حوزه انقلابی و راهبری تمدن نوین اسلامی

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 3، دوره 4، شماره 14، بهمن 1396، صفحه 37-61   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

علی شیرخانی^*

دانشیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران

چکیده

حوزه علمیه به عنوان نهادی پیشرو و پیشگام در تعلیم و تربیت اسلامی شناخته می‌شود. پیشینه حوزه‌های علمیه از صدر اسلام به‌منظور «تعلیم و تربیت» و به نوعی راهبری جامعه مسلمین در شناخت بهتر دین و عمل به آن شکل گرفته‌ است که به مرور، این نقش ‌به‌خصوص با وقوع انقلاب اسلامی در عرصه‌‌‌ گسترده‌تری افزایش یافته است. حوزه‌ علمیه جزء نهادهای تأثیرگذار در جامعه اسلامی ایران است؛ بنابراین، انتظار می‌رود نقشی تمدن‌ساز داشته باشد که با توجه به افزایش مسئولیت‌های حوزه علمیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، باید این نهاد به صورت انقلابی وارد کارزار شود و علاوه بر نقش تعلمی، به سمت تعلیم، اخلاق و نیز علم‌گرایی حرکت کرده و برای رسیدن به این امر راهبردهایی را ارائه دهد. اگر این‌گونه عمل نکند، دچار اضمحلال خواهد شد؛ زیرا بشر بعد از انسان‌محوری (اومانیسم) به یک خلأ فکری و عقیدتی دچار شده و این امر فرصت‌هایی را برای حوزه‌های علمیه فراهم کرده است. پرسش اصلی مقاله این است که حوزه انقلابی چه شرایطی باید داشته باشد که برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی و راهبری آن مهم است؟ در پاسخ می‌توان گفت حوزه انقلابی به عنوان نهادی مهم و ریشه‌دار در اسلام و ایران که خاستگاه انقلاب اسلامی ایران بوده و نیز خلائی که بشر انسان‌محور با آن مواجه است، می‌تواند با مثلث علم، اخلاق و عمل انقلابی وارد شود و برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی راهبردهایی را ارائه دهد. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری مطالب، کتابخانه‌ای و اسنادی بوده است.

