نقد تطبیقی دیدگاه مشایخ صوفیه در باب وصف حُسنِ معشوق

عرفان اسلامی

مقاله 2، دوره 14، شماره 51، خرداد 1396   

نویسندگان

محبوبه مسلمی‌زاده¹؛ مهدی ممتحن²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایذه، ایذه، ایران

²استاد گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد جیرفت، جیرفت، ایران.

چکیده

از زمان ورود تصوّف به شعر فارسی و درآمیختن مضامین عاشقانه و عارفانه و کاربرد الفاظ و اصطلاحات عاشقانه به عنوان نماد و رمزی برای بیان مفاهیم عرفانی، در میان مشایخ صوفیه اختلاف آراء پدید آمد و هر کدام بر آن شدند تا با تدوین کتب و رسائل، بر آیین مکتب و مشرب عرفانی خود تعریف و توجیهی از این الفاظ به دست دهند. این مقاله قصد دارد تا به روش نقد تطبیقی، به بررسی آراء مشایخ صوفیه از جمله هجویری، احمد غزالی و عین‌القضات همدانی، در باب الفاظ و مضامین شعری در وصف معشوق بپردازد. محدودۀ این مقاله الفاظی چون زلف و چشم و خدّ و خال و ابرو را در بر می‌گیرد. دیدگاه هجویری در باب این الفاظ و توصیفات به ویژه در بحث سماع بیشتر صبغۀ شرعی و فقهی دارد، احمد غزالی احوال عاشق و صفات معشوق را به گونه‌ای منسجم برای بیان یک نظام خاص توصیف می‌کند و عین‌القضات همدانی با نقل ابیاتی از دیدگاه تصوّف به تعریف شاهد پرداخته این الفاظ را در مقام‌ها و معانی مختلف شرح می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

وصف اندام معشوق؛ دیدگاه مشایخ؛ زلف و خدّ و خال