نظری به ترکیباتِ نو و معانی برخی واژگان در غزلیات شمس

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 9، شماره 33، اسفند 1396، صفحه 39-62   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

مریم بلوری

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

چکیده

غزلیات ­شمس ضمن برخورداری از مفاهیم والا و گرانمایه در حوزة  شوریدگی ­های عاشقانه و مضامین ناب عرفانی، در کاربرد لغات و ترکیباتِ خاص نیز، بی ­بدیل و ممتاز است. این اثر سترگ بنا به پژوهش­های متعددی که تاکنون انجام گرفته از حیث برجسته ­سازی و هنجارگریزی واژگانی و معنایی، اثری منحصر به فرد شناخته ­شده ­است. پژوهش پیش رو به معرفی برخی ترکیبات نو و نیز معانی متفاوتِ برخی واژگان در غزلیات شمس پرداخته ­است. ترکیباتی که با استفاده از تشبیه و استعاره و کنایه­­های نوین، در زمرة هنجارگریزی معنایی قرار می گیرند و یا واژگانی که ساخت و معنایی متفاوت با هنجارهای دستوری دارند و از این­رو جزو هنجارگریزی های واژگانی به شمار می­روند. نتایج پژوهش نشان می­دهد مفاهیم جان، عشق، روح و تن بیشترین بسامد و بیشترین تصویرسازی را در غزلیات دارند. همچنین مولانا آن­جا که در حوزة واژگان و دستور، هنجارشکنی و برجسته­سازی کرده، کوشیده تا مخاطب ضمن دریافت پیام و معنی شعر، متوجه عدول از هنجارها نشود ولی هنگامی که در حوزة بلاغت به ساخت ترکیباتِ نو دست­ زده، جسورانه و نقاش­وار عمل کرده تا این تابلوی خوش نقش و نگار ترکیبات، مخاطب را بیشتر جلب کند.

کلیدواژه‌ها

غزلیات شمس؛ واژه؛ ترکیب؛ نوآوری

مراجع