موجبات بطلان نسبی در حقوق فرانسه و ایران و امکان سنجی آن در فقه امامیه

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 7، دوره 14، شماره 51، خرداد 1397، صفحه 137-168   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2018.540071

نویسندگان

محمد تقی کریم پور آلهاشم¹؛ محمد تقی علوی^{* 2}؛ محمد مظهری³؛ ناصر مسعودی⁴

¹دانشجوی دکتری تخصصی حقوق خصوصی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²استاد حقوق، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

³استادیار حقوق، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

⁴استادیار حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

سالیان متمادی است که حکم وضعی «بطلان نسبی» در حقوق ایران،  موضوع بحث حقوقدانان قرار گرفته است. برخی از حقوقدانان وجود این ضمانت اجرایی را در حقوق ایران، انکار می­کنند، گروهی نیز نه تنها آن را پذیرفته­اند، بلکه در تشخیص مصادیق آن با گشاده­دستی برخورد نموده­اند. برخی هم به راه حل میانه گرویده و معتقد گردیده­اند. پردازش نظریه در این مورد صحیح نبوده و باید به موارد منصوص در قوانین پراکنده بسنده نمود. نویسندگان دیگر بواسطه فقدان این ضمانت اجرا در فقه امامیه که حقوق ایران مبتنی بر آن است، به جای بطلان نسبی، اصطلاح قابلیت ابطال را پیشنهاد نموده­اند. باری در کار حاضر بر آن شدیم که با استقراء در متون قانونی و حقوق دو کشور فرانسه و ایران، موجبات بطلان نسبی در این دو کشور را بررسی و سپس به امکان­سنجی مراتب در فقه امامیه بپردازیم. کار حاضر از این نظر که در این مورد قائل به نظریه­پردازی در حقوق مدنی ایران شده است واجد جنبه نوآوری بوده و قلمرو درونی بطلان نسبی را در حقوق ایران و فرانسه تعیین و پذیرش این نظریه در فقه امامیه را ممکن دانسته است.  

کلیدواژه‌ها

بطلان نسبی؛ بطلان مطلق؛ قابلیت ابطال؛ عدم نفوذ

مراجع

-  احمد السنهوری، عبد الرزاق،  (1965)، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت.

2- اسکینی، ربیعا ، (1384)، شرکت­های تجاری، جلد اول، چاپ مهر، قم، چاپ نهم.

3- اصفهانی، سید ابوالحسن،  (1363)، وسیله النجاه، جلد 2، نیکنام، چاپ هفتم.

4- انصاری ، شیخ مرتضی،  (1375)، مکاسب، مطبعه الاطلاعات، تبریز، چاپ اول.

5- امامی، سید حسن، (1378)، حقوق مدنی، جلد 1 و 3، کتابفروشی اسلامیه، تهران.

6- الموسوعه الفقهیه الکویتیه، (1404)، جزء 6 ، وزاره الاوقاف و شؤون الاسلامیه، دارالسلاسل، کویت، طبعه الثانیه.

7- اوصیاء، پرویز، (1381)، تدلیس و مطالعه تطبیقی آن در حقوق فرانسه، انگلیس، اسلام و ایران، انتشارات دانشگاه تهران (منتشر شده توسط تحولات حقوق خصوصی)، چاپ چهارم.

8- بحرانی، شیخ یوسف، (1367)، الحدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره، جلد 18، مؤسسه نشر اسلامی، قم.

9- بهرامی احمدی، حمید، (1382)، دیدگاهی دیگر در تفسیر ماده 200 قانون مدنی، مجله دین و ارتباطات، (17)، 32-7.

10- تفرشی ، محمد عیسی، (1378)، مباحثی تحلیلی از حقوق شرکت­های تجاری، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

11- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1363)، حقوق تعهدات، جلد 1، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

12- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1392)، تأثیر اراده در حقوق مدنی، گنج دانش، تهران.

13- جواهری ، حسن، (1388)، اهلیت حقوقی؛ شناسایی سن بلوغ و تأثیر آن در تکلیف (1)، مجله قانون، (58 و 59)، 161-129.

14- حسینی عاملی، محمد جواد، (1408)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، جلد 14، دارالتراث العربی، بیروت.

15- خراسانی، حاج ملا هاشم،  (1349)، رساله تجارت، چاپ سنگی.

16- خمینی، حسن و داوودی، رشید، (1391)، بررسی حقیقت شرعیه با رویکردی بر نظر امام خمینی  (ره)، پژوهشنامه متین، (57) ، 60-19، تهران.

17- خمینی، سید روح الله، (1421)، البیع ، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران.

18- خمینی، سید مصطفی، ( 1418)، تحریرات فی الاصول ، جلد 1،  مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، قم.

19- داوریار، محمد علی و علیزاده، غفار، (1389)، بررسی تطبیقی قیمومیت محجورین در فقه فریقین و قانون ایران،  فقه و تاریخ تمدن اسلامی ، (26) ، 98-61.

20- دردیر ، احمد،  (بی­تا)، الشرح الصغیر علی اقرب مسالک الی مذهب الامام مالک، دارالمعارف، قاهره.

