متنوع همانند: آیینی، خدماتی و مسکونی در سراسر کشور ایران به چشم می‌خورد، به خصوص اقلیم سردسیر به دلیل تناسب کالبدی این معماری با شرایط اقلیمی، پذیرای بیشترین سکونتگاه‌های دستکند است. این پژوهش با طرح این پرسش که چه چیزی این معماری را نسبت یه سایر گونه‌های معماری بومی متفاوت ساخته، از طریق مطالعه موارد متعدد سکونتگاه‌های دستکند به بازشناسی ویژگی‌های اختصاصی آن می‌پردازد. میمند به عنوان بزرگترین مجموعه مسکونی دستکند مورد اصلی مطالعه می‌باشد. با گزینش 60 بنای آن در طی یک فرآیند تجربی، ویژگی‌های: طراحی، معیشتی و زیست محیطی که کمتر مورد توجه‌اند، ارزیابی شده‌اند. قیاس این ویژگی‌ها با موارد مشابه در معماری ساخت، تفاوت‌های جدّی این دو را نمایان ساخته است. یافته‌های پژوهش در استانداردهای طراحی اقلیمی و فناوری علاوه بر تکمیل شناخت از این گونه خاص، در تدوین معیارهایی برای ساخت این بناها در عصر حاضر یاری‌رسان می‌باشد. نتایج حاصل از این پژوهش می‌تواند به راهکاری روش‌شناختی برای مطالعه سایر نمونه‌ها ختم شود و همچنین به درک صحیح از این پدیده یاری رساند تا بر مبنای آن مبانی حفاظت از آن نیز بدست آید.

کلیدواژه‌ها

سکونتگاه‌های دستکند؛ میمند؛ معماری بومی؛ کالبد؛ روستا

مراجع

Asadabadi, R. (1995). Study and archeological assessment of Meymand region. Cultural  heritage, handy craft and tourism organization of Iran. Kerman. Iran. (In Persian)

Ashrafi, M. (2011).  A study about rock-cut architecture typology.  journal of architecture and urban planning. 7 (4). 25-47.(In Persian)

Burry, E., & Petitta, M. (2005). Runoff drainage, groundwater exploitation and irrigation with underground channels in Cappadocia: Meskendir Valley case-study. Journal of Cultural Heritage, 6, 191-197

Cultural heritage, handy craft and tourism organization of Iran. (2001-2006). Documentin reports of Meymand Study. Meymand bureau. Kerman. Iran. (In Persian)

Durant. W. (1999). The history of civilization. Translated by Aram, A. scientific and cultural publication. Sixth edition. Tehran.Iran.

Erdem, A. (2008). Subterranean space use in Cappadocia: The Uchisar example. Tunnelling and Underground Space Technology, 23, 492-499

Geographic center of defense ministry. (2003). Geographic encyclopedia of Kerman province villages, Shahre Babak city. First edition, Tehran, Iran. (In Persian)

Heydari, A. (2000). Study of rock-cut temples in Parthian and Sassanid period in Zagros region. Master of archeology thesis,Tehran University, Tehran. Iran. (In Persian)

Heydari, A. (2004). Taqe Bostan Rock-cut grave-shrine. Asar journal, 33 (1), 33-44. (In Persian)

Homayoun, G, A. (1975). A research about Meymand historic village. Historical studies journal, 7 (6), 120-140.  (In Persian)

Homayoun, G, A. (1976). The wider cognition of Meymand historic village. Historical studies journal, 8 (5), 17-45.  (In Persian)

Homayoun, G, A. (1979). Kandovan Village. Historical studies journal, 12 (1), 55-80,  (In Persian)

Hoseini, Z. (2001). Shahre Babak the land of turquoise. Kermanology center, First edition, Kerman. (In Persian)

Karimi, F. (2007). The new look at rock paintings in Iran base on ancient research field studies. Iranology journal, New periods, 2 (3), 20-25. (In Persian)

Kalas, V. (2000). Rock-cut architecture of the Peristrema Valley: Society and settlement in Byzantine Cappadocia. Ph.D thesis Institute of fine arts new York university.

Mangeli, M. (2005). Revitalization of Meymand rock-cut village. Master thesis in restoration of monuments and historic fabrics, Islamic Azad University, Tehran branch, Tehran, Iran. (In Persian)

Mangeli, M. (2008). Form creation in Meymand rock-cut village. First conference of vernacular architecture, 123-138. Islamic Azad University Aliabad Katol, Iran. (In Persian)

Mangeli, M. (2009). Cognition of architectural elements in Meymand historic Village. First conference of Iranian House. 225-237. Islamic Azad University. Gonbad Kavoos. Iran. (In Persian)

 

Mangeli, M., & Sattaripour, A. (2009). A report on potentials of restoration and revitalization of Meymand historical village. 4th international conference of sustainable development and planning, WIT press. (In Persian)

Ozturk, F, G. (2010). A comparative architectural investigation of middle byzantine courtyard complexes in Aciksaray Cappadocia: Question of monastic and secular settlement. Ph.D  thesis in history of architecture,  Middle East Technical University, Turkey.

Ozturk, F, G. (2013). Negotiating between the Independent and Groups of Courtyard Complexes in Cappadocia. 30th Annual Conference of the Society of Architectural Historians, Australia and New Zealand held on the Gold Coast, Queensland, Australia, July 2-5.

Rabah, S. (2010). Factors Determining the Choice of the Construction Techniques in Petra, Jordan. International Journal of Architectural Heritage: Conservation, Analysis, and Restoration, 7 (1). 62-85.

Shahshahani, S. (2003). Meymand house. Cultural heritage, handy craft and tourism organization of Iran, Tehran: First edition, Iran. (In Persian)

Shekari Niri, J., & Mirfatah, A,S. (1995). Abazar rock-cut village. Asar journal, 26 (1) & 27 (1), 65-85. (In Persian)

Varjavand, P. (1973). Qadamgh Shrine a sign of a Mithraism temple. Art and people journal, 5 (1), 75-99. (In Persian)