بررسی ارتباط بین سطح افشاء و کیفیت سود در شرکت‌های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران

فصلنامه مهندسی مدیریت نوین

مقاله 4، دوره 4، 3 و 4 - شماره پیاپی 12، بهمن 1394، صفحه 39-50   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی (تحقیقی)

نویسندگان

عبدالله تیمناک¹؛ فائق احمدی^{* 2}؛ محمدحسین رنجبر³

¹دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت مالی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قشم، قشم، ایران

²استادیار گروه حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قشم، قشم، ایران

³استادیار گروه حسابداری و مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس، بندرعباس، ایران

چکیده

چکیده
هدف از این پژوهش، بررسی ارتباط بین سطح افشاء و کیفیت سود در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. جامعه آماری این پژوهش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار طی یک دوره 5 ساله از سال 1389 لغایت سال 1393 می باشد که تعداد91 شرکت به عنوان نمونه انتخاب شدند. جهت آزمون فرضیه‌ از مدل رگرسیون خطی چند متغیره و بکارگیری نرم افزار EViews استفاده گردیده است. سطح افشاء به عنوان متغیر مستقل و کیفیت سود بعنوان متغیر وابسته برای این پژوهش در نظر گرفته شده است.همچنین برای کنترل اثر سایر متغیرهایی که ممکن است کیفیت سود تحت تاثیر آن قرار بگیرد متغیرهای اندازه شرکت، فرصت‌های رشد و اهرم مالی نیز در مدل تحقیق به عنوان متغیر کنترلی منظور شده است. در کل نتایج آزمون فرضیه حاکی از ارتباط مثبت معنی-دار بین سطح افشا و کیفیت سود می‌باشد.

واژه‌های کلیدی: سطح افشاء، کیفیت سود، اقلام تعهدی اختیاری

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: سطح افشاء؛ کیفیت سود؛ اقلام تعهدی اختیاری

اصل مقاله

مقدمه

براساس مفاهیم نظری گزارشگری مالی، هدف اولیه صورت‌های مالی، ارائه اطلاعاتی تلخیص و طبقه‏بندی شده در خصوص وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف ‏پذیری مالی واحد تجاری جهت یاری نمودن استفاده‌کنندگان صورت‏‏های مالی در اتخاذ تصمیم‏های اقتصادی است (کمیته تدوین استانداردهای حسابرسی، 1388). صورت سود و زیان به سبب اطلاعات مفیدی که درباره میزان سود آوری واحدهای کسب و کار ارائه می­دهد برای استفاده­کنندگان از اطلاعات مالی حائز اهمیت است. به عبارت دیگر، این صورت مالی دارای محتوای اطلاعاتی بوده و موجب سهولت تجزیه و تحلیل­های لازم برای اخذ تصمیمات سرمایه گذاری خواهد شد (بختکی، 1386). از این­رو، هرگونه ارائه گمراه کننده درباره عملکرد مالی واحد اقتصادی، می­تواند آثار زیانباری برای سرمایه­گذاران در پی داشته و آن­ها را در اخذ تصمیمات اقتصادی مناسب، با مشکل مواجه سازد. اهمیتی که سود حسابداری برای استفاده­کنندگان از اطلاعات مالی دارد، باعث شده است که مدیریت واحد تجاری توجه خاصی به مبلغ و نحوه تهیه و ارائه آن قائل شود. بنابراین همواره این نگرانی و مشکل وجود دارد که سود به عنوان یکی از مهمترین شاخص­های عملکرد مالی شرکت­ها، توسط مدیران که در تضاد منافع بالقوه با سهامداران عادی قرار دارند، با اهداف خاصی، مدیریت شده باشد. کیفیت سود مفهومی واضح و مستقیما قابل مشاهده نیست و با توجه تعاریف متعددی که در مورد آن بیان شده است می‌توان گفت که اجماعی بر روی تعریف آن وجود ندارد، در کل می­توان گفت برای کیفیت سود، شاخص­های مختلفی مانند پایداری سود، قابلیت پیش­بینی سود، هموارسازی سود، مربوط بودن سود،کیفیت اقلام تعهدی، مدیریت سود و غیره در نظر گرفته شده است.