21- ره­پیک، حسن،  (1375)، عیوب اراده و رضا، قسمت دوم، اکراه در قرارداد؛ مجله دیدگاه های حقوق قضائی ، (3) ،  98-83     .

22- رئوفی­فرد، حمید، (1386)، بررسی تطبیقی بطلان نسبی در حقوق ایران و فرانسه ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

23- شهیدی، مهدی،  (1381)، اصول قراردادها و تعهدات،: انتشارات مجد، تهران، چاپ دوم.

24- صفائی، سید حسین، (1349)، اشتباه در شخص طرف قرارداد در حقوق ایران و فرانسه، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، (4) ، 110-84.

25- صفائی، سید حسین، (1349)، اشتباه در خود موضوع معامله در حقوق ایران و فرانسه، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، (3) ، 108-87.

26– صفائی، سید حسین، (1386)، حقوق مدنی و حقوق تطبیقی، نشر میزان، تهران.

27- طالب احمدی ، حبیب، (1384)، معاملات قابل ابطال در حقوق ایران ، فصل نامه مدرس علوم انسانی، 9 (3) ، 162-145.

28 - طوسی، حسن ابن علی، (1388)، المبسوط فی فقه الامامیه، مکتب المرتضویه، قم.

29- عباسی داکانی، خسرو، (1382)، اهلیت، حجر و سن رشد در قانون مدنی ایران پس از اصلاحات سال 1361 (بخش سوم پایانی)، قانون، سال چهل و هفتم ،2 ( 48) ، 30-7.

30- عباسیان افراپلی ، عسگری، (1389)،  بررسی ابعاد حقوقی بطلان مطلق و بطلان نسبی در حقوق ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد تهران مرکزی، تهران.

31- فاطمی، سید محمد مهدی،  (بی­تا)، حجر در حقوق مدنی ایران، چاپخانه حکمت، قم.

32- قبولی در افشان، سید محمد مهدی و محسنی، سعید، (1391)، نظریه عمومی بطلان در قراردادها (مطالعه تطبیقی در نظام حقوقی ایران و فرانسه)، انتشارات جنگل، تهران.

33– کاتوزیان، ناصر، (1377) ، ایقاع، نشر دادگستر، تهران.

34- کاتوزیان، ناصر، (1388)، دوره مقدماتی حقوق مدنی(درسهایی از عقود معین)، جلد 1، گنج دانش، تهران.

35- کاتوزیان ، ناصر، (1379)، قواعد عمومی قراردادها ، جلد دوم ، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، تهران.

36- کیا نوری، کمال الدین، (بی­تا)،  بطلان و عدم نفوذ و آثار هر یک از آندو در قراردادها از نظر قانون مدنی و فقه اسلامی، چاپ جواهری، تهران.

37- ماوردی ، علی بن محمد،  (1414)، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب امام الشافعی،  جلد 6 ، دار الکتب العلمیه، بیروت.

38- محقق داماد، سید مصطفی،  (1364)، اخذ به شفعه (2)، حق «مطالعات حقوقی و قضایی»، (4)، 96-78.

39- محلی، جلال الدین، (1997)،  شرح منهاج الطالبین (کنز الراغبین)، جلد 2، در هامش حاشتیان از قلیوبی و عمیره، بیروت.

40- مرداوی، علی، (1986)،الانصاف، جلد 8 ، به کوشش محمد حامد فقی، بیروت.

41-  نائینی، محمد حسین، (1373)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، جلد 1، مکتبه المحمدیه، تهران.

42- نائینی، محمد حسین، (1376)،  منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، جلد2، مکتبه المحمدیه، تهران.

43-   نائینی، محمد حسین، (1331)، تعلیقه علی المکاسب المرحوم العلامه انصاری، بوذرجمهری، تهران.

44-  نجفی، (صاحب جواهر)، محمدحسن، (1368)، جواهر الکلام ، جلد 22، دارالکتب الاسلامیه.

45-  نجفی (صاحب جواهر)، شیخ محمد حسن، (1368)، جواهر الکلام ، جلد 37، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

46-  نوین ، پرویز، (1394)، بطلان مطلق و بطلان نسبی در نظام حقوق خصوصی ایران با ارائه بحث تطبیقی در حقوق فرانسه و انگلستان، انتشارات گنج دانش، تهران.

ب ) منابع فرانسه و انگلیسی

47- Carbonnier, J. (1988). Droit civil, Les obligations. Paris: Presses Universtaires de France.

48- De La Morandiére. J. (1966 et1967). Droit civil. (T2 et T4). Paris: Dalloz .

49- Flour, J., Aubert, J. L,. Savaux , E..( 2002). Les obligations , L, acte juridique. Paris: Armand Colin et Delta.

50- Fréderic, P. D. (2005). Le droit d'auteure. Paris: Economica.

51- Padfield,. C.F. (1989). Law. Oford: Heineman professional publishing Ltd.

52- Mazeaud. H.L. ( 1969). Droit civi. Paris: Montchrestien.