تصحیح عباراتی از کتاب نگارستان عجایب و غرایب پیشاوری

پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

مقاله 2، دوره 3، شماره 7، خرداد 1397، صفحه 27-44   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید جواد مرتضایی¹؛ اکبر حیدریان²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در تصحیح متون، پی بردن به لغزش‌ها و فهم اغلاط راه‌یافته به متن از اهمیت خاصی برخوردار است. در این راستا، یکی از مواردی که در تصحیح متون گذشته باید با دقت زیاد بدان نگریسته شود، مسئلۀ تصحیف و تحریف است. بر این اساس، گاهی مصحح ناگزیر است در کنار نسخ خطیِ معتبر یک کتاب، از منابع دیگری برای انجام کار تصحیح بهره بگیرد که از آن به منابع جانبی تعبیر می‌شود. متون جانبی در کنار متن مصحَّح برای تشخیص تحریفات و تصحیفات و نیز زدودن زوائد از متن مورد تصحیح بسیار نقش پُررنگ و مؤثری خواهد داشت. در این جُستار، با هدف پیشبرد کوشش‌های مصحح محترم، بر آنیم تا به بررسی چند تصحیف در کتاب نگارستان عجایب و غرایب بپردازیم. در کنار ضبط‌های پیشنهادی با ارائۀ شواهدی از متون جانبی از قبیل متون تاریخی و جغرافیایی و نیز با ارائۀ شواهد درون‌متنی، پشتوانۀ ضبط‌های پیشنهادی را مستند می‌کنیم.
 

کلیدواژه‌ها

نگارستان عجایب و غرایب؛ تصحیح؛ تصحیف؛ سبک‌شناسی

مراجع

1. ابوعلی‌ سینا، حسین ‌بن عبدالله (بی‌تا)، قانون فی الطب، نسخۀ الکترونیک. مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت^(ع).

2. اصغری، حسن، و سید حسن امین (۱۳۸۵)، «بازتاب اسطورۀ بودا در ایران و اسلام». ماهنامۀ کلک، شمارۀ 97. دورۀ جدید، شمارۀ 3، ص۲۶ـ۲۷.

3. الاصفهانی، حمزة ‌بن الحسن (1992)، التنبیه علی حدوث التصحیف، تحقیق محمد اسعد طلس، بیروت: دار صادر.

4. امیری، منوچهر (1353)، فرهنگ داروها و واژه‌نامه‌های دشوار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

5. انوری، حسن (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.

6. براتی، پرویز (1388)، روایت، شکل و ساختار فانتزی عجایب‌نامه‌ها به همراه متن عجایب‌نامه‌ای قرن هفتمی، تهران: افکار.

7. بیرونی، ابوریحان (1387)، صیدنه، ترجمۀ ابوبکر بن علی بن عثمان کاسانی، به‌کوشش منوچهر ستوده و ایرج افشار، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

8. پادشاه، محمد (متخلص به شاد) (1363)، فرهنگ آنندراج، تهران: خیام.

9. پرویزی، محمد (1386)، «عجایب‌نامه‌ها و عجایب‌نگاری‌ها»، تندیس، شمارۀ 112، 12ـ15.

10. پورداود، ابراهیم (1310)، ادبیات مزدیسنا یشتها، انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی.

11. پیشاوری (1341)، نگارستان عجایب و غرایب، تصحیح حاجی محمدرضا رمضانی، با مقدمۀ محیط طباطبایی، تهران: کتابفروشی ادبیّه.

12. تتوی، ملاعبدالرشید (بی‌تا)، فرهنگ رشیدی، تحقیق و تصحیح محمد عباسی، تهران: شاه‌آباد (کتاب‌فروشی بارانی).

13. جرجانی، سید اسماعیل (1380)، ذخیرۀ خوارزمشاهی، تصحیح و تحشیۀ محمدرضا محرری، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی ایران.

14. جمالی یزدی، ابوبکر مطهر (1386)، فرّخ‌نامه، به‌کوشش ایرج افشار، چ۲، تهران: امیرکبیر.

15. حُری، ابوالفضل (1390)، «عجایب‌نامه‌ها به منزلۀ ادبیات وهمناک با نگاهی به برخی حکایت‌های کتاب عجایب هند»،فصلنامۀ نقد ادبی، شمارۀ 15، 137ـ164.

