نگاهی تحلیلی- تطبیقی به تمثیل از دیدگاه قندزی و بلاغت‌نویسان قبل و بعد وی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 10، شماره 36، تیر 1397، صفحه 59-75   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

هاله اژدرنژاد^{* 1}؛ احمد رضا یلمه ها²؛ مهرداد چترایی³

¹دانشجوی دورة دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی: واحد دهاقان ـ ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

تمثیل از انواع ادبی است که کاربردی دیرینه دارد و بلاغت نویسان از گذشته‌های دور تاکنون دربارۀ آن نظرات گوناگون و متفاوتی ارائه کرده‎اند. یکی از این بلاغت نویسان محمود بن محمّد بن احمد قندزی، ادیب ایرانی قرن نهم هجری و نویسندۀ اثری به نام بلاغت است. از این رو در پژوهش حاضر سعی بر این است که تمثیل از نگاه قندزی و دیگر بلاغت نویسان معاصر و کلاسیک بررسی و مقایسه شود. برای رسیدن به این منظور پس از معرفی قندزی و اثر ایشان، تمثیل از نگاه قندزی بررسی و با آرای بلاغت‎نویسان قبل و بعد از او مقایسه شد و وجوه افتراق و اشتراک آن‎ها در جدولی مشخّص گردید. حاصل پژوهش حاضر که به‎ شیوۀ اسنادی-تحلیلی انجام گرفته، بیانگر این است که آرای قندزی به بلاغت نویسان گذشته نزدیک‌تر است و اساس نظریات قندزی و نویسندگان پس از او بر پایۀ عقاید گذشتگان است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ قندزی؛ نسخۀ بلاغت؛ بلاغت نویسان معاصر

مراجع

قرآن کریم

1-      ابن اثیر الجزری، ابوالفتح ضیاء‌الدّین نصرالله‌بن محمّد، (1379 ق)، المثل السائر فی ادب‌ الکاتب و‌الشاعر، تحقیق احمد الحوفی و بدوی طبانه، القاهره: دار نهضه مصر.

2-      الصعیدی، عبدالمتعال، (بی‎تا)، بُغیه الأیضاح لتلخیص المفتاح فی علوم البلاغه. بی‎جا: المطبعه النوذجیه.

3-      امین شیرازی، احمد، (1351ق)، ضحی الاسلام. بیروت: الطبعه العاشره، دار الکتاب العربی.

4-      پورنامداریان‌، تقی‌، (1367)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.

5-      تجلیل، جلیل، (1365)، معانی و بیان. تهران: مرکز نشر جهاد دانشگاهی.

6-      جرجانی، عبدالقاهر، (بی‌تا)، اسرار‌البلاغه (فی علم‌البیان)، با حواشی السید محمّدرشید رضا. بیروت: دارالمنار.

7-      درایتی، مصطفی، (1390)، فهرستگان دست‌نوشته‎های ایران. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

8-      رازی، شمس الدین، (1369)، المعجم فی معاییر اشعار العجم. تهران : امیرکبیر.

9-      رجایی، محمدخلیل، (1359)، معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چ سوم.

10-   سکاکی، ابی یعقوب یوسف بن ابی بکر محمدبن علی، (1403ق/1983م)، مفتاح‎العلوم. به کوشش نعیم زرزور. الطبعه‌ الثانیه. بیروت: دار مکتب العلمیه.

11-   شفیعى کدکنى، محمدرضا، (1350)، صور خیال در شعر فارسى. تهران: انتشارات نیل.

12-   ..........................................، (1366)، شاعر آینه‏ها بررسی سبک هندی و شعر بیدل (هلوی). تهران: آگاه.

13-   شمیسا، سیروس، (1387)، انواع ادبی. تهران: میترا.

14-   ------------، (1381)، معانی و بیان.. تهران: فردوس. چ نهم

15-   علوی مقدم، محمد و رضا اشرف‏زاده، (1379)، معانی و بیان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها (سمت).

16-   فرید، فتحی عبدالقادر، (1980م)، فنون البلاغۀ بین القرآن و کلام العرب. الریاض: منشورات دار اللواء للنشر و التوزیع.

17-   قدامة بن جعفر، ابی الفرج، (بی‌تا)، نقد الشعر‌. تحقیق‌ و تعلیق الدکتور محمد عبد المنعم خـفاجی. بیروت: دار الکتب العلمیه.

18-   قندزی، محمود بن محمد بن احمد،  (بی‎تا)، بلاغت. نسخۀ خطی متعلق به کتابخانه ملی مجلس شورای اسلامی. شمارۀ 8820. تهران: کتابخانه ملی مجلس.

19-   کزّازی، میر جلال‌الدین. زیباشناسی سخن پارسی بیان ، تهران: نشر مرکز، 1389. چ نهم

20-   ناقوری، ادریس، (1394ق)، المصطلح النقدی. طرابلس.

21-   هاشمی، احمد، ( 1388)، جواهرالبلاغه. ترجمه و شرح حسن عرفانی. قم: انتشارات بلاغت.

22-   همایی، جلال‎الدین، (1370)، فنون بلاغت و صناعت ادبی. تهران: هما.

23-   وحیدیان کامیار، تقی، (1379)، بدیع از دیدگاه‌ زیبایی‌شناسی. ترهان‌: دوسـتان.

ب-مقاله:

24-   اژدرنژاد، ‎هاله و یلمه‎ها، احمدرضا، (1395). تمثیل و کاربرد گونه‎های آن در مخزن‎الاسرار نظامی. فصل‏نامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد واحد بوشهر. شمارۀ پیاپی 27،. بهار؛ 119-138.

25-   ------------------------، (1396). بررسی تمثیل در دو داستان از کلیله و دمنه و مرزبان نامه. فصل‏نامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد واحد بوشهر. شمارۀ 34. زمستان؛ 45-27.

26-  فشارکی، محمّد، (1370)، نگاهی به بیان و بعضی تألیفات معاصرین در این فن، مجله تحقیقات اسلامی. شماره 1و 2. سال ششم؛ 398-394.

27-   گیبل، جان و ویلر، چارلز، (1374)، کتاب مقدس به منزله اثری ادبی. ترجمۀ حسین پاینده. مجله ارغنون. بهار و تابستان. شماره 5 و 6؛ 335-392.