فرصت ها و چالش های دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ا در پنج کشور عربی خلیج فارس

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 5، دوره 12، شماره 33، اسفند 1396، صفحه 135-164   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

حسن بشیر^{* 1}؛ سیدمحمدحسین میرفخرائی²

¹استاد گروه فرهنگ و ارتباطات دانشکدۀ معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام‌صادق

²کارشناس‌ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، گرایش مطالعات سیاست‌گذاری

چکیده

انقلاب اسلامی ایران به مثابۀ انقلابی فرهنگی، تقدم روابط فرهنگی بر دیگر انواع روابط بین الملل را بر نظام ج.ا.ایران فرض می کند. ازسوی دیگر، برقراری روابط حسنه با کشورهای اسلامی و همسایه، از دیگر اولویت ها و ضرورت های دستگاه دیپلماسی کشور محسوب می شود. به این ترتیب دیپلماسی فرهنگی به مثابۀ برجسته ترین کنش ج.ا.ایران در سیاست خارجی، در ارتباط با کشورهای همسایه، اهمیتی فزون تر می یابد. در تحقیق حاضر، دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران در کشورهای عربی خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفته است تا از این رهگذر، فرصت ها و چالش های آن شناسایی شود. جای می گیرد که برخی از آن ها « بالفعل » و « بالقوه » فرصت های احصاشده در دو دستۀ کلی به این قرار است: وجود مؤلفه های مشترک فرهنگی اجتماعی میان کشورهای عربی خلیج فارس، و میان این کشورها و ج.ا.ایران، ارتباطات پرسابقه و پردوام مردمی میان ایران و منطقه و ظرفیت
سمن های ایرانی و خلیجی برای کمک به بهبود ارتباطات. چالش های احصاشده نیز به سه دستۀ کلی شاخص ترین چالش ها دراین باره عبارت است از: .« کنشی » و « گرایشی » ،« بینشی » : تقسیم می شود کاستی های شناختی (شناخت ناکافی، قدیمی و...) دربارة فرهنگ، سیاست فرهنگی و مختصات منطقۀ خلیج فارس و نیز کم توجهی به بایسته های عملکرد فرهنگی مطلوب و تکرار روندها و فرایندهای نادرست.

