سبک زبان و مطالعة نمود معنایی آن در شخصیت‌پردازی دو داستان از مثنوی معنوی براساس فرانقش‌های نظام گذرایی

مطالعات نقد ادبی

مقاله 3، دوره 13، شماره 47، شهریور 1397، صفحه 61-82   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

راحله غلامی¹؛ اشرف شیبانی اقدم^{* 2}

¹دانش‌آموخته در مقطع دکتری دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی

²دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

 در این مقاله، پرسش اصلی، چگونگی تحقق سبک عرفانی و ویژگی‌های متمایز زبانی- معنایی براساس دستور نقش‌گرای هلیدی در مثنوی معنوی است. دریافت شگردهای مولانا در بیان امور معنوی و پیوند آن با تجربه‌های مادی و عینی می‌تواند ویژگی‌های بافت را تبیین کند. چگونگی گزینش شاعر از میان عناصر واژگانی و انتخاب خاص افعال بازنمود دنیای درونی و بیرونی او است. براین‌اساس، هدف اصلی پژوهش بررسی شخصیت‌های دو داستان از مثنوی معنوی با محوریت قراردادن شخصیت پیر با توجه به نظام گذرایی است. در هر داستان، پس از ارائة‌ بسامد فرایندهای مرتبط با هر شخصیت، ویژگی‌های زبانی و سبکی بافت مورد مطالعه به‌دست می‌آید؛ بنابراین، ابتدا ابیات مرتبط با طرح اصلی داستان و شخصیت‌ها تفکیک می‌شوند، سپس با مشخص‌کردن درصد و بسامد فرایندهای به‌کار رفته تحلیل کیفی در کنار فراوانی آماری و کمی قرار می‌گیرد. درنهایت، داستان‌ها در قیاس با هم تبیین می‌شوند. تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد فراوانی هریک از فرایندها ابعادی از ویژگی‌های شخصیت‌ها را نمایش می‌دهد. فرایندهای ذهنی در داستان پیر چنگی با توجه به رؤیای صادقة پیر قابل توجه است. به‌کارگیری انواع فرایندها برای تعلیم موضوعات عرفانی و جایگاه پیر نشان می‌دهد القای نگرش مولوی با استفاده از فرایندهای گوناگون درون فرایندهای کلامی و گاه ذهنی ویژگی متمایز از سبک عرفانی را منعکس می‌سازد و برتری فرایند کلامی و شیوة ‌گفت‌وگو را از نظر شاعر این اثر جاودان القا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

مثنوی معنوی؛ سبک زبانی- معنایی؛ نظام گذرایی؛ پردازش شخصیت

مراجع

تولان، مایکل.(1386). روایت‌شناسی؛ درآمدی زبانشناختی- انتقادی، ترجمة سیدفاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.

رضویان، حسین و احسانی، وجیه.(1394). «کاربرد استعارة دستوری گذرایی در مقایسة سبک دو رمان»، فصلنامة تخصصی نقد ادبی، شمارة 8، 143- 165.

زمانی، کریم.(1387). شرح جامع مثنوی، تهران: اطلاعات.

سجودی، فرزان و اکبری، زینب.(1393). «تحلیل انتقادی مقامات مشایخ صوفیه»، فصلنامة کهن‌نامة ادب پارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارة چهارم، 73 - 97.

شیبانی‌اقدم، اشرف.(1394). کلیدواژه‌های سبک‌شناسی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.

همو و همکاران.(1396). «جهان‌بینی مولوی و کارکرد آیات و احادیث در دفتر اول مثنوی با تکیه بر نظام گذرایی»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، شمارة 46، 123- 145.

فروزانفر، بدیع‌الزمان.(1381). شرح مثنوی شریف، تهران: علمی و فرهنگی.

فقیه ملک‌مرزبان، نسرین و میلادی، فرشته.(1392). «نقد وتحلیل گفتمان نقشبندیه در غزل جامی براساس نظریة زبان‌شناختی فرکلاف و هلیدی»، فصلنامه مطالعات عرفانی،‌شمارة 18، 113- 146.

منشی‌زاده، مجتبی و الهیان، لیلا .(1394). «بررسی سبک‌شناختی فعل در گلستان؛ متأثر از حوزة تعلیمی آن با رویکرد نقش‌گرای نظام‌مند»، دوماهنامة جستارهای زبانی، شمارة 6، 259 - 279.

 مهاجر، مهران و محمد نبوی.(1376). به سوی زبانشناسی شعر،‌ تهران:‌ مرکز.

Burtun, D. 1982. Through glass darkely: Through dark glasses, in R.Carter(ed), Language and Literature.   An Introductory Reader in Stylistics. London: George Allen and Unwin.

Fairclough, Norman, 1992. Discourse and Social Change. Polity Press, Cambridge

Halliday, Michael, 1994. An Introduction to Functional Grammar. E. Arnold, London.

Halliday,M.A.K and Mathiessenchiristain (2004, 3^rd.), An Introduction to functional Grammar, Arnold:     Britian. P174.

Kennedy, C.1982. Systematic grammar and its use in literatury analysis in R. Carter(ed), Language   and Lterature: An Introductory Reader in Stylistics. London: George Allen and U Li, Juan 2010. "Transitivity and lexical cohesion: Press representations of a political

London: Arnold.

Nargaard, Nina & Rocio Montoro and Beatrix Busse 2010. Key Terms in Stylistics, New York, Maiden Lane. nwin, pp 83-99.

Toolan, M. [1988] (2001) Narrative: a critical linguistic introduction. Routledge.