تحلیل تأثیر پدیده‌های جغرافیایی در توزیع فضایی سکونتگاه‌های عصر مفرغ (3000 -1500 ق.م) استان اردبیل

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 5، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 43، شهریور 1397، صفحه 342-363   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا رضالو^{* 1}؛ پرویز پورکریمی²؛ یحیی آیرملو²؛ فریبرز طهماسبی³

¹دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³دانشجوی دکتری باستان شناسی-گرایش پیش از تاریخ، گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

مقاله حاضر درصدد است، براساس مطالعات باستان­شناختی و جغرافیایی- که در استان اردبیل صورت گرفته است، به بررسی تحلیلی نقش شرایط جغرافیایی و ساختارهای طبیعی در شکل­گیری، توسعه و افول قلعه­های پیش از تاریخی استان اردبیل بپردازد. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی– تحلیلی و با رویکردی میان­رشته­ای، با استفاده از تصاویر ماهواره­ای پردازش شده، بررسی­های سیستماتیک میدانی و کاوش­های باستان­شناسی، در پی پاسخ به این پرسش است که الگوی سکونتگاه­های هزاره سوم و دوم پ.م استان اردبیل چگونه بوده و عوامل جغرافیایی و طبیعی در این امر چگونه و تا چه حد تأثیرگذار بوده­اند؟نتایج تحقیق نشان می­دهد، پدیده­های جغرافیایی نقش بارزی در پراکنش فضایی، تعیین نوع کارکرد و میزان اهمیت قلعه­های عصر مفرغ استان اردبیل داشته است. تحلیل پراکنش فضایی قلعه­ها و برهم کنش­های سیاسی- اقتصادی آن­ها با یکدیگر، این فرضیه را به ذهن متبادر می­سازد که الگوی حاکم بر تعاملات سیاسی- اقتصادی قلعه­های استان اردبیل، قرابت نزدیکی با الگوی مکان مرکزی کریستالر دارد؛ به گونه­ای که نظریه مکان مرکزی در این محدوده جغرافیایی قابل پیگیری است. براساس این الگو، قلعه خسرو، قلعه مرکزی بوده و درپیرامون آن قلعه­­های کوچکتری مانند زینو، شیندیر شامی، کیچیک یوردی، شیطان داشی و... قلعه­های اقماری آن بوده­اند. از جمله مشخصه­های ظاهری قلعه مرکزی (قلعه خسرو)، وسعت زیاد محوطه و قرار داشتن یک گورستان بزرگ در کنار آن می­باشد. از مشخصه­های اصلی قلعه­های اقماری نیز می­توان به وسعت کم، پراکندگی در اطراف قلعه مرکزی با فواصل مشخص،محافظت از حدود و ثغور قلعه مرکزی و راههای ارتباطیاشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

سکونتگاه های عصر مفرغ؛ عوامل جغرافیایی؛ مدل مکان مرکزی؛ استان اردبیل

مراجع

Alizadeh, A. (2007). Theory and practice in archeology. Tehran: Cultural Heritage Organization press. (In Persian)

Amir Ahmadi, A., Moali Ahari, N., & Ahmadi, T. (2013). Determination of areas of possible desertification of Ardebil Plain using GIS. Geography and Planning, 17 (46), 1-23. (In Persian)

Ammerman, A.J. (1981). Surveys and Archaeological Research. Annual Review of Anthropology,10(1), 63-88.

Ashmore, W. (2004). Social Archaeology of Landscape. in L. Meskell and R. W. Preucel (eds.). A Companion to social Archaeology, 255-271, Oxford: Blackwell.

Blake, E. (2004). Space, Spatiality, and Archaeology. in L. Meskell and R. W. Preucel (eds.). A Companion to social Archaeology. pp. 230-254, Oxford: Blackwell.

Bray, W. & Trump, D. (1984). The Penguin Dictionary of Archaeology. (1^th Ed). London: Penguin Books.

Brooks, R.L. (1982). Events in the Archaeological Context and Archaeological Explanation. Current Anthropology,23(1), 67-75.

Burney, C.A. (1979). Meshkin Shar Survey. Iran, 8 (2), 1-71.

Butzer, K.W. (1980). Context in Archaeology: An Alternative Perspective. Journal of Field Archaeology, 7 (4), 417-422.

Dark, K. A. (2000). Theoretical Archaeology. K. R. Dark. Translate by Kamiar Abdi, Tehran: University press. (In Persian)

Earle, T.K. & Preucel, R.W. (1987). Processual Archaeology and the Radical Critique. Current Anthropology,28(4), 501-538.

