نوستالوژی هبوط و بازتاب آن در دیوان حافظ

عرفان اسلامی

مقاله 10، دوره 14، شماره 54، دی 1396   

نویسندگان

زیبا اسماعیلی¹؛ علی عین علیلو²

¹استادیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

چکیده

Normal0falsefalsefalseEN-USX-NONEAR-SA
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin:0in;
mso-para-margin-bottom:.0001pt;
text-align:justify;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:Arial;
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
>«نوستالوژی» اصطلاحی است که از پزشکی وارد روان‌شناسی شده سپس جای خود را در ادبیات رمانتیک وغنایی باز کرده است. این حس در تمامی انسان‌ها به صورت غریزی وجود دارد و زمانی ظاهر می‌شود که فرد از گذشته پر اقتدار خود فاصله بگیرد. نوستالژی در آغاز ورود به ادبیات فقط شامل احساس این جهانی افراد بود، اما طولی نکشید که با طرح مسأله«هبوط» حضرت آدم، بُعد متافیزیکی نوستالژی نیز خود را آشکار کرد. هبوط حس دلتنگی برای وطن غیر مادّی است که از آغاز خلقت با آدمیان بوده و در تمامی آثار هنری خود را نشان داده است. شعر یکی از ابزار‌هایی است که هنرمندان برای نشان دادن این حسرت از آن استفاده می‌کنند. شاعرانِ عارف در بیان این حسّ روحانی آثار بی‌بدیلی را از خود به جا گذاشته‌اند. حافظ شیرازی نیز درغزلیّات خود، عالی‌ترین مفاهیم را در حوزه نوستالوژیِ هبوط خلق کرده است. این مقاله از دو قسمت تشکیل شده است. در قسمت نخست به معرفی نوستالوژی به مفهوم عام و نوستالوژی هبوط پرداخته شده است و قسمت دوم مقاله اختصاص به اندیشه‌های حافظ در خصوص نوستالوژی هبوط دارد. بخش اخیر نشان می‌دهد که شرح اشتیاق و مهجوری و چاره‌گری برای رسیدن به جایگاه نخستین، بر بسیاری از غزلیات خواجه سایه انداخته است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات عرفانی؛ حافظ؛ نوستالوژی؛ هبوط