درآمدی بر تاریخ مفهومی شهروندی؛ از تصوری فضیلت مدارانه تا برداشتی حق بنیاد

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 5، دوره 5، شماره 15، خرداد 1397، صفحه 75-102   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

داود فیرحی¹؛ احمد بیگلری^{* 2}

¹استاد، گروه علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران- گروه علوم سیاسی

چکیده

امروزه رعایت «حقوق شهروندی» یکی از سنجه‌های حکمرانی‌های مردم‌سالار و نیز کارآمدی نظام-های سیاسی به شمار می‌آید. در گذشته چنین تصوری از حقوق برای همه اتباع یک حکومت وجود نداشت. در واقع، حق‌های محدودی برای برخی از گروه‌ها در بعضی از جوامع وجود داشت. در تاریخ فکر سیاسی، برداشت‌های متنوعی از مفهوم شهروندی صورت پذیرفته تاجایی‌که از تصوری فضیلت-مدارانه و مبتنی بر اخلاق مشارکت، به برداشتی حق‌مدارانه و مبتنی بر قانون موضوعه تحول یافته است. شهروندی از مفاهیم کلیدی در تاریخ اندیشه سیاسی غرب است که در بستر سنت‌های فکری گوناگونی، بازتاب زمینه‌های متفاوت سیاسی و اجتماعی از دوران باستان تاکنون بوده است. نوشتار حاضر درپی پاسخ به این پرسش است که چگونه صرف عضویت در یک جامعه سیاسی به عنوان ملاک برخورداری از برخی حقوق تحت عنوان حقوق شهروندی شده است؟ با بهره‌گیری از «تاریخ مفهومی» به مثابه یک روش در تاریخ فکر سیاسی، این مدعا تقویت می‌گردد که تحول و دگردیسی در مفهوم حق، پیامدهایی برای اندیشه سیاسی داشته که یکی از آنها پیدایش حقوق شهروندی برابرگرایانه است.

کلیدواژه‌ها

شهروندی؛ حقوق شهروندی؛ تاریخ مفهومی؛ اندیشه سیاسی غرب

مراجع

 

1. ارسطو (1390). سیاست. ترجمه حمید عنایت. تهران: امیرکبیر.
2. اشتراوس، لئو (1373). حقوق طبیعی و تاریخ. ترجمه باقر پرهام، تهران: آگاه.
3. اکبری، یحیی، قدرت­الله رحمانی و علی بگدلی (1395)، ورود مفهوم حق به ایران و برخورد قانون گذار اساسی با آن در عصر مشروطه. دوفصل‌نامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال 5، شماره 10.
4. آوتویت، ویلیام، و باتامور، تام (بی­تا). فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم. ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
5. ایران­منش، محمدرضا (1394). مفهوم شهروندی. تهران: نگاه معاصر.
6. پللو، روبر (1370). شهروند و دولت. ترجمه ابوالفضل قاضی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
7. ترنر، برایان اس. (1386). مفهوم شهروندی. ترجمه جواد کارگزاری، مجله حقوقی دادگستری، شماره 58،
8. جوادی آملی، عبدالله (1388). حق و تکلیف در اسلام. قم: مرکز نشر اسراء.
9. جونز، پیتر (1392)، فلسفه حقوق: حق­ها. ترجمه مشتاق زرگوش و مجتبی همتی، تهران: میزان.
10. حسینی بهشتی، سیدمحمدرضا (1394). فرهنگ تاریخی مفاهیم فلسفه. اطلاعات حکمت و معرفت، سال 10، شماره 11.
11. خوبروی پاک، محمدرضا (1393). حقوق مردم و شهروندی. تهران: نشر شیرازه.
12. راسخ، محمد (1393). پیشگفتار مقاله «مفهوم حق (1): درآمدی تاریخی» در حق و مصلحت (1). تهران: طرح نو.
13. راسخ، محمد (1394). درس گفتارهای فلسفه حق و فلسفه حقوق عمومی. تهران: نشر خانه اندیشمندان علوم انسانی.
14. راسخ، محمد (1395). حق و مصلحت (2). تهران: نشر نی.
15. رایلی، دنیس (1388). شهروندی و دولت رفاه. ترجمه ژیلا ابراهیمی، تهران: آگه.
16. فالکس، کیث (1390). شهروندی. ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: کویر.
17. فلاح­زاده، علی­محمد (1386). نسبت حقوق شهروندی و حقوق بشر. مجله حقوقی دادگستری، شماره 58.
18. قاری سیدفاطمی، سید محمد (1380).تحلیل مفاهیم کلیدی حقوق بشر معاصر، حق، تعهد، آزادی، برابری و عدالت. مجله تحقیقات حقوقی، شماره‌های 33 و 34.
19. قربان­نیا، ناصر (1387). حقوق بشر و حقوق بشردوستانه. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
20. قوام، عبدالعلی (1380). موقعیت دولت و شهروندان در عصر جهانی­شدن. فصل‌نامه سیاست خارجی، سال 15، شماره 3.
21. کاستلز، استفان، و آلیستر دیویدسون (1382). مهاجرت و شهروندی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
22. گای، ماری (1391). شهروند در تاریخ اندیشه غرب. ترجمه باقر پرهام، تهران: فرزان روز.
23. گلدینگ، مارتین پی. (1393). مفهوم حق (1): درآمدی تاریخی. ترجمه محمد راسخ، در حق و مصلحت (1)، تهران: طرح نو.
24. محمودی، سید علی (1386). فلسفه سیاسی کانت. تهران: نگاه معاصر.
25. منوچهری، عباس (1385). عقل سرخ و حق سبز، انسان­شناسی اشراقی و حق انسانی. پژوهش سیاست نظری، شماره 3.
26. منوچهری، عباس (1395). فراسوی رنج و رؤیا. جلد اول، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی و پژوهشکده تاریخ اسلام.
27. موسوی، سید یعقوب (1391). درآمدی بر بنیادهای نظری حقوق شهروندی در شهر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی.
28. نیکفر، محمدرضا (1388). تاریخ مفهوم­ها. بی­جا.
29. هریسون، راس (1393). حکومت و اخلاق. ترجمه محمد راسخ، حق و مصلحت (1)، تهران: طرح نو.
30. وبر، ماکس (1384). شهر در گذر زمان. ترجمه شیوا کاویانی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    1. Collin, P. H. (2004). Dictionary of law. London: Bloomsbury.
    2. Leydet, D. (2011). Citizenship. In Stanford Encyclopedia of Philosophy, Available at: https://plato.stanford.edu/entries/citizenship/, Mon Aug 1, 2011.
    3. Marshall, T. H. (1997). Citizenship and social class. In Robert E. Goodin & Philip Pettit, Contemporary political philosophy; An Anthology, Blackwell.
    4. Muller, J. W. (2014). On conceptual history. In Rethinking Darrin M. McMahon & Samuel Moyn, Modern European intellectual history, Oxford University Press.