یکی از کارکردهای اصلی گزارشگری مالی و افشای اطلاعات، رفع عدم تقارن اطلاعات و تضاد منافع بین اشخاص درون و برون سازمانی می­باشد. شرکت­ها افشای اطلاعات را از طریق انتشار صورت‌های مالی، یادداشت­های توضیحی، گزارش هیات مدیره، و نظایر آن انجام می­دهند. به طور کلی افشای اطلاعات را می­توان به دو بخش اساسی تقسیم کرد: افشای اجباری و افشای داوطلبانه. افشای اجباری شامل تمام اطلاعاتی است که طبق قوانین و مقررات باید در اختیار استفاده کنندگان از صورت­های مالی قرار بگیرد. در مقابل، افشای داوطلبانه، افشای فراتر از قوانین و استانداردها می­باشد. استانداردهای حسابداری اگر چه حداقل میزان افشاء را تعیین کرده­اند ولی برای افشای اضافی اطلاعات محدودیتی قائل نمی­شوند (حسنی و بشیر حسینی، 1389). افشای داوطلبانه توسط شرکت، نقش مهمی در کاهش عدم تقارن اطلاعات بین مدیران و ذینفعان خارجی ایفا می­کند، زیرا عدم تقارن اطلاعات ممکن است موجب ارزش­گذاری اشتباه شرکت شده و تصحیح ارزش­گذاری اشتباه از طریق افشای بیشتر اطلاعات ایجاد نماید (رونن و یاری^[1]، 2008). طبق یافته­های فرانسیس و همکاران^[2] (2005) سیاست افشای وسیع، سازوکاری است که عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سرمایه­گذاران بیرونی را کاهش می­دهد. گلوستن و میلگرام^[3] (1985) رابطه بین افشای شرکتی و عدم تقارن اطلاعاتی را در قالب یک مدل ارائه کرده اند. مدل آنها نشان می­دهد که عدم تقارن اطلاعاتی به تناسب افزایش سطح افشای شرکتی، کاهش می­یابد. ولکر^[4] (1995) شواهد تجربی را در این رابطه ارائه کرد. یافته های او نشان می­دهد که عدم تقارن اطلاعاتی و نقد شوندگی سهام شرکت در بازار به تناسب افزایش سطح افشا به ترتیب کاهش و افزایش می­یابد. لانگ و لاندهلم^[5](1996) شواهدی را ارائه کردند که نشان می­دهد شرکت­هایی که دارای سیاست افشای آگاهی بخش هستند، سودهای پیش­بینی شده صحیح­تر، پراکندگی کمتردر پیش بینی­های تحلیل­گران و نوسان­های کمتری در پیش­بینی­های اصلاح شده برخوردار می­باشند. اگر پراکندگی کمتر میان پیش­بینی­های تحلیل­گران معیار معتبری برای تقارن اطلاعاتی باشد، این نتایج حاکی از آن است که سیاست افشای آگاهی بخش از عدم تقارن اطلاعاتی می­کاهد.

اغلب از سود برای پیش­بینی جریان­های نقد آتی استفاده می­شود، زیرا اقلام تعهدی حسابداری، یک جزء کلیدی سود می‌باشد (گوش و مون^[6]، 2010 (اقلام تعهدی را تعدیلات موقتی گویند که شناخت جریان­های نقدی تحقق یافته به علاوه میزان خطای برآورد را به تاخیر می­اندازد. هرچه میزان اقلام تعهدی بیشتر شود، تفاوت میان سود تعهدی و جریان­های نقدی نیز بیشتر می­شود (ظریف فرد و ناظمی، 1383). تعدادی از محققان از اقلام تعهدی اختیاری جهت استنباط درباره کیفیت سود استفاده کرده­اند، آن­ها، به طور مثال، دیچو و دیچیو (2002)؛ فرانسیس و همکاران (2003)؛ کیفیت سود را به عنوان عمل افزایشی کیفیت اقلام تعهدی تفسیر کرده­اند (مونم و فرشادفر^[7]، 2007).

 با توجه به مطالب مذکور، پژوهش حاضر به دنبال پاسخی برای این سوال می­باشد که؛ سطح افشاء چه رابطه­ای با کیفیت سود در شرکت­های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران دارد؟  

 

افشا

  اصل افشا یکی از اصول حسابداری است که بر کلیه جوانب گزارش‌گری مالی تأثیر دارد. اصل ایجاب می­کند، که کلیه واقعیت­های با اهمیت مربوط به رویدادها و فعالیت های مالی واحد تجاری به شکل مناسب و کامل گزارش شود. بر اساس این اصل، صورت‌های مالی اساسی باید حاوی تمامی اطلاعات با اهمیت، مربوط و به موقع باشد و این نوع اطلاعات به گونه‌ای قابل فهم و حتی الامکان کامل ارائه شود تا امکان اتخاذ تصمیمات آگاهانه برای استفاده کنندگان را فراهم سازد (عالی ور،1381).

افشا کامل ایجاب می‌کند که صورت‌های مالی به گونه ای طرح­ریزی و تهیه شوند که تصویری دقیق‌تر از رویدادهای اقتصادی که برای یک دوره بر واحد اقتصادی اثر گذاشته اند، ارائه شود و نیز در برگیرنده اطلاعاتی باشند که برای یک سرمایه‌گذاری معمولی مفید واقع شوند و موجب گمراهی خواننده نگردند. به طور آشکارتر اصل افشای کامل بدین معنی است که هیچ اطلاعات مهمی که مورد علاقه و توجه یک سرمایه‌گذار عادی باشد، نباید حذف یا پنهان گردد (بلکوئی[8]،ترجمه پارسائیان،1381).

در سطح معنایی، کلمه افشا به معنی انتشار اطلاعات است، اما حسابداران اغلب تمایل به استفاده محدود از این واژه به معنای انتشار اطلاعات صرفاً مالی واحد تجاری، در گزارش‌های سالانه دارند. تعیین مقدار اطلاعات قابل ارائه بستگی به اهداف گزارش‌گری مالی و اهمیت اقلام دارد. هدف از گزارش‌گری مالی ارائه اطلاعاتی برای سرمایه‌گذاران بالقوه و بستانکاران و سایر استفاده‌کنندگان است‌، به نحوی که اطلاعات درتصمیم گیری‌های منطقی سرمایه‌گذاری، اعتباردهی و تصمیم های مشابه مفید واقع شوند (هندریکسون و ون بردا[9]،1992).

سطح افشاء، کیفیت اطلاعات گزارش شدة حسابداری را نشان می­دهد که در این پژوهش از امتیاز داده شده برای سطح افشاء شرکت­ها به وسیله بورس اوراق بهادار تهران استفاده شده است (مشایخی و فرهادی، 1392).

