ایمان گروی اعتدالی ابن حزم، طریق تحصیل باورهای دینی

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 2، دوره 7، شماره 15، فروردین 1397، صفحه 25-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا مرادی¹؛ علی رضا جلالی²؛ قربان علمی^{* 3}؛ محمدحسین مهدوی نژاد⁴

¹دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور

²استادیار دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان

³دانشیار ادیان تطبیقی دانشگاه تهران

⁴دانشیار دانشگاه پیام نور مرکز یزد

چکیده

ابن حزم اندلسی دو رویکرد به مسألة معرفت شناسی دارد. رویکرد اول مبتنی بر منطق ارسطویی است و رویکرد دوم بر مبانی فکری ظاهریه استوار است. تأکید او در رویکرد اخیر، بر طریق چهارم از راه­های تحصیل معرفت است. بر­اساس­آن آدمی با تصدیق پیامبر­(ص) و ایمانی که خداوند در دل او می­آفریند، به کسب معارفی خاص نائل می­گردد. او، بر­طبق روش معناشناسی­اش، راه چهارم را از عبارات وحیانی و باورهای مبتنی بر آن گرفته است. با مراجعه به اندیشه­های ظاهریه حزمیه مشخص می­شود که آنچه از طریق ایمان به پیامبر بدست می­آید، مجموعه­ای کامل، متناهی، مشخص و تضمین­کنندة سعادت آدمی است و قابل حصول از طرق دیگر نیست. باوجود­این، او وحی را نخستین منبع همة معارف به­حساب نمی­آورد. از نظر او باور مرتبه­ای بالاتر از معرفت می­باشد و تفاوت تعداد راه­های کسب معرفت در دو رویکرد را باید در این نکته جستجو کرد. این دیدگاه او را «ایمان­گروی اعتدالی» نام نهاده­ایم.

کلیدواژه‌ها

ابن حزم؛ نظریه معرفت شناسی باور دینی؛ ظاهریة حزمیه؛ دین در اندیشة ابن حزم؛ ایمان گروی اعتدالی

مراجع

قرآن کریم، ترجمه محمّد­مهدی فولاد­وند.

ابن حزم، علی ابن حزم.(1347هـ ق). المحّلی، الجزء الاوّل و الجزء السابع، تحقیق الشیخ احمد محمّد­شاکر، مصر، ادارة الطباعة المنیریة.

همو.(1348هـ ق). الفِصَل فی المِلَل و الأهواءِ و النِحَل، و بهامشه الملل و النحل للشهرستانی، 5 الأجزاء، صحّحه و ذیّله بهوامش مفیدة عبدالرحمن خلیفة، القاهرة : مکتبة الخانجی

همو.(1379هـ/ 1960م). مُلَخَّصُ إبطال القیاس و رأی و الإستحسان و التقلید و التعلیل، بتحقیق سعید الأفغانی، دمشق، مطبعة جامعة دمشق

همو. (1979م). الإحکام فی اصول الأحکام، الأجزاء الأوّل و الرّابع و الخامس و السادس و السابع، تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت، دار الافاق الجدیدة

همو. (1983مa ). «التقریب لحدّ المنطق»، رسائل ابن حزم الأندَلُسی، الجزء الرابع (صص90-356)، تحقیق الدکتور احسان عباس، بیروت، المؤسّسة العربیة للدراسات و النشر،

همو. (1983مb ). «تفسیر ألفاظ تجری بین المتکلمین فی الأصول»، رسائل ابن حزم الأندَلُسی، الجزء الرابع (صص407-416)، تحقیق الدکتور احسان عباس، بیروت، المؤسّسه العربیه للدراسات و النشر،

همو.(1405هـ/ 1985م). النبذة الکافیة فی أحکام اصول الدین، تحقیق محمد احمد عبدالعزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة.

همو.(1987مa ). «رسالة التّوقیف علی شارع النّجاة»، رسائل ابن حزم الأندلسی، الجزء الثالت (صص128-140)، تحقیق الدکتور احسان عباس، بیروت، الموسسة العربیة للدراسات و النشر،

همو.(1987مb )، «رسالة البیان عن حقیقة الإیمان»، رسائل ابن حزم الأندلسی، الجزء الثالت (صص187-203)، تحقیق الدکتور احسان عباس، بیروت، الموسسة العربیة للدراسات و النشر،

همو.(1996م). الفِصَل فی المِلَل و الأهواءِ و النِحَل، 5 مجلد، تحقیق، الدکتور محمد ابراهیم نصر و الدکتور عبدالرحمن عمیرة، بیروت، دارالجیل،

ابو­زهرة، الإمام محمد.(1373هـ ق/ 1954م). ابن حزم؛ حیاته و عصره – أراؤه و فقهه، ألقاهرة، دارالفکر العربی.

ایزوتسو، توشی­هیکو.(1389ش). مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمه زهرا پورسینا، تهران: سروش (انتشارات صدا و سیما).

خراسانی، شرف الدین.(1369هـ ش). «ابن حزم»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج1 (صص345-356)، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی،

صادقی، افلاطون.(1395ش). «حوزه معنایی واژه عقل در قرآن کریم»، دوفصلنامه­ علمی­پژوهشی کتاب قیّم (صص7- 26)، سال ششم، شماره­ی چهاردهم،.

صاعد ابن احمد، الأندلسی.(1912م). کتاب طبقات الامم، نشره و ذیَّلَه بالحواشی و اردفهُ بالرّوایات و الفهارس، الأب لویس شیخو الیسوعی، بیروت، المطبعة الکاثولیکیّه للآباء الیسوعین

طباطبایی، علامه محمد­حسین.(1367ش). تفسیر المیزان، ج11، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی؛ با همکاری: مرکز نشر فرهنگی رجاء.

عباس، احسان.(1987). «نظرة فی رسائل هذه المجموعة»، رسائل ابن حزم الأندلسی، الجزء الثالث (صص 7- 37)، تحقیق الدکتور احسان عباس، الطبعة الثانیة، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.

فروخ، عمر.(1400هـ ق/ 1980م). ابن حزم الکبیر: دراسات فی الأدب و العلم و الفلسفة، بیروت، دارلبنان للطباعة و النشر.

همو.(1367هـ ق/ 1948م). «نظریة المعرفة عند ابن حزم»، مجلة المجمع العلمی العربی (صص201- 218)، 2:23.

همو.(1362هـ ش). «ظاهریه»، تاریخ فلسفه در اسلام، ج1 (صص387-404)، م.م.شریف، ترجمه دکتر احمد احمدی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

مرادی، محمدرضا و جلالی، علی­رضا.(1395). «نظریه معرفت شناسی ابن حزم»، فصلنامه آینه معرفت (صص 19- 42)، تهران، شماره 47، تابستان 1395.

Arnaldez, R. (1986), “IBN HAZM” Encyclopaedia of Islam, Vol. III (pp:790- 799), Leiden / London – Brill/ Luzac & Co.

Goldziher, Ignaz. (2008), “SUPPLEMENT”, The Zahiris: Their Doctrine and their History A Contribution to the History of Islamic Theology (pp: 190- 203), translated and edited by Wolfgang Behn with an introduction by Cammilla Adang, Leiden- Boston, Brill.

Hourani, George F. (1984), “REASON AND REVELATION IN IBN HAZM’S ETHICAL THOUGHT”, Reason and Tradition in Islamic ethics (pp: 167- 189), Cambridge University Press.