رویکردِ تأویل­ گرایانة عرفا به قرآن و احادیث

عرفان اسلامی

مقاله 9، دوره 10، شماره 39، دی 1393   

نویسندگان

محمود حاجی محمدی¹؛ قدمعلی سرامی²

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، اراک، ایران

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زنجان، دانشیار گروه ادبیات فارسی، زنجان، ایران

چکیده

عرفان اسلامى با قرآن و حدیث، پیوندی تنگاتنگ و ناگسستنى دارد. قرآن، نسخة گوهرین و روشمند رستگاری انسان­هاست که افزون بر سویه­های آیینی و دینى، از متنى پرمایة ادبى و هنرى برخوردار است، و همة ویژگی­های یک اثر هنرى را به لحاظ ساختار و درون­مایه، دارد. صوفیه در قرآن و حدیث دستاویزهایی یافته­اند، تا از آن رشته­یی که انسانِ فناپذیر را با خداوند پیوند می­دهد؛ نشان دهند. لذا از آن­سوی که موضوع سخنانانشان، در نگرشِ همگانی، ناشناخته و مفاهیم رازآلودِ بی­مرز و به رمز است، بر این باورند که قرآن، فراتر از روساختِ جمله و روخوانی، باید فهمیده شود. پس معانى نهفته در آن، فرامادّى و ژرف‏اند، و هنگامی به نیکی دریافت­ مى‏شوند که با شهود و یا از راه تجلّى، درک شوند. این نگرش زمینه‏ساز گرایش به تفسیر و تأویل براى دست­یابى به­گونه­ای از نهان­شناسی دربارة حقایقِ هستى شده، که آنان را به برداشت‏هاى تازه و دریافت­های نوینی از آیات و روایات، رهنمون ساخته و شیوه­ای خاص و متفاوتی از تفسیر و تأویل قرآن، پدید آورده است. با توجّه به گستردگی مفاهیم قرآنی و احادیث، و پیوند و درآمیختگی آن با اندیشه­های عرفانی این مقاله با بررسی اجمالی این پیوند، رویکرد تأویل­گرایانة عرفا را از آیات و روایات بازنموده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ حدیث؛ عرفان؛ تصوّف؛ تأویل؛ تفسیر