تبیین نقش مؤلفه «پایداری» در فرآیند شکل‌گیری «مجموعه‌های گردشگری اکولوژیک»

فصلنامه جغرافیایی فضای گردشگری

مقاله 8، دوره 7، شماره 26، خرداد 1397، صفحه 123-142   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عرفان خصم افکن نظام¹؛ آزاده اربابی سبزواری²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد، مهندسی معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر

²دانشیار(عضو هیئت علمی)، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر، اسلامشهر

چکیده

رونق گردشگری در هر مکان جغرافیایی در کنار پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی- اجتماعی، اثرات زیست‌محیطی به همراه دارد که در صورت ادامه یافتن می­تواند خسارت­های جبران­ناپذیری را به بار آورد. گردشگری پایدار محیطی یا اکولوژیک، عبارت است از: گسترش صنعت گردشگری و جذب جهانگردان به کشور با استفاده از منابع موجود، به گونه­ای که ضمن پاسخ دادن به نیازهای اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ضوابط قانونی جامعه و انتظار جهانگردان، بتوان وحدت و یکپارچگی و هویت فرهنگی و سلامت محیط زیست، تعادل اقتصادی و رفاه مردمان کشور و میهمانان آنها را به طور متوازن و پیوسته در حد بهینه تأمین کرد. برنامه­های توسعه پایدار گردشگری در هر کشور می­بایست با ارزش­ها و ایدئولوژی­های خاص آن کشور سازگار باشد، در واقع همواره باید اصل انعطاف­پذیری و تغییر رعایت شود. ساختار اصلی مقاله بر پژوهش با رویکرد تحلیلی به روش کتابخانه­ای و پیمایشی از نوع کاربردی استوار است که به واکاوی و تحلیل اطلاعات مرتبط با مبانی نظری صنعت گردشگری می­پردازد؛ سپس نگاهی به مبانی گردشگری ­پایدار و رابطه آن با عوامل شکل­دهنده مجموعه­های گردشگری اکولوژیک با هدف ارتقای مجموعه­های گردشگری در منطقه مورد پژوهش براساس نظریات پرداخته و فرآیند شکل­گیری مجموعه­های گردشگری اکولوژیک تببین می­شود و سپس نمونه مورد مطالعه به عنوان یک محیط گردشگری پایدار که بر اساس رویکرد طراحی اکولوژیک (زیست محیط‌گرا) با بهره­گیری از مفاهیم و مبانی نظری تحقیق انجام شده است، ارائه می­شود. نتایج پژوهش نشان می­دهد که شکل­گیری مجموعه­های گردشگری اکولوژیک در اطراف جاذبه­های طبیعی- تاریخی در کشورمان می­تواند گامی مؤثر در توسعه پایدار گردشگری باشد؛ همچنین اگر «برنامه­ریزی فیزیکی گردشگری» در ایران با شیوه­ای نظام یافته انجام گیرد، می­تواند به «ایجاد اشتغال» و «افزایش ارزش پول داخلی» منجر شود.

کلیدواژه‌ها

صنعت گردشگری؛ گردشگری پایدار؛ توسعه پایدار؛ مجموعه‌های اکولوژیک

مراجع

پرانک، ژان و الحق، محبوب. 1380، گزارش لاهه: پیش زمینه توسعه پایدار(از فکر تا عمل)، ترجمه مصطفی مهاجرانی، فصلنامه علمی- پژوهشی محیط شناسی، 28(دوره 27): 85- 99.

2- فرجی­راد، عبدالرضا و آقاجانی، سمیه. 1388، تحلیلی نو پیرامون گردشگری و جدیدترین طبقه­بندی آن، فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیایی سرزمین، سال ششم(23): 61- 72.

3- علیزاده، کتایون. 1381، اثرات حضور گردشگران بر منابع زیست محیطی، فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش­های جغرافیایی(علوم انسانی)، شماره 44(بهار): 55- 70.

4- آقاجانی،سمیه. 1383، قابلیت­ها و محدودیت­های توسعه استان گیلان در زمینه گردشگری، همایش منطقه­ای علمی- پژوهشی گیلان و برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران. رشت، 93- 96.

5- تولایی، سیمین و کرده، نعمت و رحمتی، حسن و حاجی­تاش، شریف. 1392، بررسی تأثیر نقش گردشگری بر اقتصاد روستایی(نمونه: روستای گوگتپه از توابع شهرستان مهاباد)، کنفرانس، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، 27- 28 آذرماه.

6- زیاری، کرامت­اله و مردانی، علی. 1394، امکان­سنجی ایجاد و برنامه­ریزی کمپ­های تفریحی- توریستی در منطقه کوهسار، همایش بین­المللی معماری، عمران و شهرسازی در هزاره سوم، تهران، کانون سراسری انجمن­های صنفی مهندسان معمار ایران.