 

کیفیت سود

کیفیت سود یکی از واژگان حسابداری بوده که اتفاق نظر کاملی درخصوص تعریف آن وجود ندارد. شیپر و وینسنت (2003)، کیفیت سود میزان نزدیکی سود گزارش شده حسابداری به سود اقتصادی تعریف می‌کنند، به عبارت دیگر، نزدیکی بیشتر سود حسابداری به سود اقتصادی، بیانگرکیفیت بیشتر سود است. (خواجوی و ناظمی1384).

نظریه کیفیت سود براى اولین بار توسط تحلیل­گران مالى و کارگزاران بورس مطرح شد، زیرا آنها احساس مى­کردند سود گزارش شده قدرت سود شرکت را آن­چنان نشان نمی­ دهد که در ذهن مجسم مى­کنند. آنها دریافتند که تجزیه و تحلیل صورتهاى مالى شرکت­ها به دلیل نقاط ضعف متعدد در اندازه­گیرى اطلاعات حسابدارى کار مشکلى است. سوال اساسى این است که چرا تحلیل­گران مالى در ارزیابى خود از سود خالص گزارش شده و یا سود هرسهم شرکت (بدون تعدیل) استفاده نمى کنند و جانب احتیاط را رعایت مى نمایند. پاسخ این است که در تعیین ارزش شرکت نه تنها به کمیت سود، بلکه باید به کیفیت آن نیز توجه شود. منظور از کیفیت سود، زمینه بالقوه رشد سود و میزان احتمال تحقق سودهاى آتى است. به عبارت دیگر، ارزش یک سهم تنها به سود هر سهم سال جارى شرکت بستگى ندارد بلکه به انتظارات ما از آینده شرکت و قدرت سودآورى سال هاى آتى و ضریب اطمینان نسبت به سودهاى آتى بستگى دارد (جهانخانى، ظریف فرد، 1374).

باروا[10] (2006) در مطالعه­ی خود معیارهای اندازه­گیری کیفیت سود را، با استفاده از ویژگی­های کیفی اطلاعات مالی مندرج در چارچوب نظری هیات تدوین استانداردهای حسابداری مالی، بررسی کرده است. نتایج حاصل از بررسی اجزای هر یک از ابعاد کیفیت سود نشان داد، شرکت­هایی با مربوط بودن و قابلیت اتکای بالای سود در مقایسه با شرکت­هایی که مربوط بودن و قابلیت اتکای سود آنها پایین است، ضریب واکنش سود و قدرت توضیحی رگرسیون قیمت – سود بالاتری دارند.

براون و هیلگیست[11] (2007) در پژوهشی به بررسی رابطه بین کیفیت افشا و عدم تقارن اطلاعاتی پرداختند. آن­ها در این پژوهش به این نتیجه رسیدند که کیفیت افشا به طور معکوس با عدم تقارن اطلاعاتی مرتبط است .همچنین، بین کیفیت افشا و میزان معاملات سهامدارانی که دسترسی به اطلاعات محرمانه دارند، رابطه­ای معکوس وجود دارد.

گئو[12] (2008) در پژوهشی به بررسی رابطه بین کیفیت افشا، هزینه سرمایه و ثروت سرمایه گذاران پرداختند. آن­ها در این پژوهش به این نتیجه رسیدند که لزوما رابطه منفی بین افشا و هزینه سرمایه وجود ندارد، به عبارت دیگر جهت مثبت یا منفی رابطه بین افشا و هزینه سرمایه به شرایط حاکم بر محیط اقتصادی بستگی دارد.

کورمیر وهمکاران^[13] (2012) در پژوهشی تحت عنوان "اثرات تعدیلی افشای داوطلبانه بر روی رابطه بین کیفیت سود وعدم تقارن اطلاعاتی" این موضوع را بررسی کردند که افشای داوطلبانه مبتنی بر اینترنت با در نظر گرفتن مشخصه های حاکمیت شرکتی، چگونه رابطه بین کیفیت سود و عدم تقارن اطلاعاتی را تحت ثاثیر قرار می‌دهد. تنایج آنها نشان داد که هم کیفیت سود و هم افشای داوطلبانه با کاهش عدم تقارن اطلاعاتی مرتبط است. علاوه براین آنها به این نتیجه رسیدندکه صرف نظر از کیفیت سود، افشای داوطلبانه (مبتنی بر اینترنت) اثر تعدیلی بر روی رابطه بین کیفیت سود و عدم تقارن اطلاعاتی دارد. در نهایت نشان دادند که حاکمیت شرکتی، کیفیت سود و افشای اطلاعات را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

  پوروانتی و کورنیآوان^[14](2013) در پژوهشی تحت عنوان "اثر مدیریت سود و افشا بر روی عدم تقارن اطلاعات" با استفاده از تکنیک تجزیه و تحلیل مسیر[15] به این نتیجه رسیدند که مدیریت سود بر روی عدم تقارن اطلاعاتی تاثیر ندارد اما افشای اطلاعات اثر منفی و معنی داری بر روی عدم تقارن اطلاعاتی دارد. آنها همچنین نشان دادند که اثر کل مدیریت سود و افشای اطلاعات بر روی عدم تقارن اطلاعات در حدود 78% است.

  بلانکو[16] و همکاران (2014)، در پژوهشی به بررسی ارتباط بین افشاء بخشی و کیفیت سود در یک دوره 6 ساله بین سال­های 2002 تا 2006 پرداختند. آنها به این نتیجه رسیدند که بین افشاء بخشی جاری شرکت با سطوح کیفیت سود در دوره های قبل ارتباط مستقیم و مثبت وجود دارد.

