تأملی فقهی در مدلول ماده 440 قانون مجازات اسلامی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 2، دوره 14، شماره 51، خرداد 1397، صفحه 33-52   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2018.540066

نویسندگان

سیده محبوبه حسنی ابوالحسن کلایی¹؛ محمد محسنی دهکلانی^{* 2}؛ علی اکبر جهانی³

¹دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

²دانشیار گروه فقه و مبانی اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

³استادیار گروه فقه و مبانی اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

هنگامی که جانی به جهت ارتکاب جنایت مادون نفس به قصاص محکوم شود، مطالبه مجنی­علیه برای استیفای قصاص کافی است. اما از آن­جا که احتمال گسترش جنایت و سرایت آن به نفس مجنی­علیه وجود دارد، این پرسش که استیفای قصاص جراحت از جانی، پیش از استقرار کامل بهبودی جنایت واقع شده در مجنی­علیه جایز است یا خیر؟ قابلیت طرح می­یابد. مشهور فقها با تکیه بر اطلاقات و عمومات قرآنی و اصل عدم سرایت، جواز قصاص قبل از بهبودی را مبنای خویش قرار داده­اند. در مقابل برخی از فقها عدم جواز قصاص قبل از بهبودی را پذیرفته­اند و برخی دیگر میان جراحاتی که نوعاً ساری هستند و آنها که سرایت نمی­کنند، تفصیل قائل شده­اند. نکته قابل توجه تأسیسی است که مقنن در ماده 440 ق.م.ا. ارائه نموده و آورده است: «قصاص عضو را می­توان فوراً اجراء کرد لکن اگر علم به سرایت وجود نداشته باشد و قصاص اجراء شود و پس از آن جنایت سرایت کند و سرایت پدید آمده، عمدی محسوب شود، مرتکب حسب مورد، به قصاص نفس یا عضو محکوم می­شود؛ لکن پیش از اجرای قصاص نفس ولی دم باید، دیه جنایتی را که به عنوان قصاص عضو بر مرتکب وارد شده است را به او بپردازد و اگر سرایت پدید آمده، غیر عمدی محسوب شود، مرتکب به دیه جنایتی که به وسیله سرایت، پدید آمده است محکوم می­شود و دیه مقداری که قصاص شده است کسر نمی­شود.» نویسندگان پس از بررسی مسأله و با تدقیق در مستندات و مدارک آن قول به عدم جواز قصاص را واجد وجاهت فقهی نمی­بینند و نیز قول مشهور و مختار قانون­گذار مجازات اسلامی را بواسطه لوازم نامقبولش، ادله را یارای تأمین آن نیست در نهایت قول به تفصیل را مختار خویش دانسته­اند.

کلیدواژه‌ها

جنایت؛ قصاص؛ سرایت؛ اندمال؛ تأخیر

مراجع

- آبى، فاضل، حسن بن ابى طالب یوسفى، (1417)، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ سوم.

2- اصفهانى، فاضل هندى، محمد بن حسن‌، (1416)،  کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

3- القفال، سیف­الدین، ابی­بکر محمد بن احمد الشاشی، (1988)، حلیه العلماء فی معرفه مذاهب الفقهاء، مکتبه الرساله الحدیثه، عمان، چاپ اول.

4- تبریزى، جواد بن على‌، (1426)، تنقیح مبانی الأحکام- کتاب القصاص، دار الصدیقه الشهیده سلام الله علیها‌، قم، چاپ دوم.

5- حلبى، ابو الصلاح، تقى الدین بن نجم الدین، (1403)، الکافی فی الفقه‌، کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام‌، اصفهان، چاپ اول.

6- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى‌، (1413)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ اول.

7- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى‌، (1420)، تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه، مؤسسه امام صادق علیه السلام‌، قم، چاپ اول.

8- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى‌، (1413)، مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ دوم.

9- حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن‌، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

10- حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.‌

11- حلّى، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف، (1378)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد‌، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.

