واکاوی زمینه ها و ابعاد سیاست خارجی نوین عربستان در خاورمیانه

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 4، دوره 5، شماره 15، خرداد 1397، صفحه 51-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی جاودانی مقدم^{* 1}؛ حامد حریرفروش²

¹استادیار، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

²کارشناس ارشد روابط بین الملل

چکیده

چکیده
تحولات خاورمیانه که در سال 2011 و از قیام مردمی کشور تونس آغاز و به سایر کشورهای منطقه تسری پیدا کرد باعث بروز تحولات شگرفی در ساختارهای سیاسی-اجتماعی برخی از کشورهای خاورمیانه گردید. در این میان، کشور عربستان سعودی که دارای نظام سنتی سلطنتی است خود را در معرض جدی آسیب این موج تحول خواهی در دو حوزه داخلی و خارجی دید. عربستان سعودی با توجه به رسالتی که برای خود به عنوان رهبر جهان اسلام تعریف کرده و همچنین برای تداوم و گسترش نفوذ خود در منطقه، واکنش جدید و متفاوتی در قبال تحولات خاورمیانه از خود بروز داد. این کشور که به اتخاذ سیاست محافظه کارانه در سیاست خارجی خود معروف بود با اتخاذ رویکرد تهاجمی سعی در حفظ منافع خود، گسترش نفوذ خود در منطقه و حفظ جایگاه خود به عنوان رهبر جهان اسلام کرده است. سوال اصلی این مقاله این است که مهم ترین متغیرهای موثر بر تغییر رویکرد محافظه کارانه به تهاجمی در سیاست خارجی عربستان کدامند؟ یافته های این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است، نشان می دهد که تغییر نسل نخبگان حاکم، افول روابط آمریکا و عربستان در دوره اوباما، تضعیف هژمونی آمریکا و تغییر موازنه قوا در خاورمیانه پس از بهار عربی و تقویت قدرت ایران و محور مقاومت در منطقه، سیاست خارجی عربستان را به سمت رویکرد پیچیده تعامل و تقابل در راستای تقویت نقش و بسط نفوذ عربستان و مقابله با گسترش نفوذ ایران در منطقه هدایت کرده است.

کلیدواژه‌ها

"سیاست خارجی"؛ "موازنه قدرت"؛ "واقعگرایی تهاجمی"؛ "عربستان"؛ "ایران"

مراجع

1. ابراهیم، فؤاد (1395)، سلفیت جهادی در عربستان سعودی. ترجمه علیرضا فرازی، تهران: پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع).
2. استنسلی، استیگ (1392). جامعه‌شناسی سیاسی قدرت در عربستان. ترجمه نبی‌اله ابراهیمی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
3. اسدی علی اکبر (1395). سیاست خارجی تهاجمی و سیاست داخلی عربستان. فصل‌نامه روابط خارجی، سال 8، شماره 1.
4. بلیس، جان، و اسمیت، استیو (1383). جهانی‌شدن سیاست: روابط بین‌الملل در عصر نوین. ترجمه ابوالقاسم راه چمنی و دیگران، تهران: مؤسسه فرهنگی و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
5. حاج‌صادقیان، احمد (1396). تأملی بر راهبرد سیاست خارجی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای عربستان. تهران: پایگاه رصد جامع عربستان.
6. چرنوف، فرد (1388). نظریه و زبرنظریه در روابط بین‌الملل. ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
7. دکمجیان، هرایر (1383). جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب. ترجمه حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان.
8. زراعت‌پیشه، نجف (1384). برآورد استراتژیک عربستان. تهران: مؤسسه فرهنگی و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر
9. عالیشاهی، عبدالرضا، و سالاروند، معصومه (1395). بررسی تطبیقی دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی از سال 2001 تا 2016. فصل‌نامه مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس، سال 3، شماره 9.
10. عباسی، مجید (1383). تحلیل امنیت در پارادایم‌های حاکم بر روابط بین‌الملل. فصل‌نامه مطالعات راهبردی، سال 7، شماره 3، پیاپی 23.
11. عزالعرب، محمد (2017). المملکه الرابعه: تأثیرات تغییر ولایه العهد فی السیاسه الخارجیه السعودیه، السیاسه الدولیه، 22 حزیران.
12. عطایی، فرهاد، و منصوری مقدم، محمد (1392). تبارشناسی خارجی عربستان سعودی؛ راهبردی واقع‌گرایانه بر بستر هویتی. فصل‌نامه روابط خارجی، سال 5، شماره 17.
13. مشیرزاده، حمیرا (1388). تحول در نظریه‎های روابط بین‎الملل. تهران: سمت.
14. مرشایمر، جان (1388). تراژدی قدرت‌های بزرگ. ترجمه غلامعلی چگنی‌زاده، تهران: مرکز چاپ و انتشار وزارت امور خارجه.
15. لیتل، ریچارد (1389). تحول در نظریه‌های موازنه قوا. ترجمه غلامعلی چگنی زاده، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
    1. Baroud Ramzy, Aljazeera Center for Studies (2017). No Roosevelt Moment: Trump’s Saudi Visit and the End of a ‘Bitter’ American Era, 22 May.
    2. Al-Rasheed, M. (2017). Trump and Saudi Arabia: Rethinking the relationship with Riyadh, Foreignaffairs, 16 March.
    3. Goldberg, J. (1986). The foreign policy of Saudi Arabia: The formative of years 1902 – 1918. United States: Harvard University Press
    4. Guzansky, Y. (2017). Challenges confronting Saudi Arabia. Institute for National Security Studies, Strategic Survey for Israel.
    5. Haykel, B. (2017). Saudi Arabia and Egypt an Uneasy relationship. Hoover Institution, 14 March.
    6. Henderson, S. (2017). Wahhabism and terrorism: Is Saudi Arabia the arsonist or the fireman? The Washington Institute for Near East Policy, 7 June.
    7. Lieber, R. J. (2017). Saudi Arabia and US Middle East Policy: The consequences of retrenchment. The Begin-Sadat Center for Strategic Studies Bar-Ilan University, Mideast Security and Policy Studies No. 133, May.
    8. Litvak, M. (2017). Iran and Saudi Arabia: Religious and strategic rivalry. The Begin-Sadat Center for Strategic Studies Bar-Ilan University, Mideast Security and Policy Studies No. 133, May.
    9. McCracken, A. (2016). Are U.S.-Saudi Relations Finally Souring? Foreign Policy in Focus, 6 October.
    10. Mead, W. R. (2017). Fear is what changed Saudi Arabia, Hudson Institute, 19 June.
    11. Melman, Y. (2017). Israel and Saudi's secret ambition: Is it on track? Middleeasteye, 5 July.
    12. Riedel, B. (2017). Saudis have high hopes for Trump following Syria airstrike. AL monitor, 7 April.
    13. Schueftan, D. (2017). Israel's Regional Alliances: Strategic relations with Saudi Arabia and the Gulf States in historical perspective. The Begin-Sadat Center for Strategic Studies Bar-Ilan University, Mideast Security and Policy Studies No. 133, May.
    14. Wilson, P. W., & Daglas, G. (1994). Saudi Arabia: the coming storm. New York: M.E. Sharp Inc.
    15. Yeganehshakib, R. (2017). Revival of an old rivalry: Saudi Arabia and Qatar Clash. Intpolicydigest, 20 Jun.