بررسی و تحلیل فرآیند فردیّت در رمان «به هادس خوش آمدید» از بلقیس سلیمانی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 7، شماره 23، شهریور 1394، صفحه 89-112   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

مهدی خادمی کولایی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور

چکیده

یونگ برخلاف فروید، که صرفاً علیّت­گرا بود، بر غایت­گرایی نیز به عنوان اصلی مهم در روند تکامل روان آدمی تأکید می­ورزید؛ یعنی، او ضمن توجّه به گذشته، حال و آینده را نیز در رشد روان و گسترش شخصیّت انسان بسیار مؤثّر می­دانست. وی همچنین با پیشِ چشم داشتنِ اهمّیّت خودآگاه و ناخودآگاه فردی، التفات ویژه­ای به ناخودآگاه جمعی و کهن­الگوها داشت. در پرتو چنین نگرشِ روشن­بینانه­ای بود که کهن­الگوی تفرّد را به عنوان یکی از مباحث محوری روان­شناسی تحلیلی مطرح کرد و شرط رسیدن به یگانگیِ بنیادین را ایجاد هماهنگی میان ساحت­های خودآگاه و ناخودآگاه، و معطوف شدن توجّهِ «منِ» آگاه برای تعامل سازنده با عناصر ناخودآگاهِ قلمرو روان؛ یعنی آنیما، آنیموس، سایه، پرسونا، پیر خردمند و خویشتن می­دانست. تحلیل روان­شناختیِ رمان، برآیند درهم­آمیزی روان­شناسی و ادبیّات است و واکاوی داستان ازاین منظر، مشاهدۀ وجوه ناپیدای آن را در افقی وسیع­تر میسّر می­سازد. ازآن­جایی­که رمان به هادس خوش آمدید، متنی با قابلیّت­هایِ ذاتیِ لازم برای پذیرش چنین تحلیلی است، نگارنده با روش توصیفی - تحلیلی بر مبنای دیدگاه یونگ روند فردیّت­یابیِ شخصیّت­های محوری آن را مورد ارزیابی و نقد قرار داده است. نتیجۀ تحقیق ناظر برآن است که در موقعیّت تب­آلود جنگ با پیامدهای ویرانگر آن و تعدّی توأمانِ خودی و بیگانه به حریم حرمت زنان و در کنار آن حاکمیّت ناروای برخی از انگاره­ها و خُرده فرهنگ­های طایفه­ای همچون تابوپنداریِ بُروز ابتدایی­ترین نیاز انسانی (عشق)، ترجیح فرزند پسر بر دختر و ... شرایطی رقم می­خورد که شخصیّتی مانند یوسف به جای رسیدن به تعادل روانی به قهقرا می­گراید و چرخۀ فرآیند فردانیّت برای برخی از افراد (رودابه، شخصیّت اصلی داستان) به دلایل مختلف سترون می­ماند و اشخاصی چون احسان (نامزد از پیش تعیین شدۀ رودابه) با پای­نهادن به عرصه­های نبرد برای بلاگردانی از کشور، مرگ و به تعبیری یونگی نوزایی راستین را به –گونه ای دیگر تجربه می­کنند و به فراخور شرایط بحرانی جامعه، در ریختاری متفاوت به تمامیّت و کمال می­رسند.

کلیدواژه‌ها

"فرآیند فردیّت"؛ "شخصیّت"؛ "یونگ"؛ "رمان"؛ "به هادس خوش آمدید"

مراجع

بولن، جین­شینودا؛ نمادهای اسطوره­ای و روان­شناسی زنان، ترجمۀ آذز یوسفی، چ5، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، 1390.

بی­نیاز، فتح­الّله؛ درآمدی بر داستان­نویسی و روایت­شناسی، چ3، تهران، افراز، 1392.

پالمر، مایکل؛  فروید، یونگ و دین، ترجمۀ محمّد دهگانپور و غلامرضا محمودی، چ2، تهران، رشد، 1388.

پروچاسکا، جیمز.اُ. و جان­سی. نورکراس؛ نظریّه­های روان­درمانی، ترجمۀ یحیی سیّدمحمّدی، چاپ2، تهران، روان، 1389.