12- حلّى، مقداد بن عبدالله سیورى، (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، انتشارات کتابخانه آیه­الله مرعشى نجفى، قم، اول.

13- حلّى، جمال الدین، احمد بن محمد اسدى، (1410)، المقتصر من شرح المختصر، مجمع البحوث الإسلامیه‌، مشهد، اول.

14- حلّی، حسن بن علی بن داوود، (1342)، الرجال لابن داود، دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول.

15- خراسانى، حسین وحید‌، (1428)، منهاج الصالحین‌، مدرسه امام باقر علیه­السلام‌، قم، چاپ سوم.

16- خمینى، سید روح الله موسوى‌، (بی­تا)، تحریر الوسیله‌، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم، چاپ اول.

17- خویى، سید ابو القاسم موسوى، (1422)، مبانی تکمله المنهاج‌، مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، قم، چاپ اول.

18- خویى، سید ابو القاسم موسوى، (بی­تا)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، جلد13، بی­جا. 19

19- راوندى، قطب الدین، سعید بن عبدالله، (1405‌)، فقه القرآن‌، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشى نجف، قم، چاپ دوم.

20- صیمرى، مفلح بن حسن (حسین)، (1408‌)، تلخیص الخلاف و خلاصه الاختلاف، انتشارات کتابخانه آیه­الله مرعشى نجفی، قم، چاپ اول.

20- طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن‌، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیه‌، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه‌، تهران، چاپ سوم.

21- طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن‌، (1407)، الخلاف‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ اول.

22- طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن‌، (1420)، فهرست کتب شیعه، مکتبه المحقق الطباطبائی، قم، چاپ اول.

23- عاملى، حرّ، محمد بن حسن‌، (1409)، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌، قم، چاپ اول.

24- عاملى، شهید اول، محمد بن مکی، (1414)، غایه المراد فی شرح نکت الإرشاد‌، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

25- عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌، جلد 15، مؤسسه المعارف الإسلامیه‌، قم، چاپ اول.

26- عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشّى- کلانتر)، کتابفروشى داورى، قم، چاپ اول.

27- عاملى، بهاء الدین، محمد بن حسین و ساوجى، نظام بن حسین‌، (بی­تا)، جامع عباسى و تکمیل آن(محشی، ط- قدیم)، مؤسسه منشورات الفراهانی‌، تهران، چاپ اول.

28- عاملى، سید جواد بن محمد حسینى‌، (بی­تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه (ط- القدیمه)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول.‌

29- فقعانى، على بن على بن محمد بن طى‌، (1418)، الدر المنضود، مکتبه إمام العصر( عج) العلمیه، قم، چاپ اول.

30- قطیفى، على بن ابراهیم بن سلیمان‌، (1419)، شرح ترددات المختصر النافع‌، دار المصطفى لإحیاء التراث، قم، چاپ اول.‌

31- قمّى، سید صادق حسینى روحانى‌، بی­تا، منهاج الصالحین‌، بی جا، بی چا.

32- قمّى، سید تقى طباطبایى‌، (1426)، مبانی منهاج الصالحین‌، منشورات قلم الشرق، قم، چاپ اول.‌

33- کاشانى، حاج آقا رضا مدنى‌،(1410)، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه، مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ دوم.

34- لنکرانى، محمد فاضل موحدى‌، (1422)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم، چاپ اول.‌

35- مرعشى نجفى، سید شهاب الدین‌، (1415)، القصاص على ضوء القرآن و السنه‌، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى قدس سره‌، قم، چاپ اول.

36- نجاشی، احمد بن علی، (1365)، رجال النجاشی، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم المشرفه، قم، چاپ ششم.

37- نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن‌، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، دار إحیاء التراث العربی‌، بیروت، چاپ هفتم.

38- سبحانی، جعفر، درس خارج، مدرسه فقاهت، کتاب القصاص، (1390)، تاریخ مشاهده3/2/1395 آدرس:

                                                                                                            http://www.eshia.ir/feqh/archive