بداغی و بزاززاده (1387) در تحقیقی به بررسی رابطه بین مدیریت سود و کیفیت افشا پرداختند. در این تحقیق، کیفیت افشا با استفاده از لیستی متشکل از 235 قلم افشا اجباری (مطابق با استانداردهای حسابداری ایران) و مدیریت سود با استفاده از مدل تعدیل شده جونز بر اساس اقلام تعهدی اختیاری، اندازه گیری شدند و نهایتا برای آزمون فرضیه تحقیق مورد استفاده قرار گرفتند. آزمون فرضیه تحقیق به دو صورت مقطعی برای هر یک از سالهای 1382 تا 1384 و تجمعی سه ساله انجام شده است. نتایج حاصل از آزمون­های به عمل آمده در این تحقیق در بررسی مقطعی سال به سال، تنها برای سال 1384 حاکی از تایید فرضیه و وجود رابطه منفی و معنادار بین کیفیت افشا و مدیریت سود بود. و در مجموع سه سال نیز نشاندهنده عدم وجود رابطه معنادار بود.

مهر آذین و همکاران (1391) در پژوهشی با عنوان شفافیت اطلاعات مالی و محتوای اطلاعاتی سود نشان دادند که در شرکتهای با شفافیت اطلاعاتی کم، سود محتوای اطلاعاتی بیشتری برای بازار دارد. همچنین در شرکتهای با شفافیت زیاد، محتوای اطلاعاتی سود کمتر است. این نتایج موید این است که در شرکتهای شفاف تر، اطلاعات مرتبط با سود پیشاپیش در قیمت سهام لحاظ می‌شود. از این رو محتوای اطلاعاتی سود دراین شرکتها نسبت به دیگر شرکتها کمتر است.

دستگیر و شهرزادی (1392) در پژوهشی به بررسی ارتباط بین کیفیت افشا و کیفیت اقلام تعهدی در توضیح تغییرات بازده اضافی پورتفوی پرداختند. بدین منظور شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره زمانی 1391 الی 1382 با استفاده از روش رگرسیون بررسی شدند، شواهد نشان داد میان کیفیت افشا و کیفیت اقلام تعهدی، ارتباط معناداری وجود ندارد و در توضیح تغییرات بازده اضافی پورتفوی مکمل یکدیگر بودند.

مشایخی و فرهادی (1392)، در پژوهشی به بررسی تاثیر اندازه شرکت بر رابطه بین کیفیت افشاء و هزینه حقوق صاحبان سهام پرداختند. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر اندازه شرکت در تعدیل رابطه بین کیفیت افشا و هزینه حقوق صاحبان سهام می‌باشد. در واقع در این تحقیق برخلاف پژوهش های پیشین که اندازه شرکت به صورت یک متغیر کنترلی ظاهر می‌شد، از متغیر اندازه شرکت به منظور بررسی تعدیل رابطه بین افشا و هزینه حقوق صاحبان سهام استفاده شده است. دوره زمانی مورد بررسی بین سالهای 1382 تا 1389 می‌باشد. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش شامل کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. به طور کلی، نتایج بدست آمده از پژوهش فوق نشان می‌دهد که رابطه منفی و معنی داری بین کیفیت افشا و هزینه حقوق صاحبان سهام، برای گروه شرکت های بزرگ وجود دارد، اما همچین رابطه ای برای گروه شرکت های کوچکتر از میانگین قابل مشاهده نیست.

مهرانی و پروانی (1393)، در پژوهشی به بررسی کیفیت افشا در شرکتهای خانوادگی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. در این پژوهش شرکت­های خانوادگی را از دریچة کیفیت افشا طی سالهای 1385 تا1390 ارزیابی کرده است و درنهایت به این سؤال پاسخ می‌دهد که شرکت های خانوادگی نسبت به شرکتهای غیر خانوادگی دارای کیفیت افشا ی بالاتری هستند یا خیر . در این پژوهش از امتیازهای اختصاص داده شدة بورس اوراق بهادار و اقلام تعهدی اختیاری، برای عملیاتی کردن مفهوم کیفیت افشا استفاده شده است. شرکت های خانوادگی در این پژوهش شرکت هایی هستند که اعضای خانواده از نفوذ شایان توجهی برخوردار باشند . یکی از شرایط وجود نفوذ شایان توجه در شرکت ها، عضویت در هیئت مدیره است . برای عضویت در هیئت مدیره، درصد مالکیت اعضا حداقل برابر با 1 تقسیم بر تعداد کل اعضا به اضافة1 تعیین شده است. یافته ها نشان از برتری نداشتن شرکتهای خانوادگی نسبت به شرکت های غیر خانوادگی از دید کیفیت افشا میدهد. به بیان دیگر، عامل خانوادگی بودن رابطة معناداری با کیفیت افشا ندارد.

 

فرضیه پژوهش

-       بین سطح افشا و کیفیت سود در شرکت­های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه معنادار وجود دارد.

 

روش پژوهش

جامعه آماری این پژوهش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از سال 1389 لغایت 1393 می‌باشد. به علت گستردگی حجم جامعه آماری و وجود برخی نا همگونی میان اعضای جامعه، شرایطی از جمله گذشتن حداقل یک سال از پذیرفته شده در بورس، داشتن سال مالی منتهی به 29 اسفند ماه، نداشتن تغییر در سال مالی، عدم تعلق به شرکت‌های سرمایه‌گذاری، هلدینگ و واسطه‌گری، نداشتن توقف معاملاتی بیش از سه ماه برای انتخاب نمونه آماری در نظر گرفته شد و از این رو نمونه آماری به روش غربالگری به تعداد 91 شرکت برای این تحقیق انتخاب شدند.

