بازتاب طب در طوطینامة نخشبی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 5، دوره 9، شماره 34، دی 1396، صفحه 113-156   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حمیدرضا فرضی¹؛ حسین سلطانی قدیم²

¹دانشیار

²دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

طوطی­نامه اثر ضیاء­الدّین نخشبی است. نخشبی از عارفان و نویسندگان مشهور قرن هشتم بود. این کتاب که از آثار قرن هشتم است، از مجموعه داستان­های عامیانه تشکیل یافته، به صورت داستان در داستان می آید.نخشبی در تحریر این اثر از تمام دانش­هایی که اطلاع وافی داشته است، استفاده می کند. استفاده از آیات قرآنی، احادیث و اخبار نبوی، اشعار و امثال و حکم فارسی و عربی، استفاده از دانش­های گوناگونی چون طب، نجوم، جواهرات، موسیقی و دین به وضوح احاطۀ وی را بر علوم مختلف آشکار می­سازد. اطلاع مؤلف از این علوم سطحی نیست و هدفش تفنّن نبوده است. می­توان آگاهی­های حوزۀ علوم طبّی وی را در سه دستۀ بیماری­ها، داروها و اصطلاحات طبّی جای داد. این نوشته گوشه­ای از اطلاعات نخشبی را در کاربرد این موارد بررسی می­کند. قابل ذکر است که طوطی­نامۀ نخشبی در سال 1372 به کوشش دکتر فتح‌الله مجتبایی و غلامعلی آریا چاپ شده است؛ در این پژوهش، ارجاع به صفحات از همین مأخذ نقل شده است.

کلیدواژه‌ها

طوطی نامه؛ ضیاءالدّین نخشبی؛ اصطلاحات طبّی؛ درمان؛ نثر فنّی

مراجع

1. ابن سینا، حسین­بن عبدالله. (1370-1367).قانون در طب، ترجمۀ عبدالرحمن شرفکندی، تهران:سروش.
2. ابوریحان بیرونی، محمدبن احمد. (1358).صَیدَنه، ترجمۀ فارسی از ابوبکربن علی­بن عثمان کاسانی؛ به کوشش منوچهر ستوده و ایرج افشار، تهران: شرکت افست سهامی عام.
3. تفضّلی، احمد.(1378). تاریخ ادبیّات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژالۀ آموزگار، تهران: سخن.
4. جرجانی، اسماعیل­بن حسن.(1345).الأغراض­الطّبیّه و المباحث­العلاییّه، تهران:بنیاد فرهنگ ایران‏.
5. ــــــــــــــــــــــــــ(1381). یادگار در دانش پزشکى و داروسازى‏، به اهتمام مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسۀ مطالعات اسلامى‏.
6. ـــــــــــــــــــــــــ(1384-1380). ذخیرۀ خوارزمشاهی، تصحیح و تحشیۀ دکتر محمدرضا محرری، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران.
7. حکیم مؤمن، محمد مؤمن بن محمدزمان.(1390).تحفه المؤمنین مشهور به تحفۀ حکیم مؤمن، تصحیح و تحقیق مؤسسۀ احیای طبّ طبیعی، قم: نور وحی.
8. خوارزمی، محمد.(1362). مفاتیح­العلوم، ترجمۀ حسین خدیوجم، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
9. دهخدا، علی اکبر.(1377).لغت­نامه، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسۀ انتشارات و چاپ.
10. رامپوری، غیاث­الدّین. [بی­تا]. غیاث­اللغات، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران: کانون معرفت.
11. سقّاباشی، علی اکبر.(1370). راهنمای نجات از مرگ مصنوعی، تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
12. صفا، ذبیح­الله. (1370). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
13. عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین بن محمدهادی. [بی­تا]، قرابادین کبیر، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ پزشکی، طبّ اسلامی و مکمل.
14. ــــــــــــــــــ(1380). مخزن­الادویه، دایرة‌المعارف خوردنی­ها و داروهای پزشکی سنتی ایران، تهران: باورداران.
15. ــــــــــــــــــ(1385).خلاصه­الحکمه، تصحیح، تحقیق، ویرایش اسماعیل ناظم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
16. مراغی، عبدالهادی­بن محمد. (1388). منافع حیوان، به کوشش محمّد روشن، تهران: بنیاد موقوفات دکترمحمود افشار.
17. مصاحب، غلامحسین.(1345).دایره‌المعارف فارسی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
18. نخشبی، ضیاءالدّین. (1372). طوطی­نامه، تصحیح دکتر فتح­الله مجتبایی و دکتر غلامعلی آریا، تهران: منوچهری.
19. نصیرالدّین طوسی، محمدبن محمد. (1363). تنسوخ­نامۀ ایلخانی، مقدّمه و تعلیقات از محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: اطّلاعات.
20. نفیسی، علی اکبر. (2535). فرهنگ نفیسی، تهران: خیّام.
21. هروی، موفق­بن علی.(1346). الأبنیه عن حقایق­ الأدویه، به تصحیح احمد بهمنیار، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسۀ انتشارات.
22. همایی، جلال­الدین.(1331).کنوز­المعزمّین، تصنیف ابوعلی­ سینا؛ با مقدمه و حواشی و تصحیح جلال­الدین همایی، تهران: انجمن آثار ملی.
23. یوسفی هروی، یوسف­بن محمد. (1391).ریاض­الادویه، با مقدمه و تصحیح سیدمحمّد نظری، تهران: انتشارات المعی.