16. حکیم مؤمن، محمد مؤمن بن محمدزمان (1373)، تحفۀ حکیم مؤمن، تهران: مصطفوی.

17. خلف تبریزی، محمدحسین (1362)، برهان قاطع، تصحیح محمد معین، تهران: امیرکبیر.

18. دایرة‌‌ المعارف بزرگ اسلامی (1367)، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.

19. دهخدا، علی‌اکبر و همکاران (1373)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

20. رادویانی، محمد بن عمر (1362)، ترجمان البلاغه، تصحیح و اهتمام احمد آتش، تهران: اساطیر.

21. رازی، امین‌احمد (بی‌تا)، هفت‌ اقلیم، تصحیح و تعلیق جواد فاضل، تهران: علمی.

22. رامپوری، غیاث‌الدین محمد (1363)، غیاث اللغات، به‌کوشش منصور ثروت، چ۱، تهران: امیرکبیر.

23. سلطانی، اکرم (1385)، «بحثی پیرامون عجایب‌نامه‌ها و نظایر آن‌ها»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانیدانشگاهتهران، شمارۀ 57، 131ـ149.

24. شکراللهی طالقانی، احسان‌الله (1385)، «تصنیف و تحریف»، آینۀ میراث، دورۀ جدید، شمارۀ 1، 129ـ157.

25. صالحی‌نیا، مریم، و اکبر حیدریان (1395)، «تصحیح یک تصحیف در روضة ‌الصفا میرخواند»، فصلنامۀ نسخه‌شناسی متون نظم و نثر فارسی، شمارۀ دوم، 121ـ130.

26. عقیلی علوی خراسانی، محمدحسین (1371)، مخزن الادویه، هند: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.

27. فردوسی، ابوالقاسم (1371)، شاهنامه، به‌کوشش جلال خالقی مطلق، آمریکا: بنیاد میراث ایران.

28. قبادیانی مروزی، ناصر خسرو، (1389)، سفرنامه، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، چ۱۰، تهران: زوار.

29. قزوینی، زکریا بن محمد (1373)، ترجمۀ آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمۀ جهانگیر میرزا، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.

30. کاشانی، محمد قاسم‌ بن حاجی محمد (1338)، مجمع الفرس، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: علمی.

31. گیتی‌فروز، علی‌محمد (1391)، «بازخوانی یک بیت از خاقانی، تأملی در مفهوم دوگروهی در دیوان خاقانی»، هفتمین همایش انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی، 519ـ524.

32. مجمل‌التواریخ و القصص (مؤلف ناشناخته) (1318)، تصحیح محمدتقی بهار، تهران: کلالۀ خاور.

33. مستوفی، حمدالله (1381)، نزهة ‌القلوب، محقق محمد دبیر سیاقی، قزوین: حدیث امروز.

34. نصیر‌الدین طوسی، محمد بن محمد (1363)، تنسوخ‌نامۀ ایلخانی، تصحیح محمدتقی مدّرس رضوی، تهران: اطلاعات.

35. نظامی، الیاس ‌بن یوسف (1368). شرف‌نامه، تصحیح بهروز ثروتیان، توس.

36. ـــــــــ (1389)، هفت‌پیکر، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.

37. نفیسی، علی‌اکبر (ناظم‌الاطبا) (بی‌تا)، فرهنگ نفیسی (فَرنودسار)، مقدمۀ محمدعلی فروغی، تهران: خیام.

38. وصّاف ‌الحضرۀ شیرازی، عبدالله بن فضل‌الله (1383)، تحریر تاریخ وصشاف، به‌کوشش عبد‌المحمد آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

39. هدایت، رضاقلی‌خان (بی‌تا)، فرهنگ انجمن‌آرای ناصری، با اهتمام و سرمایۀ آقای حاج سید اسماعیل کتابچی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.

40. الهروی، موفق‌الدین ابومنصور علی (1346)، الابنیة عن حقایق الادویه، تصحیح احمد بهمنیار، به‌کوشش حسین محبوبی اردکانی، تهران: دانشگاه تهران.

41. یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله (1380)، معجم ‌البلدان، ترجمۀ علی نقی منزوی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.