نگرشی عرفانی- روانشناسی بر مفهوم فرافکنی در غزلیات شمس

عرفان اسلامی

مقاله 4، دوره 13، شماره 47، دی 1395   

نویسندگان

ناصر کاظم خانلو¹؛ نسرین بیرانوند²

¹استادیار دانشگاه پیام نور همدان

²دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

«فرافکنی» یکی از مکانیسم­های روان­شناسی است که از طریق آن می­توان به ضمیر و درون هرکس پی برد و شناخت نسبی از شخصیت وی به دست آورد. در بین سخنوران و اندیشمندان بزرگ ایران زمین کمتر کسی را می‌توان یافت که همانند مولانا جلال‌الدین محمد بلخی به جنبه­های روان­شناختی رفتار انسان توجه کرده باشد تا آن جا که در جای جای آثار منظوم و منثور او به ویژه در مثنوی معنوی و غزلیات شمس تحلیل­های روان­شناسی و حتی برخی از مسائل و مفاهیم نوین این دانش نظیر «خودفریبی»، «توجیه»، «فرافکنی» و... به کرات مشاهده می­شود. غزلیات شمس منبع عظیم روان­شناسی است که ویژگی­های شخصیتی، علایق، نگرش و انگیزه­های آفرینش اثر را همراه با عوامل آن منعکس می­نماید.
در این مقاله انعکاس یکی از مفاهیم جدید روان­شناسی؛ یعنی «فرافکنی» در آثار مولانا، به خصوص در تمثیل‌های نمادین او، ردیابی شده و با استناد به شواهد متعدد، مدلل گردیده است و ضمن مشخص کردن مفهوم فرافکنی، منبع و سرچشمه فرافکنی و علل بروز آن در غزلیات شمس ذکر شده است.

کلیدواژه‌ها

فرافکنی؛ توجیه؛ روان­شناسی شخصیت؛ غزلیات شمس؛ مولوی