سیر آفاقی در سلوک عارفانۀ عطّار

عرفان اسلامی

مقاله 9، دوره 14، شماره 52، شهریور 1396   

نویسنده

رضا حیدری نوری

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

چکیده

عرفان اسلامی که مُلهم از آموزه‌های وحیانی است، به استناد آیۀ شریفۀ «سَنُریهم آیاتِنا فی الآفاقِ و فی أَنفسِهم حَتّی یتَبیّنَ أَنّه الحقُّ» (فصّلت/53)، سلوک اهل طریقت را شامل سیر آفاقی و سیر أنفسی محسوب می‌دارد.
عطّار که در شاهکارهای منثور و منظوم عرفانی خود، به تبیین نحوۀ سلوک عارفانه پرداخته است، به سیر آفاقی عنایتی ویژه داشته و سالک طریقت را بدان توجّه داده است.
در اندیشۀ عارفانه عطّار، سیر آفاقی بر سیر أنفسی تقدّم دارد. او به مصداق «المجاز قنطرة الحقیقة»، مشاهدۀ مظاهر عالم را، که مظهر اسماء و صفات حق محسوب می‌شوند، لازمۀ سلوک صوفیانه می‌داند و درک کیفیّت ارتباط موجودات با یکدیگر و با خالق هستی را باعث مشاهدۀ جلوه و جمال حق در عناصر خلقت می‌شمارد.
سیر آفاقی عطّار، از مرحلۀ مادّه و طبیعت، تا مرحلۀ روح و جان و تا عالم ملکوت ادامه می‌یابد. او با نگاه نافذ خویش، حجاب های گوناگون را از چهرۀ مظاهر هستی بر می‌دارد و به باطن آن ها راه یافته، و حقیقتی واحد را در وجود ممکنات عالم، ساری و جاری می‌بیند و در سایۀ نظریۀ وحدت شهودی خود، به مبدأ حقیقی جهان- که نهایت آمال اهل عرفان است- متّصل می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عرفان؛ تصوّف؛ سیر آفاق؛ سیر أنفس؛ حقّ؛ عطّار