چند صدایی و امکان‌های موسیقایی؛ تحلیل گفتمان‌های ترانه‌های موسیقی مردم‌پسند در دهه 70

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 6، دوره 12، شماره 32، آذر 1396، صفحه 141-162   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

محمدسالار کسرایی¹؛ سهیل حمیدی ساوجی^{* 2}

¹دانشیار جامعه شناسی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

²کارشناسی ارشد جامعه شناسی انقلاب اسلامی، پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی

چکیده

موسیقی مردم پسند، به عنوان یکی از پرمخاطب ترین تولیدات فرهنگی، نقش مهمی در شکل دادن به باورهای عمومی در هر جامعه ایفا می‌کند. موسیقی ابزار یا منبعی است که مردم برای سامان دادن به خویشتن، در مقام عاملان برخوردار از ذوق و قریحه و در مقام موجوداتی که قادر به احساس، تفکر و عمل در زندگی خود هستند، به آن روی می‌آورند. تولیدات رسانه‌های گروهی (و از جمله موسیقی مردم پسند) همچون خصلت خود آگاهی عمل می‌کنند که آگاهی، بینش، ارزش‌ها، و هنجارها را شکل می‌دهند. در ایران پس از انقلاب نیز، این سبک موسیقی در دهه 70، مجوز انتشار یافت و از طریق انتقال معانی، نقشی مهم در شکل دادن به باورهای عمومی داشته است. در این پژ‍وهش، معانی موجود در ترانه‌های این سبک موسیقایی مورد بررسی قرار گرفته تا به این سؤال پاسخ داده شود که «در متن ترانه‌های موسیقی مردم پسند که در دهه 70، مجوز انتشار یافته‌اند، چه مفاهیمی بازنمایی می‌شود؟» برای پاسخ گویی به این سؤال با استفاده از روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه، به بررسی متن ترانه‌های مورد نظر، پرداخته شده است. طبق نتایج حاصل شده، دو گفتمان اصلی در ترانه‌های موسیقی مردم پسند ایران قابل شناسایی می‌باشد: 1) گفتمان توصیف کننده شرایط موجود 2) گفتمان آرزوها.در این ترانه‌ها، گفتمان آرزوها، با دال مرکزی روشنایی و معطوف نمودن توجه به زندگی، خواسته‌ها، امیدها و آرزوهای مردم و همچنین دارا بودن خصلت چند صدایی، به مقابله با گفتمان شرایط موجود با دال مرکزی شب، که معنای کلی غم و تنهایی را القا می‌کند پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

موسیقی مردم‌پسند؛ بازنمایی؛ متن؛ تحلیل گفتمان؛ چند صدایی

مراجع

 
آلن،گراهام؛ رولان بارت، (1385) ترجمه: یزدانجو، پیام. تهران: نشر مرکز
آلن، گراهام؛ بینامتنیت، (1380) ترجمه پیام یزدان جو، تهران: نشر مرکز
ایگلتون، تری، (1380) نظریه‌های ادبی. ترجمه: عباس مخبر. تهران. مرکز
بنت، اندی، (1386) فرهنگ و زندگی روزمره. ترجمه: لیلا جوافشانی/ حسن چاوشیان. نشر اختران
تاجیک، محمدرضا، (7785) غیریت، هویت و انقلاب، شکل‌گیری گفتمان انقلابی در ایران، متین، شماره اول
تاجیک، محمدرضا، (1379) گفتمان و تحلیل گفتمانی. تهران، انتشارات فرهنگ گفتمان
تودوروف، تزوتان، (1377) منطق گفتگویی باختین. ترجمه: کریمی، داریوش. تهران: نشر مرکز
ریچاردز، بری، (1388) روانکاوی فرهنگ عامه. ترجمه: حسین پاینده. نشر ثالث
شهرکی، بابک، (1384) گذری کوتاه بر موسیقی پاپ در ایران. مجله مقام موسیقایی. شماره 39. (صفحه 55 تا 56)
10. قاسمی، وحید و میرزایی، سیدآیت‌الله، (1385) جوانان و هنجارهای رسمی و غیررسمی موسیقی پاپ (پژوهشی در بین جوانان شهر اصفهان) مطالعات جامعه شناسی، شماره 28 (از صفحه 98 تا 123).
11. کوثری، مسعود. درآمدی بر موسیقی مردم پسند. دفتر پژوهش‌های رادیو. تهران. آذر 1386
12. کهنمویی پور، ژاله، (1388) میخائیل باختین و نظام گفتمان ادبی. مجله پژوهشنامه فرهنگستان هنر. شماره12. (از صفحه 23 تا 35)
13. گراهام، گوردن، (1383) فلسفه هنرها: درآمدی بر زیبایی شناسی. ترجمه: مسعود علیا. انتشارات ققنوس. تهران
14. مهرآئین، مصطفی، (1386) شرایط تولید فرهنگ: ریشه‌های ظهور مدرنیسم اسلامی در هند، مصر و ایران. رساله دوره دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی
15. میرزایی، حسین و ساداتی، انسیه و کاردوانی، راحله و اکبریان، مهدی و فتحی، لیلا، (1390) بررسی خرده فرهنگ جوانان ایران در محتوی اشعار موسیقی پاپ. جامعه شناسی مطالعات جوانان، دوره 2، شماره 2  (از صفحه141 تا 158)
16. میلز، اندرو/براویت، جف، (1385) درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر. ترجمه: جمال محمدی. نشر ققنوس

 DeNora, Tia. Music in Everyday Life, (Cambridge: Cambridge University Press (2000)
Kane, Brian, The Cost of Affordance: a review of After Adorno by Tia DeNora. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, 2003
Rastovac ,Heather. “Contending with Censorship: The Underground Music Scene in Urban Iran,” intersections 10, no. 2 (2009): 59-82.
20- Siew Chye, Phua / Kong, Lily. Ideology, Social Commentary And  Resistance  In Popular   Music :  A Case Study Of Singapore (2009)