معنی شناسی شناختی تجربه عشق در گلستان سعدی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 9، شماره 32، آذر 1396، صفحه 158-175   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

معصومه منتشلو

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

چکیده

یکی از مکاتب جدید در حوزه زبان شناسی، زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ است که به بررسی رابطه میان زبان انسان ، ذهن او، تجارب اجتماعی و فیزیکی او می پردازد. از باورهای پیروان این مکتب این است که زبان، الگوهای اندیشه و ویژگی های ذهن انسان را منعکس می کند. بنابر این مطالعه زبان، مطالعه ی الگوهای ذهنی سخنگویان آن است. بحث طرحواره های تصویری از ساخت های مورد توجه در پژوهش های معنی شناسی شناختی است. تجربیات انسان از جهان خارج ساخت هایی در ذهن او پدید می آورد که آنها را به زبان خود انتقال می دهد تا بتواند مفاهیم مجرد و انتزاعی را در قالب آنها بیان کند، این ساخت های مفهومی همان طرحواره های تصویری اند. در این مقاله سعی شده با نگرشی شناختی به بررسی مفهوم «عشق»، به عنوان یکی از جنبه های اصلی تفکر سعدی، در گلستان پرداخته شود. از این رو نخست تعریف ها و توصیف های سعدی درباره عشق استخراج و سپس در چارچوب مهمترین طرحواره های تصویری یعنی، طرحواره های حجمی، حرکتی و قدرتی به بررسی معنایی آن از طریق تحلیل محتوا اقدام شد و  نتیجه ی آن چنین به دست آمد : سعدی از طرحواره ی حجمی برای بیان مفهوم استعاری« عشق دریاست »، از طرحواره ی حرکتی برای بیان «عشق سفر است» و از طرحواره ی قدرتی برای بیان «عشق سلطان است» استفاده کرده است. و از این طریق توانسته عشق و ملزومات آن را به صورت پدیده هایی عینی و ملموس قابل درک کند.

کلیدواژه‌ها

معنی شناسی شناختی؛ طرحواره های تصویری؛ گلستان سعدی؛ عشق

مراجع

1. احمدی، بابک، (1389) . ساختار و تآویل متن، چاپ دوازدهم، تهران: مرکز.
2. اﻓﺮاﺷﻲ، آزﻳﺘﺎ، (1388) . «ﭘﮋوﻫﺸﻲ در ﺳﻨﺠﺶ ﻛﺎراﻳﻲﻃﺮﺣﻮاره ﻫﺎی ﺗﺼﻮری در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺘﻦ ادﺑـﻲ » اراﺋـﻪ ﺷـﺪه در دوﻣﻴﻦ ﻫﻢ اﻧﺪﻳﺸﻲ زبان ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت بین رﺷﺘﻪ ای : کارکرد گفتمانی ادبیات و هنر، دانشگاه الزهرا، خرداد1386.
3. باقری خلیلی، علی اکبر و محرابی کالی، منیره، (1392) . « طرحواره ی چرخشی در غزلیات سعدی و حافظ» ، فصلنامه نقد ادبی، ش 23، صص 145- 125.
4. باطنی، محمدرضا، (1385) . مجموعه مقالات پیرامون زبان و زبانشناسی. چاپ سوم، تهران : آگه.
5. پالمر، فرانک رابرت، (1387). نگاهی تازه به معنی شناسی، مترجم: کورش صفوی، چاپ پنجم. تهران: مرکز.
6. پورجوادی، نصرالله، (1375). درباره زبان فارسی، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
7. چامسکی، نوآم، (1391). زبان و اندیشه. مترجم: کورش صفوی، چاپ چهارم، تهران: هرمس.
8. ﺣﺎﻓﻆ، شمس اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ، (1383). دیوان غزلیات. تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، به کوشش سودابه مبشر، چاپ چهارم، تهران: نشر زرین.
9. داد، سیما، (1390). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ پنجم، تهران: مروارید.
10. روشن، بلقیس و اردبیلی، لیلا، (1392). مقدمه ای بر معنا شناسی شناختی. تهران: علم.
11. راسخ مهند، محمد، (1389). درآمدی بر زبان شناسی شناختی: مفاهیم و نظریه ها، تهران: سمت.
12. زرین کوب، عبدالحسین،( 1373). با کاروان حله، چاپ هفتم، تهران: علمی
13. سعدی، مصلح الدین عبدالله، (1386). کلیات سعدی. به اهتمام محمد علی فروغی، چاپ چهاردهم، تهران: امیر کبیر.
14. .............................. ،(1387). گلستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ هشتم، تهران: خوارزمی.
15. صفوی، کورش، (1383). در آمدی بر معنی شناسی. چاپ چهارم. تهران: سوره مهر.
16. ................. ، (1382). « بحثی درباره ی طرحواره های تصویری در دیدگاه معنی شناسان شناختی»، فصلنامه فرهنگستان، شماره 21، صص 65-85.
17. عسگری، طیبه،(1389). « بررسی انگاره های تصوری در غزلیات سعدی از منظر شناختی»، پایان نامه کارشناسی ارشد زبان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات.
18. قیطوری، عامر، (1387). «زبان، نشانه و معنی، فصلنامه نامه فرهنگ» ، ش 34، صص 107- 88.
19. لایکن، ویلیام جی،(1392). درآمدی به فلسفه زبان، مترجم: میثم محمد امینی، چاپ اول، تهران: نشر هرمس.
20.  لاینز، جان، (1383). مقدمه ای بر معناشناسی زبان شناختی، مترجم: حسین واله، چاپ اول، تهران: گام نو.

21. Johnson, Mark. (1987). The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination and Reason. Chicago: Chicago University Press