در این مطالعه از آزمون­های اقتصادسنجی برای بررسی و آزمون داده­های آماری و از رگرسیون چند متغیره برای آزمون فرضیه استفاده شده است.

داده­های این پژوهش از بانک­های اطلاعاتی رسمی بورس اوراق بهادار تهران، تدبیر پرداز و ره­آورد نوین استخراج گردیده و برای پردازش داده­ها از نرم افزارهای Eviews و Excel بهره برداری شده است.

 

مدلهای تحقیق

الف) مدل اندازه گیری کیفیت سود[17]:

روش اقلام تعهدی اختیاری فرض می­کند مدیران برای مدیریت سود اساساً به اختیارات خود در خصوص اقلام تعهدی حسابداری تکیه می­کنند. اقلام تعهدی شامل اقلام تعهدی اختیاری و غیراختیاری می‌باشد، درحالی که امکان تغییر در اقلام تعهدی غیراختیاری به واسطه مقررات سازمان­ها و دیگر عوامل خارجی محدود هستند، اقلام تعهدی اختیاری، قابل اعمال نظر توسط مدیریت هستند. بنابراین جزء اختیاری اقلام تعهدی به عنوان شاخصی در جهت کیفیت سود واحدهای تجاری، در مطالعات حسابداری به کار گرفته شده است. در این مطالعه از مدل تعدیل شده جونز (کوتاری و همکاران 2005) استفاده می‌شود. مدل کوتاری و همکاران (2005) بر اساس تحقیقات حسابداری از توان بیشتری برای تحلیل کیفیت سود برخوردار است، و دارای سه مرحله به شرح زیر می­باشد:

در اولین مرحله اقلام تعهدی جاری توسط مدل به شرح زیر برآورد شده است:

CA _it / AvAsset _it = α₀ + α₁ (1/AvAsset _it) + α₂ (ΔSales _it / AvAsset _it) + α₃ ROA _it + ε _it

در این رابطه، CA معرف مجموع اقلام تعهدی عادی (تفاوت تغییر در دارایی­های جاری غیرنقد و تغییر در بدهی­های جاری عملیاتی)،  AvAsset _it  میانگین مجموع کل دارایی­ها (کل دارایی­ها در اول دوره به علاوه کل دارایی­ها در پایان دوره تقسیم بر 2)  ΔSales _it  مجموع تغییرات درآمد (فروش) و  ROA _it  سود خالص تقسیم بر میانگین کل دارایی­ها است.

پس از تخمین پارامترهای مدل شماره (1) از طریق مدل­های سری زمانی و یا مقطعی، اقلام تعهدی غیرجاری (NCA) به شرح زیر برای "دوره برآورد" محاسبه می­شوند:

NCA[18] _it = α₀ + α₁ (1/AvAsset _it) + α₂ (ΔSales _it – ΔREC _it / AvAsset _it) + α₃ ROA _it

که در رابطه یاد شده، ΔREC معرف تغییر در حساب­های دریافتنی است.

در مرحله آخر، اقلام تعهدی اختیاری  (DCA) به شرح زیر محاسبه می­شوند:

DCA[19] _it = (CA _it /AvAsset _it) - NCA _it

با توجه به اینکه در این تحقیق برای کیفیت سود از اقلام تعهدی اختیاری استفاده می‌شود، در نتیجه مقدار اقلام تعهدی اختیاری هر چقدر بیشتر باشد کیفیت سود پایین و برعکس.

 

ب) مدل اندازه گیری سطح افشاء[20]:

سطح افشاء، کیفیت اطلاعات گزارش شدة حسابداری را نشان می‌دهد به منظور عملیاتی کردن این متغیر از امتیازهای اختصاص داده شدة سازمان بورس اوراق بهادار تهران استفاده شده است. امتیازها نیز براساس به موقع بودن و قابل اتکابودن کیفیت افشا تخصیص یافته است (مهرانی و پروائی، 1393).

 

ج) مدل رگرسیونی فرضیه پژوهش

برای آزمون فرضیه تحقیق یعنی بررسی رابطه سطح افشاء و کیفیت سود از مدل ( لوبو و ژوو، 2001) به شرح زیر استفاده شده است.

 

در مدل فوق: EQ کیفیت سود (متغیر وابسته)، DL سطح افشاء (متغیر مستقل)، و SIZE و MB و LEV به ترتیب اندازه شرکت، ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام به عنوان فرصت رشد، اهرم مالی به عنوان متغیرهای کنترلی می‌باشند.

 

یافته‌ها

  نتایج حاصل از تحلیل توصیفی داده­ها در جدول (1) ارائه شده است.