Hejabri Nobari, A. (2004). The third preliminary report of Shahar Yeri site. Tehran: Archaeology Institute. (In Persian)

Ingraham, M.L. & Summers, G. (1979). Stelae and Settlements in the Meshkinhsahr plain Northeastern Azerbaijan. Iran. AMI,25(2), 68 - 102.

Johnson, G.A. (1977). Aspects of Regional Analysis in Archaeology. Annual Review of Anthropology,6, 479-508.

Kouchoukos, N. (2001). Satellite Images and Near Eastern Landscapes. Near Eastern Archaeology,64 (2), 80-91.

Leckebusch, J., & Green, A. (2000). Geographic Information System, in L. Ellis (ed.), Archaeological Method and Theory: An Encyclopedia. 244-258, New York & London: Garland Publishing Inc.

Metheny, K.B. (1996). Landscape Archaeology, in B. M. Fagan (ed.), The Oxford Companion to Archaeology. 210-227, Oxford: Oxford University Press..

Pourpirar, N. (2004). Twelve Centuries of Silence. Introduction vol 1. Tehran: Karang press. (In Persian)

Pourfaraj, A. (2007). The revision of Iron age in Northwestern Iran: case study Shahar yeri site in Ardabil region and its around fortresses. Ph.D thesis. Tehran: Tarbiat Modares University. (In Persian)

Rapp Jr., G.R. (2000). Geoarchaeology, in L. Ellis (ed.), Archaeological Method and Theory: An Encyclopedia. 237-244, New York & London: Garland Publishing Inc.

Rapp, G., & Christopher, H. (1998). Geoarchaeology: The Earth-Seience Approach to Archaeology in Terpretation. (2^th Ed). London: Yale University Press.

Renfrew, C. (1978). Archaeology and the Earth Sciences in Geoarchaeology. (1^th Ed). London: Wast View Press.

Rezaloo, R. (2007a). The first preliminary report of Khanghah Gilavan cemetery. Tehran: Archaeology Institute. (In Persian)

Rezaloo, R. (2007b). The Emergence of complex society during the late bronze age in Southern region of Aras River: Case study Qalla Khosrow. Ph.D thesis, Tehran: Tarbiat Modares University (In Persian)

Rezaloo, R. (2008a). The second preliminary report of Khanghah Gilavan cemetery. Tehran: Archaeology Institute. (In Persian)

Rezaloo, R. (2008b). A review on the Bronze age of Northwestern Iran based on the new evidence of Ardabil province. Journal of science and technology, 1 & 2, 168-188. (In Persian)

Rezaloo, R. (2009). The third preliminary report of Khanghah Gilavan cemetery. Tehran: Archaeology Institute. (In Persian)

Rezaloo, R. (2010). The fourth preliminary report of Khanghah Gilavan cemetery. Tehran: Archaeology Institute. (In Persian)

Rezaloo, R. (2012). Parthian Burials at Khaneghah Gilvan Cemetery in Ardabil Province. The International Journal of Humanities. 19 (1), 101-112. (In Persian)

Rezaloo, R. (2015).  Study of Iron Age Burials Ceramics at Khanghah Gilvan Cemetery in Northwestern Iran. The International Journal of Humanities, 22 (1), 131-150. (In Persian)

Rezaloo, R., & Ayremlou, Y. (2014). The late Bronze age and Iron age I Cultures in Ardabil plain: Qalla Khosrow and peripheral castles. Archaeological research in Iran, 4 (6), 65-84. (In Persian)

Robin, C. (2002). Archaeological ethnographies: Social dynamics of outdoor space. Journal of Social Archaeology,2 (1), 159-172.

Shakuie, H. (2006). New perspectives on urban geography. Tehran: Samt press. (In Persian)

Shiee, E. (2006). Introduction to Urban Regional Planning Basics. Tehran. University of Science & Technology press. (In Persian)

Smith, T.A. (1998). Late Broze- early Iron Age fortresses of the Ararat and Shirak plains Armenia: Typological considerations. In Ancient civilizations from Scythia to Siber,5 (1), 1-25.

Taylor, T.F. (1987). Archaeology and the Norwegian Cultural Landscape. Current Anthropology,28 (2), 230-233.

Tiffany, J.A., & Abbotti, L.R. (1982). Site-Catchment Analysis: Applications to Iowa Archaeology. Journal of Field Archaeology,9(2), 313-322.

Wilkinson, T.J. (2004). The Archaeology of Landscape, in J.L. Bintliff (ed.), A Companion to Archaeology. 334-356, Oxford: Blackwell.