معرفت حصولی به واجب تعالی از منظر ملاصدرا

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 5، دوره 7، شماره 15، فروردین 1397، صفحه 117-144   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محمد کاظم رضازاده جودی^*

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

معرفت به واجب تعالی از برترین معرفت های انسانی است. نحوه این معرفت، همواره مورد توجه و بحث بوده است.معرفت حصولی،یکی از دو نوع معرفت است که از طریق مفاهیم ذهنی ،آگاهی به اشیاء حاصل می شود.درحکمت متعالیه معرفت به اشیاء براساس معیارهائی چون رابطه وجودی میان دوشی،معلول بودن مدرَک  و مرتبه وجودی آن پدید می آید. پرسش اساسی این است که  انطباق این معیارها بر معرفت حصولی به واجب تعالی چگونه است؟ ملا صدرا با طرح سطوح مختلف معرفت به واجب، مانند معرفت به ذات  ، صفات و افعال، معرفت حصولی به واجب را در برخی از این سطوح به کلی نفی می کند در این مقاله، در بخش نخست ابتدا  معیارهای  سه گانه حصول معرفت میان دو شیءتبیین و آگاهی به واجب براساس هریک از آنها بررسی می شود و دربخش دوم، دلایل نفی علم حصولی به ذات واجب مانند: وجود خاص  ،صرافت ذاتی و نامتناهی بودن حق ، و امکان معرفت حصولی به صفات و افعال الهی مطرح شده است

کلیدواژه‌ها

واجب تعالی؛ معرفت حصولی؛ معیارهای معرفت؛ ذات؛ صفات؛ افعال ملاصدرا

مراجع

قرآن کریم.

ابن سینا.(1376). الالهیات من کتاب الشفاء،تحقیق حسن حسن زاده آملی، چاپ اول، قم، المرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.

همو.(1375). الاشارات و التنبیهات، جلد 3، چاپ اول، قم، نشر البلاغه.

همو.(بی­تا). التعلیقات، تحقیق و مقدمه عبدالرحمن البدوی، قم، مرکز النشر، مکتب الاعلام الاسلامی، حوزه علمیه قم.

همو.(1363). المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، چاپ اول، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی .

اخگر، محمد علی و طاهری، سید صدر الدین.(1392). محدودیت در شناخت مراتب بالا و پایین وجود از دیدگاه ملاصدرا، دو فصلنامه حکمت صدرائی، شماره بهار و تابستان.

جوادی آملی، عبدالله.(1372). شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه، ویراستار، محسن غرویان، چاپ اول، بخش سوم از جلد ششم، تهران، انتشارات الزهراء.

 حرانی، ابن شعبه.(1423). تحف العقول عن آل الرسول ،مقدمه و تعلیق حسین اعلمی، چاپ هفتم، بیروت.

سهروردی.(1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانری کربن، سید حسین نصر، نجفقلی حبیبی، جلد 1، 2،چاپ دوم، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

طباطبائی، محمد حسین.(بی­تا). نهایة الحکمة، قم، مرکز انتشارات دار التبلیغ اسلامی.

فرقانی، محمد کاظم و غزالی فر، علی.(1394). تاملی در سازگاری درونی اندیشه فلسفی ملاصدرا در باره شناخت انسان از خداوند، پژوهشنامه فلسفه دین، سال سیزدهم، شماره اول، بهار و تابستان، پیاپی 25.

گرجیان، محمد مهدی و صمدی، محمد رضا.(1392 ). حد معرفت انسان به خداوند از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا، فصلنامه اعتقادی- کلامی ، سال سوم ،شماره 12 ، زمستان.

 مجلسی، محمد تقی.(1404). بحار الانوار، جلد4، بیروت، موسسه الوفاء.

مصباح یزدی، محمد تقی.(1405). تعلیقة علی نهایة الحکمة، چاپ اول، قم، موسسه در راه حق.

معلمی، حسن.(1391 ). بررسی دیدگاه ملاصدرا در خصوص شهود ماهیت و ادراک حصولی وجود و تاثیر آن در شناخت خداوند متعال، فصلنامه قبسات، سال هفدهم، بهار.

ملاصدرا.(1360). اسرار الآیات، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه.

 همو.(بی­تا). ایقاظ النائمین، مقدمه و تصحیح محسن مویدی(بی­جا)، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.

 همو.(1371). التصور والتصدیق، همراه با الجوهرالنضید، چاپ پنجم، قم، انتشارات بیدار.

 همو.(1422). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، چاپ سوم، جلد های 1 ،2 ،3 ،5، 6، 7، بیروت،دار احیاءالتراث العربی.

 همو.(1366). شرح اصول الکافی، تصحیح محمد خواجوی، تحقیق علی عابدی شاهرودی، چاپ اول، جلدهای 1، 3 ،4تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

همو.(1422). شرح الهدایة الاثیریة، تصحیح محمد مصطفی فولادکار، چاپ اول، بیروت، موسسه التاریخ العربی.

همو.(1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة،تصحیح وتعلیق سیدجلال الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد، المرکز الجامعی للنشر.    

همو.(1361). العرشیة، تصحیح غلامحسین آهنی، تهران، انتشارات مولی.

همو.(1381). کسر الاصنام الجاهلیة، مقدمه، تصحیح وتعلیق محسن جهانگیری، چاپ اول، تهران، بنیاد حکمت صدرا.

همو.(1354). المبدأ والمعاد،تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.

همو.(1387). المظاهر الالهیة فی الاسرار العلوم الکمالیة، مقدمه، تصحیح و تعلیق سید محمد خامنه ای، چاپ اول، تهران، بنیاد حکمت صدرا.

همو.(1363). مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، چاپ اول، تهران، موسسه تحقیقات فرهنگی.