مهمترین شاخص مرکزی میانگین است که نشان دهنده نقطه تعادل و مرکز ثقل توزیع است و شاخص مناسبی برای نشان دادن مرکزیت داده هاست. برای مثال میانگین متغیر اندازه شرکت برابر با 79/5 می‌باشد، که نشان می‌دهد بیشتر داده های مربوط به این متغیر حول این نقطه تمرکز یافته اند. میانه یکی از شاخص‌های مرکزی است که وضعیت جامعه را نشان

 

 

جدول (1): آمار توصیفی

متغیر   آماره	کیفیت سود	سطح افشا	اندازه شرکت	فرصت های رشد	اهرم مالی
	EQ	DL	SIZE	MB	LEV
میانگین	001/0-	37/67	793/5	88/1	65/0
میانه	0002/0	69	796/5	80/1	63/0
بیشینه	50/3	100	01/8	49/29	06/3
کمینه	86/2-	6	31/4	3/154-	09/0
انحراف معیار	001/1	56/20	62/0	88/7	28/0
آماره جارک-برا	255/1	819/25	14/45	2183524	4/11895
احتمال آماره جارک برا	53/0	000/0	000/0	000/0	000/0
مشاهدات	455	455	455	455	455
تعداد شرکت ها	91	91	91	91	91

می‌دهد. همانگونه که در جدول (1) مشاهده می‌شود میانه متغیر سطح افشا برابر با 69 می‌باشد که نشان می‌دهد نیمی از داده ها کمتر از این مقدار و نیمی دیگر بیشتر از این مقدار هستند. پارامترهای پراکندگی، به طور کلی معیاری برای تعیین میزان پراکندگی داده ها از یکدیگر یا میزان پراکندگی آنها نسبت به میانگین است. از جمله مهمترین پارامترهای پراکندگی انحراف معیار است. مقدار این پارامتر برای متغیر سطح افشا برابر 56/20 و برای متغیر اهرم مالی برابر 28/0است که نشان می‌دهد در بین متغیرهای پژوهش سطح افشا و اهرم مالی به ترتیب دارای بیشترین و کمترین میزان پراکندگی می‌باشند.

 

آزمون نرمال بودن متغیر وابسته (کیفیت سود)

قبل از آزمون فرضیات باید نرمال بودن متغیر وابسته مورد آزمون قرار گیرد، توزیع غیرنرمال این متغیر منجر به تخطی از مفروضات این روش برای تخمین پارامترها می‌شود. لذا لازم است نرمال بودن توزیع متغیر وابسته تحقیق مورد آزمون قرار گیرد. در این مطالعه این موضوع از طریق آماره جارک- برا مورد بررسی قرار می‌گیرد.

از آنجائیکه احتمال آماره جارک- برا در جدول فوق برای متغیر وابسته (کیفیت سود) بزرگتر از 5% است، در نتیجه توزیع متغیر کیفیت سود نرمال می­باشد.

 

آزمون همخطی

برای بررسی وجود یا عدم وجود هم خطی میان متغیرهای مستقل پژوهش از تحلیل همبستگی استفاده شده است؛ که اینکار با محاسبه ضریب همبستگی پیرسون انجام می‌شود. جدول زیر ضرایب همبستگی پیرسون میان متغیرهای مستقل را نشان می‌دهد:

با توجه به نتایج جدول شماره 2 مشخص که مقادیر ضریب همبستگی خیلی زیاد یا خیلی کم (نزدیک به 1+ و 1-) که نتایج تحلیل رگرسیونی را تحت تأثیر قرار دهد، وجود ندارد، در نتیجه می­توان گفت که تقریباً هم خطی میان متغیرهای مستقل پژوهش وجود ندارد.

 

آزمون F لیمر

در داده های ترکیبی ابتدا به منظور انتخاب بین روش های داده های تابلویی و داده های تلفیقی از"آزمون F لیمر"استفاده می‌شود. اگر p-value محاسبه شده بیشتر از سطح خطای 5 درصد باشد از داده های تلفیقی Pooled)) و در غیر اینصورت از داده های تابلویی Panel)) استفاده خواهد شد.

 

 

جدول (2): ضرایب همبستگی پیرسون متغیرها

		LD	SIZE	MB	LEV
LD	Correlation	00/1
	Probability	-
SIZE	Correlation	083/0-	00/1
	Probability	07/0	-
MB	Correlation	026/0-	074/0	00/1
	Probability	57/0	11/0	-
LEV	Correlation	253/0-	163/0-	099/0-	00/1
	Probability	000/0	0004/0	03/0	-

 

جدول (3): نتایج آزمونF لیمر
	آماره	مقدار	P-Value	نتیجه آزمون
فرضیه	F لیمر	708/0	97/0	Pooled
	Chi-square (χ2)	438/77	82/0

 

 

جدول (3) نتایج آزمون F لیمر فرضیه ها را نشان می‌دهد.

با توجه به اینکه P-value بدست آمده از آزمون F لیمر بزرگتر از 5 درصد به منظور برآورد فرضیه تحقیق از مدل داده­های تلفیقی استفاده خواهد شد.

 

آزمون فرضیه پژوهش

فرضیه این پژوهش بیان می­دارد:

-           بین سطح افشا و کیفیت سود در شرکت­های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه معنادار وجود دارد.

همانگونه که نتایج مندرج در جدول فوق نشان می‌دهد، P-value محاسبه شده برای متغیر سطح افشا کمتر از سطح خطای 5 درصد و ضریب برآورد شده ی آن ها مثبت می‌باشد. در نتیجه می­توان اظهار داشت که بین سطح افشا و کیفیت سود ارتباط معنی داری وجود دارد. همچنین با توجه به ضریب تعیین تعدیل شده 63 درصدی که نشان از برازش خوب الگو و قدرت توضیح دهندگی متغیرهای مستقل دارد؛ می‌توان گفت که 63 درصد تغییرات متغیر وابسته، توسط متغیرهای مستقل مذکور قابل تبیین است و از آنجائیکه آماره دوربین- واتسون این مدل نزدیک به 2 است (18/2)، می‌توان گفت که در این مدل خودهمبستگی مرتبه اول وجود ندارد (تأیید یکی از مفروضات رگرسیون). به علاوه نتایج مندرج در جدول (4) نشان می‌دهد که p-value آزمونF کوچکتر از 5 درصد است و از آنجائیکه، آماره F اعتبار کلی مدل را نشان می‌دهد در نتیجه می‌توان گفت این مدل با احتمال 95% معنی دار بوده و از اعتبار بالایی برخوردار است.