کلیدواژه‌ها

دیپلماسی عمومی؛ دیپلماسی فرهنگی؛ ج.ا.ایران؛ کشورهای عربی خلیج فارس

مراجع

 
ابراهیمی، شهروز و فاطمه فهیمی (۱۳۸۹)، دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران در غرب افریقا، مطالعات افریقا، سال شانزدهم، شمارۀ بیست‌ودوم: ۲۰۷-۲۳۲.
اشتریان، کیومرث و نادر جعفری هفتخوانی (۱۳۸۶)، تصمیم‌گیری در سیاست خارجی و نقش دیپلماسی عمومی در فرایند تصمیم‌سازی، اندیشۀ مدیریت راهبردی، سال یکم، شمارۀ یکم: ۱۴۰-۱۱۱.
اکبری کریم‌آبادی، نورالدین (۱۳۹۲)، تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر نظریۀ سازه‌انگاری در روابط بین‌الملل، پانزده خرداد، سال یازدهم، شمارۀ سی‌وهفتم و سی‌وهشتم (پاییز و زمستان ۱۳۹۲): ۷۱-۹۸.
بشیر، حسن، (۱۳۹۵)، دیپلماسی گفتمانی؛ تعامل سیاست، فرهنگ و ارتباطات، تهران: دانشگاه امام‌صادقj، چ۱.
بیکر، ترزال، (۱۹۹۸)، روش تحقیق نظری در علوم اجتماعی، ترجمۀ هوشنگ نایبی، تهران: دانشگاه پیام نور.
جوادی ارجمند، محمدجعفر، (۱۳۹۴)، دیپلماسی عمومی و فرهنگی ج.ا.ایران در روابط با کشورهای حوزۀ خلیج فارس، مطالعات انقلاب اسلامی، شمارۀ چهل‌ویکم: ۹-۲۸.
حقیقی، رضا (۱۳۸۸)، دیپلماسی فرهنگی از دریچۀ نواشاعه‌گرایی، سیاست خارجی، سال بیست‌وسوم، شمارۀ دوم: ۳۶۰-۳۴۳.
خانی، محمدحسن (۱۳۸۴)، دیپلماسی فرهنگی و جایگاه آن در سیاست خارجی کشورها، دانش سیاسی، سال دوم، شمارۀ دوم: ۱۴۸-۱۳۵.
خراسانی، رضا، (۱۳۹۰)، نقش فرهنگ و دیپلماسی فرهنگی در سیاست جهانی، روابط فرهنگی، سال یکم، شمارۀ یکم: ۶۹-۵۲.
دهشیری، محمدرضا (۱۳۹۰)، حکمت اسلامی و رویکرد تمدنی به دیپلماسی فرهنگی، روابط فرهنگی، سال نخست، پیش‌شمارۀ سوم: ۳۹-۳۰.
دهشیری، محمدرضا، (۱۳۹۳)، دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چ۱.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (۱۳۸۹)، مبانی فرانظری نظریۀ اسلامی روابط بین‌الملل، روابط خارجی، سال دوم، شمارۀ ششم: ۴۹-۹۶.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال و محمدباقر خرمشاد و محمدحسین رستگاری، (۱۳۹۴)، «مؤلفه‌های کلیدی دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران»، رهیافت انقلاب اسلامی، شمارۀ سی‌ودوم: ۳-۲۴.
رضی، حسین (۱۳۷۷)، ارتباطات میان‌فرهنگی؛ تاریخ، مفاهیم و جایگاه، دین و ارتباطات، سال دوم، شمارۀ ششم و هفتم: ۱۳۵-۱۶۶.
صادقی، محمدمسعود (۱۳۹۳)، مؤلفه‌های دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران، تهران: سخنوران، چ۱.
صالحی امیری، سیدرضا، و سعید محمدی، (۱۳۸۹)، دیپلماسی فرهنگی، تهران: ققنوس، چ۱.
عابدی جعفری، حسن و دیگران، (۱۳۹۰)، تحلیل مضمون و شبکۀ مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی، اندیشۀ مدیریت راهبردی، سال پنجم، شمارۀ دهم: ۱۹۸-۱۵۱.
عاملی، سعیدرضا (1392)، روش‌های تحقیق در مطالعات فرهنگی و رسانه، تهران: دانشگاه تهران، چ۲.
کشاورز شکری و دیگران (۱۳۹۲)، دیپلماسی فرهنگی ایران در خاورمیانه؛ تحول ارتباطات و لزوم کاربرد ابزارهای نوین، مطالعات فرهنگ و ارتباطات، سال چهاردهم، شمارۀ پنجاه‌وپنجم: ۲۹-۷.
لیندلف، تامس آر و برایان سی.تیلور (۲۰۰۲)، روش‌های تحقیق کیفی در علوم ارتباطات، عبدالله گیویان، تهران: همشهری.
مجاور شیخان، محمد، (۱۳۹۱)، نقش فرهنگ در سیاست خارجی ج.ا.ایران و ارائۀ مدلی برای دیپلماسی فرهنگی براساس نظر خبرگان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان.
مرجانی‌نژاد، احمد (۱۳۹۰)، نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در دیپلماسی فرهنگی، روابط فرهنگی، سال نخست، پیش‌شمارۀ دوم: ۳۶-۴۹.
مشیرزاده، حمیرا (۱۳۹۱)،‌ نظریۀ سازه‌انگاری متعارف و پژوهش در روابط بین‌الملل و استلزامات پژوهشی، پژوهش سیاست نظری، شمارۀ دوازدهم: ۲۱-۱.
مقیمی، احمدعلی، (۱۳۹۴)، ارزیابی دیپلماسی فرهنگی بر منافع ملی ج.ا.ایران؛ امکان‌سنجی فرصت‌ها و چالش‌ها، رسالۀ دکتری، دانشگاه گیلان.
ندلیبو، ریچارد (۲۰۰۸)، نظریۀ فرهنگی روابط بین‌الملل، سیدجلال دهقانی فیروزآبادی، روح‌الله طالبی آرانی و مرتضی نورمحمدی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات،

 

چ۱.C.E, Jessica, Gienow-Hecht and Mark C. Donfried (2010), Searching For A Cultural Diplomacy, USA: Borghahn Books.
Chakraborty, Kishore (2013), Cultural diplomacy dictionary, Berlin: ICD Academy for Cultural Diplomacy.
Kim, Hwajung (2011), Cultural Diplomacy as the Means of Soft Power in an Information Age, from www.culturaldiplomacy.org. (Last Seen at: 20 Sep. 2017)