واکاوی مانی و آموزه هایش در زمان شاپور اول

فصلنامه تاریخ

مقاله 8، دوره 7، شماره 25، تیر 1391   

نویسندگان

دکترمحمدکریم یوسف جمالی؛ مهناز بابایی توسکی

چکیده

چکیده:


اواخر عهد باستان دوره­ی تلاقی ادیان مشرقی و مقارنت آن با مسیحیت به عنوان دینی که از امپراطوری روم و با حمایت سیاسی آنان، بوده است. مانی یکی از پیامبران ایران باستان است، که در اواخر دوران اشکانی، اردوان چهارم، در بابل ظهور کرد. بنا به گفته­ی کتاب شاپورگان، وی در دوران اردشیراول سفرهای تبلیغی خود را به سرزمین هند آغاز کرده بود و مقارن تاجگذاری شاپوراول به ایران بازگشت، تا بتواند توجه آن را به خود جلب کند.شاپور اول در ابتدا با پذیرش برادرانش مهرشاه و پیروز از ظرفیت ملی­سازی دین مانی بهره برد؛ اما فشار روحانیت زرتشتی از یک سو و از سوی دیگر ریشه­های مسیحی دین مانوی مانع از آن شد، که این دین اقبال فراگیر شدن به معنای دین رسمی را به دست آورد. به نظر می­رسد شاپور با توجه به پشتوانه­ی سیاسی­اش به آسانی روحانیت زرتشتی را سهیم در قدرت نمی­کرد. در واقع شاپور با عنایت به قدرت مزبور در پی سنجش و بهره­برداری از یک الگوی غالب دینی که خود رأس آن باشد، بود. روحانیت در حالت نضج ساسانی در این دوره اقدامات خاصی را از پیش نبردند؛ ولی با تکمیل ساختار در دوره­های بعدی به خصوص بهرام دوم توانستند زمام امور را به دست بگیرند و هم امور قضایی و هم امور دینی را عهده­دار شوند. سرانجام این قدرت­یابی وقوع دو اتفاق شد: اعدام مانی به عنوان فردی تکفیری و معاند با دین زرتشت و استقلال مقام روحانیت در ساختار قدرت و نهادی که از این زمان به نزاع قدرت با شاهنشاه ساسانی می­پردازد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به واکاوی ظهور مانی، آموزه­های آن، رویارویی نهاد قدرت با آن می­پردازد و در آخر چنین استنباط شده است که مانی در سایه­ی عنایت شاپور اول توانست، بنیان مجامع مانوی را ایجاد کند و در اقصی نقاط شاهنشاهی، سرزمین­های روم، مصر و بین­النهرین گسترش چشمگیری پیدا کند؛ تا جایی که موجب مناقشات مذهبی میان روحانیون زرتشتی، روحانیون مسیحی و یهودی را گردید.

واژگان کلیدی:مانی، شاپور یکم، ساسانی، دین زرتشتی، روحانیت

کلیدواژه‌ها

مانی؛ شاپور یکم؛ ساسانی؛ دین زرتشتی؛ روحانیت