 

بحث و نتیجه­گیری

 یکی از عوامل موثر در تصمیم گیری های اقتصادی، اطلاعات مناسب و مرتبط با موضوع تصمیم است، به بیانی دیگر می‌توان گفت که هسته اصلی تصمیمات اقتصادی، اطلاعات است. در صورتی که اطلاعات مورد نیاز به صورتی نامتقارن بین افراد توزیع شود، می‌تواند نتایج متفاوتی را نسبت به موضوعی

 

 

جدول (4): نتایج آزمون فرضیه پژوهش

 

متغیر	ضریب برآورد شده		خطای استاندارد	آمارهt	P-value
عرض از مبدا	916/2		3/0	519/8	000/0
سطح افشا	2/0		02/0	397/7	01/0
فرصت های رشد	024/0		008/0	772/2	005/0
اهرم مالی	192/4-		4/0	308/9-	000/0
اندازه شرکت	261/0		06/0	890/3	0001/0
آماره دوربین واتسون18/2		آمارهF  959/2		احتمال آمارهF  000/0

 

واحد سبب شود. بنابراین، قبل از اینکه خود اطلاعات برای فرد تصمیم گیرنده مهم باشد، این کیفیت توزیع اطلاعات است که باید به صورت دقیق مورد ارزیابی قرار گیرد. زمانی که عدم تقارن اطلاعاتی در رابطه با سهام یک شرکت افزایش می‌یابد، ارزش ذاتی آن با ارزشی که سرمایه گذاران در بازار سرمایه برای آن قائل می‌شوند متفاوت خواهد بود. در نتیجه، ارزش واقعی سهام شرکت ها با ارزش مورد انتظار سهامداران تفاوت خواهد داشت و این موضوع منجر به عدم تخصیص بهینه منابع و ناکارآمدی بازار سرمایه می‌گردد.

طبق نتایج بدست آمده از آزمون فرضیه پژوهش بین سطح افشا و کیفیت سود رابطه مثبت معنادار وجود دارد. ویژگی مربوط بودن اطلاعات در امر تصمیم­گیری فعالان بازار سرمایه تأثیر بسزایی دارد. تصمیم­­گیری درست برای سرمایه­گذاری در سطح بنگاه­های اقتصادی و تخصیص بهینه منابع کمیاب در جامعه، مستلزم وجود اطلاعات مالی شفاف و قابل مقایسه است استفاده­کنندگان از گزارشهای مالی، اطلاعاتی می­خواهند که بر تصمیمات اقتصادی آنها در ارزیابی رویدادهای گذشته، حال یا آینده و تأئید یا تصحیح ارزیابی­های گذشته مؤثر و مربوط باشد این افراد در فرآیند اتخاذ تصمیم به صورت­های­ مالی و اطلاعات همراه آنها اتکا می­کنند بسیاری از این اطلاعات مورد نیاز، طبق قوانین و استانداردها بایستی در گزارشها وجود داشته باشد و شرکت­ها ملزم به ارائه این اطلاعات می­باشند.

افشاء اطلاعات درست و صحیح از سوی شرکت­ها منجر به آگاهی از وضعیت شرکتها به نحو مطلوب می­شود شفافیت در اطلاعات مالی از یک سو به سهامداران خرد اطمینان می­دهد که همواره اطلاعات قابل اتکا در مورد ارزش شرکت دریافت خواهند کرد و سهامداران عمده و مدیران در پی تضییع حقوق آنها نیستند و همچنین به سرمایه گذاران و بستانکاران در جستجوی فرصت­های سرمایه گذاری یاری می­رساند و به این ترتیب سرمایه به کاراترین شرکت­ها روانه می­شود و تأمین مالی از طریق سرمایه گذاری صحیح انجام می­شود و از سوی دیگر مدیران را برای تلاش در جهت افزایش ارزش شرکت به جای پیگیری منافع شخصی کوتاه­مدت ترغیب می‌کند.

  با شفاف و با کیفیت بودن اطلاعات مالی و آگاهی اعتباردهندگان از آن به حد مطلوب به نفع واحد تجاری نیز بر­ می­گردد یعنی هرچقدر کیفیت اطلاعات مالی بیشتر شود هزینه بدهی متناسب با آن، به میزان واقعی خود نزدیک­تر خواهد شد و همچنین با توجه به اینکه هدف اطلاعات حسابداری کمک به ارزیابی کیفیت وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری می­باشد، با این حال این ارزیابی طبق مفاهیم نظری گزارشگری مالی می­بایست برحسب ارقام پولی و به صورت کمی انجام شود، بنابراین کیفیت بالای این ارقام پولی موجب بهبود هرچه بیشتر تصمیم­گیری­های اقتصادی می­شود. به بیان دیگر شفافیت اطلاعات مالی کیفیت تصمیمات سرمایه­گذاری را تحت تأثیر قرار می­دهد. بنابراین مزایای بالقوه شفافیت بیشتر می­تواند شامل هزینه سرمایه کمتر باشد.

---

[1] Ronen, J., and Yaari, V.

[2] Francis J, Khurana I, Pereira R.

[3] Glosten L, Milgram P.

[4] Welker M.

[5] Lang M, Lundholm R.

