نماد و نمادگرایی در اشعار فریدون مشیری

مطالعات نقد ادبی

مقاله 5، دوره 13، شماره 47، شهریور 1397، صفحه 113-136   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شیوا امین اسکندری¹؛ احمد خیالی خطیبی^{* 2}

¹دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

نماد در قلمرو ادبیات و شعر از پیشینه طولانی و پرفراز و نشیب برخوردار است. نماد یا رمز معانی متنوعی دارد رمز عبارت از چیزی است که نماینده چیز دیگر باشد اما این نماینده بودن نه به علت شباهت دقیق میان دو چیز، بلکه از طریق اشاره مبهم یا رابطه‌ای اتفاقی و قراردادی است. یونگ معتقد است زبان ناخودآگاه، زبان نمادهاست. ناخودآگاه بی‌پرده و برهنه با ما مشخص نمی‌گوید، بلکه همواره در جامعه‌ای از رمز و راز و در پوششی از نماد پنهان می‌شود. رمز و نماد در آثار ادبی اعم از نثر و نظم و با توجه به سبک آن آثار به طور چشمگیر یافت می شود که در این میان  فریدون مشیری نیز همانند شعرای دیگر از این مسئله دور نبوده و با  بهره گیری از نماد و نمادگرایی در اشعارش کلمات به ظاهر ساده را دارای محتوایی دو چندان کرده است. ازاین‌رو هدف از این پژوهش بررسی نماد  و نمادگرایی در اشعار این شاعر معاصر است و در نهایت پاسخ به  این سؤال که وی از چه نمادهایی بیشتر بهره برده است. وی علاوه‌بر طبیعت و گل و گیاه و آب و آتش در موضوعات دیگری از قبیل عرفان، شخصیت‌های اسطوره‌ای، قهرمانان و بزرگان دین و شعرا نیز از مقوله رمز و نماد به شیوه و روش خاص خود و به زیبایی تمام بهره جسته است.  

کلیدواژه‌ها

نماد؛ نمادگرایی؛ رمز؛ فریدون مشیری

مراجع

اسدی طوسی.(1365). لغت فرس، تصحیح فتح الله مجتبایی و علی اشرف صادقی، تهران: انتشارات خوارزمی.

انوشه، حسن.(1380). دانشنامه ادب فارسی، جلد دوم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

برقعی، سیدمحمدباقر.(1373). سخنوران نامی معاصر ایران، جلد پنجم، قم: نشر خرم.

بشردوست، مجتبی.(1390).موج و مرجان (رویکردهای نقد ادبی در جهان جدید و سرگذشت نقد ادبی در ایران)، تهران: سروش.

پارسی‌نژاد، ایرج.(1392). زرین‌کوب و نقد ادبی، تهران: انتشارات علمی.

پورنامداریان، تقی.(1364). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

تاجدینی، علی.(1392). نقد و فرهنگ سیاست در اندیشه مولانا، تهران: نشر نگاه معاصر.

چدویک، چارلز.(1375). سمبولیسم، ترجمه مهدی سبحانی، تهران: نشر مرکز.

خزایلی، محمد.(1341). اعلام قرآن، چاپ هشتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

داد، سیما.(1390). فرهنگ اصطلاحات ادبی، واژه‌نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات مروارید.

دهخدا، علی‌اکبر.(1372). فرهنگ لغات دهخدا.

سجادی، سیدجعفر.(1379). فرهنگ اصطلاحات و تعابیر عرفانی، ‌تهران: انتشارات طهوری.

سیدحسینی، رضا.(1391). مکتب‌های ادبی، جلد دوم، تهران: انتشارات نگاه.

شاکری‌یکتا، محمدعلی.(1384). زندگی و شعر فریدون مشیری، تهران: نشر ثالث.

شریفی، محمد.(1387). فرهنگ ادبیات فارسی، چاپ دوم، فرهنگ نشر نو، تهران: انتشارات معین.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا.(1386). صورخیال در شعر فارسی، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات آگاه.

همو.(1390). با چراغ و آینه (در جستجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر ایران)، تهران: سخن.

شمیسا، سیروس.(1373). نگاهی به سهراب سپهری، تهران: انتشارات مروارید.

شوالیه، ژان و آلن گربران.(1378). فرهنگ نمادها (اساطیر، رویاها، رسوم، ایما و ...)، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، چاپ اول، تهران: انتشارات جیحون.

شیرمحمدی، سیما.(1391). «بررسی رمز و نماد در حدیقه سنایی»، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی.

صرفی، محمدرضا.(1382). «در آمدی بر نمادپردازی در ادبیات»، فرهنگ، ش 46 و 47.

عرب گلپایگانی، عصمت.(1376). اساطیر ایران باستان (جنگی از اسطوره‌ها و اعتقادات در ایران باستان)، تهران: انتشارات هیرمند.

فروم، اریک.(1378). زبان از یاد رفته، ترجمه ابراهیم امانت، چاپ ششم، تهران: نشر فیروزه.

قاری، محمدرضا، اعظم نیک آبادی و اشرف روشندل پور (1393). «سمبولیسم در شعر  معاصر با تکیه بر شعر مهدی اخوان ثالث و هوشنگ ابتهاج»،  نشریه زیبا شناسی ادبی، دوره 5، ش21.

قبادی، حسینعلی.(1386). آیین آیینه، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.

کزازی، میرجلال‌الدین.(1376). پرنیان پندار (جستارهایی در ادب فارسی)، تهران: انتشارات روزنه.

کوپر، جی.سی.(1392). فرهنگ نمادهای آیینی، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: انتشارات علمی.

مشیری، فریدون.(1394). بازتاب نفس صبحدمان، چاپ پانزدهم، تهران: نشر چشمه.

مصاحب، غلام‌حسین.(1391). دایره المعارف فارسی، ج 1، تهران: انتشارات امیرکبیر.

هینلز، جان.(1368). شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله، تهران: نشرنو. 

یاحقی، محمدجعفر.(1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی ، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سروش .

یونگ، کارل گوستاو.(1392). انسان و سمبولهایش، ترجمه محمود سلطانیه، چاپ نهم، تهران: انتشارات جامی.