تأثیر عقل نظری بر عقل عملی در صدور رفتارهای اخلاقی از منظر ملاصدرا

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 1، دوره 7، شماره 15، فروردین 1397، صفحه 7-24   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

غلامرضا افشون¹؛ عزیزالله افشار کرمانی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

²دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

چکیده

از نظر ملاصدرا میان عقل و اخلاق داد­وستد مؤثری وجود دارد و هردو کارکردهای گوناگونی دارند. منشاء رفتارهای آدمی، عقل عملی است که نفس را برمی انگیزد تا قوای عملی خود را برای صدور افعال جزئی به کار گیرد و این کار به واسطه آراء و عقایدی است که در حوزه عقل نظری پدید می آید و بادرک خیر و شر جزئی در حوزه عقل عملی، افعال انتخاب شده و به عنوان فضائل صادر می شوند. متناسب با هر مرتبه ای از ادراک ، افعال خاصی از نفس صادر می شود و صدور آن افعال با ارزش ها و فضائل خاصی ارتباط دارد. همانگونه که نفس دارای ادراکات حسی، خیالی و عقلی است، بر اساس آنها افعالی نیز پدید می آید و ارزش ها و فضائل خاصی هم متناسب با آن افعال در نفس حاصل می شود. ملاصدرا اعتقاد دارد با رشد و احاطه عقل دو وصف عدالت و حریت در نفس پدید می آید و موجب تعالی قوای نفس می شود و با مدیریت خواهش ها و تمایلات جسمانی، نفس به مقام آزادی از تمام اسارتها می رسد و این حکمت و حریت، سرچشمه صدور فضائل انسانی است. در پژوهش حاضر رابطه عقل نظری و عملی با فضائل اخلاقی بررسی وتحلیل شده ونشان داده می شود که میان درجات تجرد ادراکات و تعالی ارزشهای اخلاقی رابطه متقابلی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

عقل؛ عدالت؛ سعادت؛ فضیلت

مراجع

ابن عربی، محی الدین.(1370). فصوص الحکم، تصحیح و تعلیقه، ابوالعلاء عفیفی، چاپ دوم، تهران، انتشارات الزهرا.

جوادی آملی، عبدالله.(1389). رحیق مختوم،10 بخش،  چاپ چهارم، قم، مرکز نشر اسراء.

خامنه ای، سیدمحمد.(1387). حکمت متعالیه و انسان (مجموعه مقالات دهمین همایش بزرگداشت حکیم ملاصدرا)مقاله هویت انسان در اندیشه ملاصدرا، چاپ اول، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

دهقان سیمکانی، رحیم.(1393). کاربرد اخلاقی عقل، چاپ اول، قم، نشر ادیان.

شیرازی ، صدرالدین محمد.(1410 ق). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه،ج 1 ، 6 ، 7 ، 9 ، چاپ چهارم، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.

همو.(1360 a). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق، سیدجلال الدین آشتیانی، حواشی، حاج ملاهادی سبزواری، چاپ دوم، مشهد، مرکز نشر دانشگاهی.

همو.(1420ق). العرشیه، تصحیح، فاتح محمد خلیل اللبون، چاپ اول، بیروت، دارالاحیاء لتراث العربی.

همو.(1380). المبدأ و المعاد، مقدمه و تصحیح، سیدجلال الدین آشتیانی، چاپ چهارم، قم، سازمان تبلیغات اسلامی.

همو.(1362). المبدأ و المعاد، ترجمه، احمدبن محمدحسینی اردکانی، چاپ اول، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

همو.( 1360 b). اسرار الآیات، تصحیح، محمد خواجوی، چاپ اول، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.

همو.(1366). تفسیر القرآن الکریم، 7 مجلد، تصحیح محمدخواجوی، قم، انتشارات بیدار

همو.(1302 ق). اکسیر العارفین ، تهران، بی­تا

همو.(1381). کسر الاصنام الجاهلیه، تصحیح محسن جهانگیری، چاپ اول، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

همو.(1363). مفاتیح الغیب ، صححه و قدم علیه محمد خواجوی ، چاپ اول، تهران ، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

مصباح یزدی، محمدتقی.(1394). شرح جلد 8 اسفار، (جزء اول و جزء دوم) تحقیق و نگارش محمد سعیدی مهر، چاپ دوم، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی «ره».