[6] Ghosh & Moon

[7] Monem & Farshadfar

[8] Belkoei                                                                                                                                                                          

[9] Hendriksen and Ven Berda                                                                                                                         

[10] Braua

^[11] Brown and Hillegeist

^[12] Gao

[13] Cormier and et al.                                                  

[14] Meilani Purwanti, Aceng Kurniawan

^[15] Path Analysis

^[16] Blanco

[17] Earnings Quality

[18] Non Current Accrual

[19] Discretionary

[20] Disclosure level

مراجع

Bakhtiki, Behrooz (2007). "Earnings Management by Changing the Classification of Profit and Loss Facility Items", Thesis of Master of Science, Allameh Tabatabaei University.

Belen Blanco, Juan M. Garcia Lara, Josep Tribo. (2014)." The relation between segment disclosure and earnings quality" , Contents lists available at ScienceDirect.

Belkoy, Ahmad Riahi. Translation: Parsayyan, Ali. (2002). "Theory of Accounting," published by the Bureau of Cultural Research, p. 595.

Bodaghi, Hamid and Bazzazadeh, Hamid Reza. (2008). "The Relationship Between Profit Management and Disclosure Quality", Quarterly Journal of Accounting Studies, No. 17, pp. 173-216.

Brown.S , Hillegeist. S, (2007) “How disclosure quality affects the level of

Dastgir, Mohsen and Shahrzadi, Mahshid. (2013), "Investigating the Relationship Between Disclosures Quality and Accruality Quality in Explaining Additional Portfolio Returns", Journal of Financial Accounting, Vol. 5, No. 2, No. (16), Summer 2013, pp. 17-32.

Excellent, dear . (2002) "Essential Financial Statements", Audit Organization Audit, Journal No. 76.

Francis Jennifer, LaFond Ryan, Olsson Per, Schipper Katherine (2003). “Costs of Capital and Earnings Attributes “ , SSRN.

Francis. J, Nanda. D, Olsson. A (2008)“Voluntary Disclosure, Earnings Quality,

Gao. P (2008) “Disclosure Quality, Cost of Capital, and Investors’Welfare “working paper, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstr act_id=1156407.

Glosten, L., and Milgrom, P. (1985) "Bid, Ask and Transaction Prices in a Specialist Market with Heterogeneously Informed Traders", Journal of Financial Economics, 14 (1), 71–100

Hendriksen, E. and V. Berda (1992). Accounting Theory. 5thed. New York: IRWIIN.

Hosni, Mohammad and Bashir Hosseini, Seyed Mohammad. (2010). "Investigating the relationship between the level of disclosure of accounting information and stock price fluctuations in Tehran Stock Exchange companies", Journal of Business Economics, Year 1, No. 2, pp. 75-84.

Jahan Khani, Ali and Zarif Fard, Ahmad. (1995). "Do managers and shareholders use a good measure to measure the value of a company?", Journal of Financial Research, Summer and Autumn 1995, Issue 7 & 8, pp. 41-66.

Jones. J. (1991), Earnings management during import relief investigations, Journal of Accounting Research, Autumn, Vol. 29, No. 2, pp. 193-228.

Lang M, Lundholm R. Disclosure quality and analyst behavior. The Accounting Review 1996; 71:467-492.

Mashayekhi, Beita and Farhadi, Souran (2013). "The Impact of the Size of the Company on the Relationship Between the Disclosure Quality and the Cost of Equity of the Companies Accepted in the Tehran Stock Exchange". Journal of Management Accounting, Sixth Year, No. 19, Winter 2013.

Mehazin, Alireza. Messi Abadi, Abolqasem and Dehnavi, Mohammad Ali. (2012). "Transparency of financial information and information content of profits". Accounting Knowledge: Spring 2012, Volume 3, Number 8; From page 113 to page 130.

Mehrani, Kaveh and Parani, Akbar. (2014). "Disclosure quality in family firms admitted to Tehran Stock Exchange". Accounting and Auditing Reviews, Volume 21, Issue 4, Winter 93, pp. 540-527.

Meilani Purwanti And Ceng Kurniawan (2013). Interlocked Boards of Directors, Voluntary Disclosures and Earnings Quality. Wilfrid Laurier University

P.M. Dechow and I.D. Dichev, The Quality of Accruals and Earnings: The Role of Accrual Estimation Errors, The Accounting Review, 77, (2002), 35-59.

R. Monem and S.H. Farshadfar, Has Earnings Quality Declined Over Time? Australian Evidence, www.ssrn.com, (2007).

Richardson. A, Welker. M (2006) “Social disclosure, financial disclosure and the cost

Ronen, T., and Yaari, V.,2008, On the tension between full revelation and earnings management: A reconsideration of the revelation principle, Journal of Accounting, auditing and Finance,Vol. 17,pp. 273-294.

Shorvarzi, Mohammad Reza and Nikomaram, Hashem. (2010). "A Model for Assessing the Quality of Earnings Using Qualitative Features of Theoretical Concepts of Financial Reporting in Iran". Accounting and Audit Research, No. 7, Autumn 2010.

Technical Committee of the Audit Organization. (2009). Accounting Standards, Tehran, Audit Organization.

Welker M. (1995). “Disclosure Policy, Information Asymmery and Liquidity in Equity Markets.” Contemporary Accounting Research, Vol. 11, pp. 801-828.

Zarif Fard, Ahmad and Nazemi, Amin. (2004). "Investigating the role of accounting profit and cash flows in measuring the performance of listed companies in Tehran Stock Exchange", Quarterly Journal of Accounting and Auditing, University of Tehran, Volume 11, Issue 3, Pages 120-93.