واکاوی همدید شهرهای رکورددار سرما در ایران

جغرافیای طبیعی

مقاله 5، دوره 11، شماره 39، خرداد 1397، صفحه 69-80   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

غلامرضا براتی^{* 1}؛ محمد مرادی²؛ فاطمه شیری³

¹دانشیار دانشکده علوم زمین ، (گروه جغرافیای طبیعی)،دانشگاه شهید بهشتی، تهران،ایران

²استادیار پژوهشکده هواشناسی،(گروه هوانوردی)، تهران، ایران

³دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران

چکیده

عموما طی دوره سرد سال، خبر سردترین شهر ایران و میزان دمای آن هر روز رسانه ای می شود. در این تحقیق چنین شهرهایی با تعریف شهرهای رکورددار سرما و مقادیر دمای آنها با تعریف رکوردهای سرما پذیرفته شد. داده های این تحقیق شامل مقادیر دمای روزانه 33 ایستگاه بر حسب سلسیوس، طی 7 ماه سال (اکتبر تا آوریل 1971 -2010) بود. با رده بندی این داده ها در جداول روزانه برای هر ماه، پایین ترین مقدار دمای رخ داده طی هر روز برای مجموعه شهرها با تعریف «رکورد سرما» تعیین شد. بررسی فراوانی شهرهای رکورددار سرما در ایران نشان داد، از میان 33 شهر برگزیده، در نیمه باختری ایران زنجان و در نیمه خاوری ایران مشهد به ترتیب بالاترین فراوانی رکوردداری سرما را داشته اند. همچنین روندیابی داده ها نشان داد که هماهنگ با گرمایش جهانی، فراوانی شهرهای رکورددار سرما در ایران به کندی رو به کاهش است.همچنین الگوهای همدید طراحی شده برای محدوده اقیانوس اتلس تا میانه اقیانوس آرام در تراز 1000 هـ . پ. نشان داد که هرگاه کانون های پرفشار سیبری در سرزمین میان دریاچه بایکال و دریاچه بالخاش (در باختر بامه مغولستان) گروه گرایی نشان دهند؛ می توان رخداد پایین ترین دما را در شهرهای ایران هشدار داد. نتایج نهایی تحقیق مشخص کرد که به ترتیب کوه های آلتایی در آسیای میانه، بامه پامیر و رشته کوه سلیمان پاکستان در هدایتِ جریان خزنده هوای سرد از باختر مغولستان به ایران و وقوع رکورد سرما در شهرهای مشهد و تربت حیدریه اثرگذارند.

کلیدواژه‌ها

رکوردهای سرما؛ پرفشار سیبری؛ ایران

مراجع

1. براتی، غ.، 1378. روابط سیستمی پرفشارهای مهاجر و یخبندان های بهاره ی ایران؛ تحقیقات جغرافیایی، 55: 132-150.
2. بلیغی، م.، 1375. زمانیابی ورود پرفشار سیبری به خراسان و تاثیر آن بر آب و هوا منطقه، رساله کارشناسی ارشد، به راهنمایی بهلول علیجانی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه تربیت معلم.
3. بوشر، ک.، 1373.  آب وهوای کره زمین – منطقه برون حاره، ترجمه علیجانی بهلول، جلد دوم، تهران، نشر سمت.
4. رسولی، ع. ا.، جهانبخش، س.، قاسمی، ا. ر.، 1392. بررسی تغییرات زمانی مکانی مقدار پوشش ابر در ایران، پژوهش‌های تحقیقات جغرافیایی، 28 (3): 87-104.
5. رسولی، ع. ا.، ساری صراف، ب.، محمدی، غ. ح.، 1390. تحلیل روند وقوع پدیده اقلیمی گرد و غبار در غرب ایران در 55 سال اخیر با بکارگیری روش های آماری ناپارامتری، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 4 (11): 1-16.
6. رضاییان، ر.، 1396. تحلیل پراکنش ابرناکی و ضخامت هوا در ایران مرتبط با پرتو UV-B؛ پایان نامه کارشناسی ارشد آب و هواشناسی همدید، براهنمایی غلامرضا براتی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه شهید بهشتی: 71.
7. زندی، ر.، 1389. مطالعه آماری فراوانی روزهای مه‌آلود مناطق جنوبی ایران، براهنمایی غلامرضا براتی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه شهید بهشتی: 79.
8. صحراییان، ف.، رحیم‌زاده، ف.، پدرام، م.، 1383؛ روند میانگین سالانه پوشش ابری آسمان و کاهش میانگین سالانه دمای حداکثر در تعدادی از ایستگاه های کشور؛ نیوار؛ 54 و 55: 7-19.
9. عزیزی، ق.، خلیلی، م.، 1390. نقش بلاکینگ در رخداد سرماهای فرین ایران، پژوهش های جغرافیای طبیعی، 77: 55-39.
10. علیجانی، ب.، 1369، چگونگی تشکیل فرابارسیبری و اثر آن بر اقلیم ایران، تحقیقات جغرافیایی، شماره 17: 51-41.
11. غلامی بیرقدار، م. ح.، 1373. اقلیم ایران و محدودیت های منابع آب ایران، نیوار، 22: 48-38.
12. فتاحی، ا.، صالحی پاک، ت.، 1388. تحلیل الگوهای سینوپتیکی یخبندان های زمستانه ایران، جغرافیا و توسعه، 13: 127-136.
13. کریمی، ص.، نگارش، ح.، طاوسی، ت.، علیجانی، ب.، 1391. تحلیل همدید امواج سرماهای فراگیر ایران مورد: موج سرمای دی و بهمن 1383 استان چارمحال و بختیاری، جغرافیا و توسعه، 29: 76-55.
14. لشکری، ح.،  1387. تحلیل سینوپتیکی موج سرمای فراگیر 1382 در ایران، پژوهش های جغرافیای طبیعی. 66: 1-18.
15. لشکری، ح.، یارمرادی، ز.، 1393. تحلیل همدیدی موقعیت استقرار پرفشار سیبری و مسیرهای ورودی آن به کشور ایران در فصل سرد،  پژوهش های جغرافیای طبیعی، 2: 218-199 .
16. لشکری، ح.، 1387. تحلیل سینوپتیکی موج سرمای فراگیر 1382 در ایران، پژوهش های جغرافیای طبیعی، 66: 1-18.
17. لشکری، ح.، کیخسروی، ق.، 1389. تحلیل سینوپتیکی موج سرمای 8-15دیماه 1385 در ایران،  مدرس علوم انسانی، 14(1): 151-177.
18. مسعودیان، س.ا.، دارند، م.، 1389. تحلیل همدید سرماهای فرین ایران، جغرافیا و توسعه، 22: 185-165
19. مسعودیان، س.ا.، 1382. تحلیل ساختار دمای ماهانه ایران؛ پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم انسانی)، 15 (1و2): 87-96.