کلیدواژه‌ها

اخلاق؛ تمدن نوین اسلامی؛ حوزه انقلابی؛ حوزه علمیه؛ علم؛ عمل

مراجع

1. قرآن‌کریم
2. آبراهامیان، یرواند (1391). ایران بین دو انقلاب. چاپ نوزدهم، ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
3. ابن بابویه قمی، محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق) (۱۳۶۲). الخصال. چاپ اول، قم: جامعه مدرسین.
4. آشنایی با مراکز تخصصی حوزه علمیه قم (10/12/1395). سایت دفتر تبلیغات اسلامی.
5. اکلشال، رابرت، هوانس یان، ر یچارد جی، گیگن، و ینسنت، و مکنز ی، ای ین (1375). مقدمه‎ای بر ایدئولوژی‌های سیاسی. ترجمه محمد قائد، تهران: نشر مرکز.
6. آمِدی، ابوالفتح (1410). غُرَرُ الحِکَم و دُرَرُ الکَلِم. قم: نشر دارالکتاب الاسلامی.
7. بهمنی، محمدرضا (1393). تمدن نوین اسلامی در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای (چیستی و چگونگی تکامل تمدنی جمهوری اسلامی ایران). فصل‌نامه فلسفه و الهیات، سال 19، شماره 74، صفحات 237-198.
8. بیانات (رهبر) در دیدار جمعی از مسئولان جهاد دانشگاهی، در دسترس در سایت http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3236، تاریخ دسترسی: 1/4/1383.
9. بیانات در دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم، در دسترس در سایت http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10357، تاریخ دسترسی: 29/07/1389.
10. پنج شاخص انقلابیگری، انقلابی‌بودن و انقلابی‌ماندن، در دسترس در سایت http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=33258، تاریخ دسترسی: 14/3/1395.
11. تبیان (1374). روحانیت و حوزه‌های علمیه از دیدگاه امام خمینی. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
12. تمدن‌سازی نوین اسلامی، در دسترس در سایت http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21246، تاریخ دسترسی: 23/07/1391.
13. چالش‌های حوزه های علمیه»در میزگرد شفقنا: مناصب دنیوی نباید ملاک حوزه رفتن باشد/ دانشگاهی‌شدن آفتی بزرگ برای حوزه‌های علمیه است، کد خبر: 344784، در دسترس در سایت: fa.shafaqna.com، تاریخ دسترسی: 23/12/1395.
14. حسنی، قاسم، و اکبر، سید علی (1387). بررسی تاریخ حوزه علمیه حله. مجله شیعه‌شناسی، دوره 45، شماره 1، پیاپی 21، صفحات 93-81.
15. دانشنامه جهان اسلام (1389). جلد ۲۱، تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی.
16. دایره‌المعارف انقلاب اسلامی (1389). از جاما تا شیمیایی. جلد دوم، تهران: انتشارت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
17. دایره‌المعارف بزرگ اسلامی (۱۳۷۴). ج۲۱، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
18. دغدغه‌های فرهنگی مقام معظم رهبری (1390). گردآوری و تنظیم متن؛ مرکز صهبا، تهران: مؤسسه ایمان جهادی.
19. دغدغه‌های فرهنگی؛ شرح مزجی یکی از بیانات محوری مقام معظم رهبری در سال۱۳۷۳ (۱۳۹۰). با حمایت نهاد کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور، مرکز صهبا.
20. رضائی، فریدون، و اکبری، مرتضی (1394). واکاوی شاخصه‌های تمدن نوین اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری (مدظله)، دوفصلنامه الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی،دوره 3، شماره 5.
21. رهبر انقلاب در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیئت دولت، در دسترس در سایت http://www.leader.ir/fa/content/13506، تاریخ دسترسی: ۴ /6/ ۱۳۹۴.
22. ساروخانی، باقر (1370). دایره‌المعارف علوم اجتماعی. جلد اول، تهران: نشر کیهان.
23. سپهری، محمد (1385). تمدن اسلامی در عصر امویان. تهران: نورالثقلین.
24. شفیعی‌فر، محمد (1393). انقلاب اسلامی؛ ماهیت، زمینه‌ها و پیامدها. چاپ چهارم، قم: نشر معارف.
25. صادقی، سعید (1385). تئوری‌‌های انقلاب. تهران: انتشارات پیام نور.
26. صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1430هـ‌ق). سیر حوزه‌های علمی شیعه. قم: مرکز نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی صافی.
27. عمید، حسن (1389). فرهنگ فارسی عمید. جلد اول، تهران: انتشارات اشجع.
28. عنایت، حمید (1362). اندیشه سیاسی در اسلام معاصر. ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
29. غررالحکم.
30. فراتی، عبدالوهاب (1379). رهیافت‌های نظری بر انقلاب اسلامی (مجموعه مقالات). چاپ دوم، قم: نشر معارف.
31. فوزی، یحیی، و صنم‌زاده، محمودرضا (1391). تمدن اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره). فصل‌نامه علمی - پژوهشی تاریخ و فرهنگ تمدن اسلامی، سال 3، شماره 9.
32. فوکو، میشل (1379). ایران؛ روح جهان بی‌روح. چاپ اول، ترجمه افشین جهاندیده و نیکو سرخوش، تهران: نشر نی.
33. کدی، نیکی (۱۳۷۵). بررسی تطبیقی انقلاب مشروطیت و انقلاب اسلامی. ترجمه­ حسینعلی نوذری، روزنامه­ ایران، شماره­ ۴۶۵.
34. کیمل، مایکل (1375). پیامبران نوین و مثل‌های کهن: افسون‌ها و تقالید در انقلاب ایران. فصل‌نامه حضور،زمستان 1375، شماره 18.
35. مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالانوار. جلد 68، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
36. مجموعه مقالات همایش حوزه انقلابی (1395). قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص).
37. مراسم بیست و دومین سالگرد رحلت امام خمینی (ره) در دسترس در سایت http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=12596، تاریخ دسترسی: 14/03/1390.
38. مطهری، مرتضی (1372). آشنایی با علوم اسلامی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
39. معدل، منصور (1394). معرفی مرکز علوم نوین اسلامی«معنا». نشریه اندیشه تمدنی اسلام، پاییز و زمستان 1394، شماره اول.
40. مقررات اعطای مدارک علمی حوزه علمیه (1375). مجله پیام حوزه، زمستان 1375، شماره ۱۲.
41. ملک‌افضلی، محسن (1394). ظرفیت‌های تمدنی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. نشریه اندیشه تمدنی اسلام، پاییز و زمستان 1394، شماره اول.
42. ملکوتیان، مصطفی (1384). سیری در نظریه‌های انقلاب. جلد چهارم، تهران: نشر قومس.
43. منوچهری، عباس (1390). نظریه‌های انقلاب. چاپ چهارم، تهران: سمت.
44. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1390). صحیفه نور. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
45. ولایتی، علی­اکبر (1384). پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران. جلد اول، چاپ سوم، تهران: وزارت امور خارجه.