مطالعۀ مرگ‌اندیشی در اندیشۀ خیام و مولانا

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 6، شماره 21، اسفند 1393، صفحه 131-152   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

حسین صدقی^{* 1}؛ فرهاد محمدی²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذر بایجان

²دانش آموخته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

خیام و مولانا، دو متفکر و اندیشمند بزرگ ادبیات فارسی، نمایندة دو نوع جهان­بینیِ متفاوت نسبت به مرگ هستند. خیام، شاعر فیلسوف گونه­ای است که شک و تردید اساس تفکرات و اندیشه­های اوست. شکِ او نسبت به مسائلِ ماوراء طبیعی باعث شده است که مرگ در جهان­بینی او جایگاه خاصی داشته باشد. در مقابل، اندیشة ناب عرفانی مولانا راجع به مرگ سبب شده است که در همه چیز زندگی و حیات ببیند و مرگ و نیستی، مفهومِ خود را از دست بدهد. در این نوشتار، ابتدا موضوع مرگ و مرگ­اندیشی در اندیشۀ مولانا با تکیه بر مثنوی و دیوان شمس که دیدگاه­های مهّم او راجع به این موضوع در آنها نمود یافته، مورد مطالعه قرار گرفته است. سپس به مفاهیم اساسیِ مرتبط با مرگ در اندیشۀ خیام و نگرش او بدان پرداخته شده است. مهمترین نکات به دست آمده بدین صورت است که با توجّه به اینکه مولانا مرگ را لازمۀ جریانِ تکاملِ هستی انسان می­داند، مفهوم مرگ در جهان­بینی او تبدیل به حیات شده است. در جهان­بینیِ او چون انسان جاودانه است و با مرگ نیست و نابود نمی­شود، مرگ تنها به عنوان انتقال به حیات ابدی معرفّی شده است. امّا در اندیشۀ خیام از آنجا که او قائل به اصلِ «عدمِ آگاهی انسان از راز و رمز هستی» است و مرگ نیز اسرارآمیزترین مسئلۀ هستی به شمار می­رود، مفهوم مرگ مبهم و نامشخص است.

کلیدواژه‌ها

مرگ؛ حیاتِ دوباره؛ جاودانگی؛ مولانا؛ خیام

مراجع