هویت فرهنگی ایرانیان و اسلام در قرون نخستین هجری

فصلنامه تاریخ

مقاله 5، دوره 4، شماره 15، دی 1388   

نویسنده

دکتر سید علاء‌الدین شاهرخی

چکیده

چکیده:
فرهنگی؟ ایران هویت فرهنگی بسیاری از ملل مجاور شبه جزیره عربستان با گسترش فتوحات اسلامی دچار تحولات اساسی گردید اما هویت در قرون نخستین پس از اسلام از مباحث ضروری و در عین حال چالش ‌برانگیز است که به ویژه در دوران معاصر با تحلیل‌های متفاوت و گاه متناقض مواجه است. این پژوهش تلاش دارد تا به این پرسش بپردازد که هویت فرهنگی ایرانیان در تماس با فاتحان و دین اسلام چه تحولاتی را پذیرفت؟
 این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی- تاریخی انجام پذیرفت و با توجه به فرضیه انکارناپذیر بودن جایگاه ادیان الهی در هویت‌بخشی به جوامع و با عنایت به جوهره فرهنگی‌ساز اسلام و تداوم تاریخی- فرهنگی هویت ایرانی، در خصوص چگونگی گفتمان و تعامل بین این دو مطرح می‌گردد. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که هویت ایرانی بتدریج با گسترش اسلام در این سرزمین به تلفیقی از میراث باستانی و ارزش های توحیدی اسلام دست یافت. اهل قلم و دهقانان ایرانی که عمدتا مسلمان بودند در این روند نقش بسیار مهمی ایفا نمودند، آنان پذیرش اسلام را به معنای فرو گذاردن پیوستگی اجتماعی خود تلقی نکردند. در نتیجه این هویت بر محور ارزش های شکل گرفته در طول قرنها و باورهای اسلامی تعمیق یافت که شاخصه های مهم آن عبارت بود از:توحید(یگانه پرستی)، محبت به پیامبر اسلام و خاندانش،معنویت، انسان دوستی، تعلق به سرزمین ، استمرار باورها و ارزش هایی که در تضاد با توحید نبود، حفظ زبان فارسی(ضمن تحولاتی که تدریجا پذیرفت) و سرانجام تعادل بین اسلامیت و ایرانیت .

واژگان کلیدی: هویت فرهنگی، ایرانیان، اسلام، فرهنگ اسلامی، توحید، ایران باستان.

کلیدواژه‌ها

هویت فرهنگی؛ ایرانیان؛ اسلام؛ فرهنگ اسلامی؛ توحید؛ ایران باستان