برنامه مدیریت تطبیقی منابع آبی استان گلستان جهت کاهش ریسک خشکسالی‌های آتی

جغرافیای طبیعی

مقاله 6، دوره 10، شماره 38، اسفند 1396، صفحه 95-116   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

عبدالعظیم قانقرمه^{* 1}؛ غلامرضا روشن¹؛ سعید نگهبان²

¹استادیار گروه جغرافیای طبیعی (اقلیم شناسی ) دانشگاه گلستان، گرگان،ایران

²استادیار ژئومورفولوژی بخش جغرافیا، دانشکده اقتصادمدیریت وعلوم اجتماعی، دانشگاه شیراز ،ایران

چکیده

استان گلستان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی است. بنابراین ضرورت ایجاد می­کند تا طرحواره­های مختلفی جهت مدیریت تطبیقی آب برای سالهای آتی ارائه شود تا بتواند بار منفی خشکسالی را کاهش و حداکثر سود را به ارمغان آورد. لذا جهت رسیدن به این هدف، این تحقیق با استفاده از سه دسته داده­های رشد جمعیت، منابع و مصارف آبی استان و تغییرات کاربری اراضی، 9 طرحواره مدیریت منابع آب ارائه داده است. از میان 9 سناریوی پیشنهادی، دو طرحواره­ی دوم و نهم از نظر اختصاص منابع آب نسبت به شرایط کنونی، میزان مصرف پایین­تر و متعادل­تری را پیشنهاد می­دهند. اما یکی از راهبردهای اساسی در طرحواره دوم جهت مدیریت منابع آب، حذف گندم آبی بوده که مسلماً این سناریو از طرف کشاورزان و مسئولان با اقبال مناسب همراه نخواهد بود و بعبارتی می­توان پیش­بینی نمود که اجرای آن با شکست همراه خواهد شد. حال آنکه با عملیاتی نمودن دستورالعمل طرحواره نهم و مقایسه نتایج آن با روند کنونی مصرف آب تا دهه­های آینده پیش­بینی می­شود که بترتیب برای دوره­های مختلف 1391-1400، 1391-1410، 1391-1430 و 1391-1450 کاهش مصرف آبی به میزان 1311، 1425، 1663 و 1920 میلیون متر مکعب  استحصال گردد.

کلیدواژه‌ها

مدیریت ریسک؛ مخاطرات جوی؛ خشکسالی؛ طرحواره های مدیریت منابع آب؛ استان گلستان

مراجع

1- سلیقه، محمد، بریمانی، فرامرز، (۱۳۸۶): اثرات سیستم‌های آب و هوایی موسمی در کشاورزی بلوچستان. مجله جغرافیا و توسعه، صص ۲۵- ۳۹.

2- شرکت آب منطقه‌ای استان گلستان. (1389): طرح جامع تأمین آب شرب شهرهای استان گلستان. جلد ششم، گزارش اقتصادی (بخش اول). صص 47.

3- عادلی، بهزاد، مرادی، حمیدرضا، کشاورز، مرضیه. (۱۳۹۴): اثرات اجتماعی خشک‌سالی‌های کم‌دوام بر ساکنان جوامع روستایی: مطالعه موردی دهستان دودانگه در شهرستان بهبهان. فصل­نامه روستا و توسعه، شماره ۴، صص ۱۳۳-۱۵۱.

4- مقدسی، مهنوش، مرید، سعید، قائمی، هوشنگ، سامانی، جمال. (۱۳۸۴): پایش روزانه خشک‌سالی در استان تهران. ۱۳۸۴، مجله علوم کشاورزی ایران، شماره اول، صص ۵۱-۶۲.

5- قانقرمه، عبدالعظیم، روشن، غلامرضا. (۱۳۹۴): کاربرد شاخص TOPSIS در پایش خشک‌سالی‌ها و ترسالی‌های استان گلستان. مجله فیزیک زمین و فضا، شماره ۴۱، صص ۵۴۷-۵۶۳.

6- قاسمی نژاد، سعیده، سلطانی، سعید، سفانیان، علیرضا. (۱۳۹۲): ارزیابی ریسک خشکسالی استان اصفهان، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. علوم آب و خاک، سال هجدهم، شماره ۶۸، صص ۲۲۵-۲۱۳.

7- حجازی زاده، زهرا، جوی زاده، سعید. (۱۳۸۹): مقدمه‌ای بر خشک‌سالی و شاخص‌های آن. انتشارات سمت، تهران، ص ۳۸۵.

8- روشن، غلامرضا، قانقرمه، عبدالعظیم. (۱۳۹۳): احتمال تأثیر تغییر اقلیم بر منحنی شدت و فراوانی بارش مؤثر در نواحی شمال غرب ایران. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، ۵۴ (۲)، صص ۸۴-۶۱.

9- حسن زاده، یوسف، فیضی، اتابک. (۱۳۸۵): منابع آب و طرح مدیریتی برای دوران خشکسالی. مجموعه مقالات دومین کنفرانس مدیریت منابع آب در سال هزار و سیصد و هشتاد و پنج، شناسه (COI) مقاله: WRM02_080.

10- قاسمی نژاد، سعید، سلطانی، سعید، سفیانیان، علیرضا. (۱۳۹۳): ارزیابی ریسک خشک‌سالی استان اصفهان. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب‌وخاک، شماره ۶۷، صص ۲۱۳-۲۲۵.

11- عرب، داوود، مهدیخانی، وحید. (۱۳۸۴): گذار از مدیریت بحران به‌سوی مدیریت ریسک: استراتژی‌های مدیریت خشک‌سالی. مجموعه مقالات اولین کنفرانس مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه، ۹-۱۰ بهمن، تهران.

۱2- دریجانی، علی، شاه حسین، سمانه، شاهسونی، ناصر. (۱۳۸۹): تعیین اولویت‌های ریسک خشک‌سالی در بخش کشاورزی شهرستان گنبدکاووس با استفاده از فن تحلیل سلسله مراتبی. مجله اقتصاد کشاورزی، شماره ۱، صص ۳۷-۵۹.

۱3- آل یاسین، محمدرضا. علیرضا سلامت. (۱۳۸۰): راهنمای مقابله با خشک‌سالی. چاپ اول، تهران، کمیته ملّی آبیاری و زهکشی ایران.

۱4- مرید، سعید. مهنوش مقدسی. (۱۳۸۴): حرکت از مدیریت بحران به مدیریت ریسک خشک‌سالی در آمریکا و افق‌های کاری ما. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران آب در حوادث غیرمترقبه، ۹-۱۰ بهمن، تهران.

۱5- مساعدی، ابوالفضل، حسین شریفان. محبوبه شهابی. (۱۳۸۶): مدیریت ریسک با شناخت میکروکلیماهای استان گلستان. گزارش طرح پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.