از وحدتِ عددی تا وحدتِ احدی تحلیل دیدگاهِ عطار نیشابوری در بابِ حقیقتِ توحید

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 4، دوره 10، شماره 36، تیر 1397، صفحه 77-96   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حمیدرضا شیرعلی¹؛ ملک محمد فرخ زاد^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه،ساوه،ایران

²استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه ،ساوه،ایران(نویسنده مسئول

چکیده

   نخستین اصلِ کلامی، فلسفی و عرفانیِ موردِ اجماعِ قاطبه‌ی مسلمانان و جمله‌ی پیروانِ ادیانِ ابراهیمی، اصلِ توحید است که بی‌گمان، باور به این اصلِ خدشه‌ناپذیر، محصولِ حقیقتِ وحدت است که بر سراسرِ هستی، حکمرانی می‌کند؛ لکن این مسأله را نمی‌توان نادیده گرفت که حصولِ معرفتِ تامّ نسبت به این قاعده‌ی متقن و بنیانِ مستحکم، امری به‌مراتب، صعب‌الوصول و دیریاب است و به گواهیِ عقل و نقل، تنها، بهره‌ی اوحدیِّ از اولیای الهی گشته است؛ و به بیانِ دقیق‌تر و مطابق با فرموده‌ی عرفای شامخِ ممالکِ اسلامی و مناطقِ ایمانی، وجهِ اتمّ و صورتِ اصحِّ توحید، در یدِ اختیار و حدِّ اقتدارِ انسانِ کاملِ اکمل، یعنی جنابِ ختمی‌مرتبت است. به باورِ اندیشمندانِ اسلامی، شناختِ مرزِ میانِ وحدتِ احدی با وحدتِ عددی، از عهده‌ی غالبِ آحادِ بشر خارج است؛ و آن‌چه که اربابِ معرفت از آن با عنوانِ فناء فی الله یاد می‌کنند، در واقعِ امر، استغراق در اقیانوسِ ناپیداکرانِ وحدتِ احدی است؛ وحدتی که خدای واحدش، به هیچ وجهِ من الوجوه، قبولِ ثانی نمی‌کند. مقاله ی  حاضر، عهده‌دارِ بررسیِ موضوعِ مذکور در آثارِ فریدالدین محمّد عطار نیشابوری است.

کلیدواژه‌ها

عطار نیشابوری؛ توحید؛ وحدتِ احدی؛ وحدتِ عددی

مراجع

1. قرآن کریم، ترجمه‌ی آیت ‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی.
2. امام علی بن ابی‌طالب، نهج‌البلاغه، ترجمه‌ی محمّد دشتی، تهران: پیام عدالت.
3. ابن‌بابویه، محمّد بن علی(1390). توحید، ترجمه‌ی علی‌اکبر میرزایی. قم: علویون.
4. ابن‌عربی، محمد بن علی(1388)، فتوحات مکّیه، ترجمه‌ی محمّد خواجوی. تهران: مولی.
5. الهی قمشه‌ای، مهدی(1387)، حکمت الهی عام و خاص، تهران: اسلامی.
6. تویسرکانی، محمّدنبی بن احمد، لئالی‌الاخبار، قم: مکتبه العلامه.
7. جوادی آملی، عبدالله(1375)، رحیق مختوم، تنظیم حمید پارسانیا، قم: اسراء.
8. جوادی آملی، عبدالله(1375)، عین نضاخ، تنظیم حمید پارسانیا، قم: اسراء.
9. حسن‌زاده آملی، حسن(1379)، خیر الاثر در ردّ جبر و قدر، قم: بوستان کتاب.
10. حسن‌زاده آملی، حسن(1387)، شرح فارسی الاسفار الاربعه، قم: بوستان کتاب.
11. حسن‌زاده آملی، حسن(1387)، دروس شرح فصوص‌الحکم قیصری، قم: بوستان کتاب.
12. حسن‌زاده آملی، حسن(1379)، وحدت از دیدگاه عارف و حکیم، قم: تشیّع.
13. صدرالدین شیرازی(1360)، الشواهد الربوبیه من مناهج السلوکیه، تصحیح جلال‌الدین آشتیانی، تهران: نشر دانشگاهی.
14. طباطبایی، محمّدحسین(1379)، بدایه‌ الحکمه، ترجمه‌ی علی شیروانی. قم: دارالعلم.
15. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد(1386)، اسرارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
16. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد(1387)، الهی‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
17. عطار نیشابوری، محمّد بن ابراهیم، تذکره‌الاولیاء، تصحیح رینلود الین نیکلسون، لیدن: مطبعه‌ی لیدن.
18. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد(1379)، دیوان عطار، با مقدمه‌ی بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: نگاه.
19. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد(1386)، مختار‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
20. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد(1386)، مصیبت‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
21. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد(1390)، منطق‌الطیر، تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: علمی و فرهنگی.
22. قمّی، عباس، مفاتیح‌الجنان، ترجمه‌ی مهدی الهی قمشه‌ای.
23. مشکور، محمّدجواد(1368)، سیر کلام در فرق اسلام، تهران: شرق.
24. همایی، جلال‌الدین(1369)، مقالات ادبی، تهران: هما.
25. همدانی دورودآبادی، سید حسین(1391)، شرح الاسماء ‌الحسنی، ترجمه‌ی لطیف راشدی. قم: صبح پیروزی.