ترقیّ، گلی؛ بزرگ بانوی هستی: اسطوره، .چ2، تهران، نیلوفر. 1387.

تسلیمی، علی؛ نقد ادبی، چ2، تهران، کتاب آمه، 1390.

رایت، الیزابت؛ «نقد روان­کاوانۀ مدرن»، ترجمۀ حسین پاینده، ارغنون، س1، ش4. 1373.

سلیمانی، بلقیس؛ به هادس خوش آمدید،چ1، تهران، چشمه، 1388.

شایگان­فر، حمیدرضا؛ نقد ادبی، چ3، تهران، دستان، 1380.

شولتز، دوان. پی. و سیدنی­آلن شولتز؛ نظریّه­های شخصیّت، ترجمۀ یحیی سیّدمحمّدی، چ16، تهران، ویرایش، 1389.

فدایی، فربد؛ کارل­گوستاو یونگ و روان­شناسی تحلیلی او، چ3، تهران، دانژه، 1389.

فرانتس، ماری لوییزفون؛  فرآیند فردیّت در افسانه­های پریان، ترجمۀ زهرا قاضی، چ1، تهران، انتشار، 1383.

فرای، نورتروپ؛ صحیفه­های زمینی. ترجمۀ هوشنگ رهنما، چ1، تهران، هرمس، 1384.

فوردهام، فریدا؛ مقدّمه­ای بر روان­شناسی یونگ، ترجمه­ی مسعود میربها، چ1، تهران، جامی، 1388.

کریستی، آگاتا؛ جشن هالووین، ترجمه­ی مجتبی عبدالّله­نژاد، چ1، تهران، هرمس، 1390.

کریمی، یوسف؛ (1374) روان­شناسی شخصیّت. چ1، تهران، ویرایش.

کمپبل، جوزف؛ قهرمان هزارچهره، ترجمۀ شادی خسروپناه، چ5، مشهد، گل آفتابگردان، 1392.

گلدمن، لوسین و همکاران؛ درآمدی بر جامعه­شناسی ادبیّات، ترجمۀ محمّدجعفر پوینده، تهران، نقش جهان، 1377.

گورین، ویلفرد. ال. و همکاران؛ راهنمای رویکردهای نقد ادبی، ترجمۀ زهرا میهن­خواه، چ4، تهران، اطّلاعات، (1383).

لاندین، رابرت­ویلیام؛  نظریّه­ها و نظام­های روان­شناسی. ترجمه­ی یحیی سیّدمحمّدی، چ6، تهران، ویرایش، 1390.

مادیورو، رِنالدو.ج. و جوزف.ب. ویلرایت؛ «کهن­الگو و انگاره­ی کهن­الگویی»، ترجمۀ بهزاد برکت، فصل­نامه­ی ارغنون، شمارۀ22، 1382.

مورنو، آنتونیو؛ یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمۀ داریوش مهرجویی، چ6، تهران، مرکز، 1390.

هورنای، کارن؛ عصبیّت و رشد آدمی، ترجمۀ محمّدجعفر مصفّا، چ14، تهران، بهجت، 1387.

یاوری، حورا؛ (1387) روان­کاوی و ادبیّات.چ1، تهران، سخن.

یونگ، کارل گوستاو و همکاران؛ انسان و سمبول­هایش، ترجمۀ محمود سلطانیّه، چ2، تهران، جامی، 1378.

یونگ، کارل­گوستاو؛ روان­شناسی و دین، ترجمۀ فؤاد روحانی، چ5، تهران، علمی و فرهنگی، 1388.

ــــــــــــــــــ ؛ آیون،ترجمۀ پروین و فریدون فرامرزی، چ2، مشهد، به­نشر، (1390الف).

ــــــــــــــــــ ؛ تحلیل رؤیا. ترجمۀ رضا رضایی، چ5، تهران، نقد افکار، (1390ب).

ــــــــــــــــــ ؛ چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی، چ3، مشهد، به­نشر، (1390ج).

ــــــــــــــــــ ؛ روان­شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمۀ محمّدعلی امیری، چ6، تهران، علمی و فرهنگی، (1390د).