تحلیلی از تداوم انقلابیگری روحانیت در جمهوری اسلامی ایران در بستر جامعه شناختی سیاسی

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 6، دوره 4، شماره 14، بهمن 1396، صفحه 117-135   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

رضا عیسی نیا^*

استادیار، گروه علوم سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی قم، ایران.

چکیده

با توجه به اینکه روحانیت در حوزه علمیه ایران نسبت به نظام سیاسی پهلوی، به‌طور کلی سه رویکرد اصلاح‌گری، انقلابی­گری و محافظه­گری/ سنتی داشته است، و از آنجا ­که انقلاب اسلامی، روحانیت را به صورت بارزی به دو طیفِ روحانیت انقلابی و روحانیت غیرانقلابی تقسیم کرده­ است، هدف مقاله حاضر شناساندن نقاط قوت و ضعف رویکرد انقلابی از میان رویکردهای سه­گانه­ روحانیت؛ نسبت به تغییراتِ سیاسی، اجتماعی در دوران جمهوری اسلامی ایران بوده است. برای دستیابی به چنین هدفی پرسش‌های اصلی تحقیق این است که عکس‌العمل­های روحانیون انقلابی نسبت به تغییرات سیاسی و اجتماعی چگونه بوده و رویکرد انقلابی در این 38 سالِ استقرار جمهوری اسلامی ایران، چه جایگاهی را در تجدید بنای محیط اجتماعی و انسانی جدید به خود اختصاص داده است؟ مدعای نویسنده این است که رویکرد انقلابی نتوانسته است به اهداف و آرمان­های اجتماعی و سیاسی خود دست یابد، چون از سویی «نه» قادر بوده از سایه سنگین رویکرد سنتی رهایی یابد و «نه» از رویکرد اصلاحی بهره­مند شود و از سوی دیگر، به دلیل ضعف درونی خود نتوانسته است تغییرات مورد نظرش را در ابعاد فرهنگی، اجتماعی و سیاسی عملی کند؛ چون در تفکیک میان دو «من»، یعنی منِ انقلابی و منِ حامی نظام سیاسی دچار مشکل خواهد بود، چون آنچه «منِ» انقلابی­ روحانیت از او می­خواهد با آنچه «منِ» حامی نظام سیاسی جمهوری اسلامی از او می‌خواهد می­تواند دو چیز باشد که گاهی نیز به تعارض منجر می­شوند و تفکیک این دو «من» کاری بسیار دشوار است. نویسنده تلاش کرده است با روش انتقادی و با رویکرد جامعه‌شناسی سیاسی به مسئله انقلابی­گری حوزویان و مسائل مرتبط با آن به عنوان پدیده­ای اجتماعی بپردازد. دستاورد و نتایج این مقاله را می‌توان برای پژوهش‌های بنیادی و کاربردی مرتبط با روحانیت بهره برد.

کلیدواژه‌ها

روحانیت؛ رویکرد انقلابی (انقلابی‌گری)‌؛ رویکرد رویکرد اصلاح‌گری؛ تغییراتِ سیاسی و اجتماعی؛ محافظه‌گری (سنتی)

مراجع

1. باربیه، موریس (1392). مدرنیته سیاسی. ترجمه عبدالوهاب احمدی، چاپ سوم، تهران: نشرآگه.
2. بازرگان، مهدی (1363). انقلاب ایران در دو حرکت. تهران: بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
3. بیانات رهبری در 14/3/ 1395، شاخص­های انقلابی­گری. فصل‌نامه فرهنگی بصیرتی تبلیغی پیام، شماره 120.
4. تبیان، با عنوان توصیه­های مهم رهبر انقلاب به طلاب، برگرفته از http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=، در تاریخ 10/8/1391.
5. توسلی، غلامعباس (1384). نظریه‌های جامعه‌شناسی. چاپ یازدهم، تهران: سمت.
6. جعفریان، رسول (1383).جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
7. جلایی­پور، حمیدرضا (1386). بنیادهای نظری و تجربی اصلاح‌طلبی در مقایسه با محافظه­کاری و انقلابی­گری (با تأکید بر دوران اصلاحات 1376- 1384). مجله آیین، شماره 7.
8. چناری، مهین (1387). روش سقراطی به منزله راهبردی برای تربیت شهروندی. فصل‌نامه نوآوری‌های آموزشی، سال 7، شماره 27.
9. حسینی بهشتی، سید محمد (1380). مبانی نظری قانون اساسی. چاپ سوم، تهران: بنیاد نشر آثار و اندیشه‌­های شهید آیت­الله بهشتی.
10. حوزه و روحانیت در نگاه رهبری (1389). قم: مدرسه عالی دارالشفاء، دبیرخانه شورای عالی حوزه­های علمیه.
11. روشه، گی (1370). تغییرات اجتماعی. ترجمه منصور وثوقی، تهران: نشر نی.
12. سایت فارسی خامنه­ای(1392). اختلاف سیاسی/ جناح‌های سیاسی/ اختلافات سیاسی/ اختلاف بین جناح‌ها، بیانات مقام معظم رهبری؛ سال ‏1385، برگرفته از http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1725 در تاریخ 17/3/1392.
13. علی‌بابایی، غلامرضا (1369). فرهنگ علوم سیاسی. جلد دوم، تهران: ویس.
14. عوامل و شرایط تضعیف شورای نگهبان (1369). مجله بیان، شماره‌های 5 و 6، مهر و آبان 1369.
15. فتحی واجارگاه، کوروش، واحدچوکده، سکینه (1385). شناسایی آسیب‌های تربیت شهروندی در برنامه درسی پنهان: نظام ... . فصل‌نامه نوآوری‌های آموزشی، سال 5، شماره 17،سال پنجم.
16. محتشمی‌پور، سید علی‌اکبر (1379). چندصدایی در جامعه روحانیت. تهران: خانه اندیشه جوان.
17. مطهری، مرتضی (1368). پیرامون انقلاب اسلامی. تهران: انتشارات صدرا.
18. مهدی، علی (1383).تجربه ایران اولین مؤمنان سکولار. تهران: جامعه نو.
19. موسوی خمینی، روح­الله (1378). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
20. نوذری، حسینعلی (1379). پست‌مدرنیته و پست‌مدرنیسم: تعاریف، نظریه‌ها و کاربست‌ها. تهران: نقش جهان
21. هاشمی رفسنجانی، اکبر (1383). کارنامه خاطرات سال­های 1357 و 1358: انقلاب و پیروزی/ هاشمی رفسنجانی. زیر نظر محسن هاشمی، به اهتمام عباس بشیری، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب.