تأثیر عرفان اسلامی بر معماری ایرانی با تأکید بر تزئینات گنبد سلطانیه

عرفان اسلامی

مقاله 2، دوره 9، شماره 34، دی 1392   

نویسنده

هاتف سیاه کوهیان

دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تاکستان، استادیار گروه ادیان و عرفان، تاکستان، ایران

چکیده

هنر در ساحت عرفان، نوعی سیر و سلوک است که در طی آن هنرمند با الهامی آسمانی و معنوی به کشف و شهود می­رسد. در حقیقت هنر و معماری اسلامی پرتو و بازتابی از وحی الهی در جهان خاکی است که لطائف و ظرائف آن، اهل معرفت را به مکاشفه و شهود می‌رساند. بناهای سنّتی در معماری اسلامی - ایرانی مصادیقی از عالم قُدس و مظاهری از سنّت الهی به­شمار می­روند که فُنون و ظرافت­های به­کار رفته در آن با اصول روحانی و معنوی مرتبط است. کثرت آیات قرآنی در کتیبه­ها و تزئینات مساجد و بقاع و امامزاده­ها و گنبدها از جمله گنبد سلطانیه را که جای­جای آنها را متیمّن و متبرّک ساخته، می‌توان مرتبط با مسأله «ذکر» و «تسبیح» دانست که یکی از مسائل اصلی تصوّف و عرفان اسلامی است. هم­چنین نقش یا تصویر «ستاره» به عنوان نماد روشنایی و زیبایی که در مرکز آن کلمه «اللّه» و در اضلاع آن کلمه محمد(ص) یا علی(ع) قرار گرفته، از نظر عرفانی نشانه­ای از ولایت معنوی خدا و اولیاء الهی در هدایت باطنی و ظاهری اهل طریقت است که به وفور در نقش و نگاره­ها و تزئینات گنبدها به ویژه گنبد سلطانیه دیده می­شود. اتّحاد میان شریعت، طریقت و حقیقت یکی از مسائل مهم عرفانی است که در قسمت­هایی از کتیبه­ها و نگاره­های بناهای اسلامی از جمله گنبد سلطانیه در قالب نام «الله، محمد(ص)، علی(ع)» در کنار یکدیگر به ­چشم می­خورد.

کلیدواژه‌ها

معماری اسلامی؛ عرفان و تصوّف اسلامی؛ هنر اسلامی؛ گنبد سلطانیه