7- شمس، مجید و بیرانوندزاده، مریم و حاتمی، مجتبی. 1390، نقش اکوتوریسم در توسعه شهرهای ساحلی(مطالعه­ی موردی: استان هرمزگان)، همایش ملی قشم و چشم­انداز آینده، سازمان منطقه آزاد قشم، 25- 26 اردیبهشت­ماه.

8- شمس، مجید و مطلبیان، خسرو. 1393، گردشگری و نقش آن در اقتصاد مقاومتی، دوازدهمین کنگره انجمن جغرافیایی ایران با محوریت آمایش سرزمین،الگوی ایرانی اسلامی، نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، 13- 14 اسفندماه.

9- قبادیان، وحید. 1381، راهنماى طراحى ساختمان در چهار اقلیم ایران، دومین همایش بهینه­سازی مصرف سوخت در ساختمان، تهران، 6-7 اسفند، سخنرانی.

10- مفیدی شمیرانی، مجید و خدابخشی، شهره. 1380، ساخت­وساز پایدار در ارتباط با معماری سنتی ایران، سومین همایش ملی انرژی ایران.

11- الوانی، سیدمهدی و پیروزبخت، معصومه. 1385، فرآیند مدیریت جهانگردی، چاپ اول، انتشارات دفتر پژوهش­های فرهنگی، تهران.

12- بانی­مسعود، امیر. 1392، پست مدرنیته و معماری(بررسی جریان­های فکری معماری معاصر غرب 1960- 2000)، چاپ چهارم، نشر خاک، اصفهان.

13- زاهدی، شمس­السادات. 1385، مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار: با تأکید بر محیط زیست، چاپ اول، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.

14- طرح جامع توسعه گردشگری استان تهران. 1385.

15- کاظمی، مهدی. 1385، مدیریت گردشگری، چاپ اول، انتشارات سمت(سازمان‌ مطالعه ‌و تدوین‌ کتب‌ علوم ‌انسانی ‌دانشگاهها)، تهران.

16- نوبخت، محمدباقر، پیروز، ا، مرکز تحقیقات استراتژیک(مجمع تشخیص مصلحت نظام)، معاونت پژوهشی دانشگاه­آزاد اسلامی. 1387، توسعه صنعت گردشگری در ایران؛ موانع و راهکارها. چاپ اول، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی(معاونت پژوهشی: دفتر گسترش تولید علم)، تهران.

17- ادوارد، برایان. 1393، رهنمون­هایی به سوی معماری پایدار، ترجمه ایرج شهروز تهرانی، چاپ دوم، انتشارات مهرازان، تهران.

18- سازمان جهانی گردشگری. 1379،  برنامه­ریزی توریسم در سطح ملی و منطقه­ای، ترجمه دکتر بهرام رنجبریان و محمد زاهدی، انتشارات جهاد دانشگاهی، اصفهان.

19-گی، چاک­وای و فاسیولا، ادوآردو. 1377، جهانگردی در چشم­اندازی جامع، ترجمه علی پارساییان و سیدمحمد اعرابی، چاپ اول، انتشارات دفتر پژوهش­های فرهنگی، تهران.

20- Clark, T. N.,(2004), The city as an entertainment machine. Oxford, UK: Elsevier Reisinger.

21- Florida, R., (2002), The rise of the creative class. New York, NY: Basic Books.

22- Irwin, Alun (2001), Sociology and the Environment, Cambridge: Polity Press.

23- Jansen-Verbeke, M., (1986), Inner city tourism: resources, tourists, and promoters. Annals of Tourism Research, Vol. 13, No. 1, pp.79-100.

24- Low, A., 1993, A model of tourist attraction research. Annals of Tourism Research, Vol. 14, No. 4, pp. 553–575.

25- Mill, R. C. & A. M. Morrison, (1992), The Tourism system: an introductory Text, 2nded. Prentice Hall, New jersey.

26- Oh, C. O., (2005), The Contribution of Tourism Development to Economic Growth in the Korean Economy, Tourism Management, Vol. 26, No. 1, pp. 39-44.

27- Steele, J. (2005), Ecological Architecture: a critical history, London: Thames & Hudson.

28- Soleimanpour, H., (2006): Nature Based Tourism: A Draft International Covenant, Center for Sustainable Developmen (CENESTA) publication, TEHRAN, IRAN.

29- Samuel Seongseop Kima,-, Dallen J.Timothyb, Hag-Chin Han, 2007,”Tourism and political ideologies: A case of tourism in North Korea”, Tourism Management (28), 1031- 1043.

30-WTO. 2006, Year book of tourism statistics. Madrid: World Tourism Organization.