مدهوش گلپایگانی و شاعران سبک ‌خراسانی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 10، شماره 34، خرداد 1397، صفحه 32-63   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

مریم خزاییلی^* ؛ مهرداد چترایی؛ عطامحمّد رادمنش

زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

چکیده

محمّدصادق گلپایگانی، ادیب، شاعر و خطّاط دورۀ قاجار و ملّاباشی حیدرقلی میرزا، فرزند فتحعلی‌شاه قاجار است. وی با نام شعریِ مدهوش، از جمله بهترین و مهمترین صاحب‎کمالان دیار گلپایگان به حساب می‌آید. مدهوش از شاعران دورۀ بازگشت ادبی محسوب می‌شود. او به غیر از فنون نظم و نثر، در علم عربی نیز مشهور بوده است. کلیّات مدهوش، مجموعه‎ای از منشآت، غزلیّات، مثنویّات، قصاید، رباعیّات و قطعات است و علاوه بر آن نوشته‎هایی تعلیمی و حکمی به نثر دارد که هنوز آن‌گونه که بایسته است، شناسانده نشده‌‌اند. قصایدِ این مجموعه از نوع قصاید مدحی با زبانی روان و ساده و آرایه‌هایی دلنشین است. سبک شعر مدهوش به دوره‌های غزنوی و سلجوقی نزدیک است. قصاید وی بیشتر به روش انوری و عنصری است و آنان بیشترین تأثیر را بر مدهوش داشته‌اند؛ ولی سهم انوری در این اثرگذاری برجسته‌تر است. وی همچنین در به کارگیری واژه‌های کهن، به شعر فرّخی توّجه بیشتری داشته و در انتخاب ردیف، نگاه خود را به سوی دوره‌های نخست سبک خراسانی معطوف کرده است. شناخت و معرّفی ویژگی‌های شعر مدهوش نیاز به مطالعه و بررسی آن از جنبه‌های مختلف دارد. انجام پژوهش و مطالعه دربارۀ این ویژگی‌ها در عرصة تحقیقات ادبی از ضرورت‌ها به حساب می‌آید.
هدف از نگارش این تحقیق، بیان مختصاتی از سبک خراسانی، ویژگی‌های شعر دورۀ بازگشت ادبی و نیز شعر مدهوش و میزان تأثیرپذیری و تقلید وی از شاعران سبک خراسانی است.

کلیدواژه‌ها

مدهوش؛ قاجار؛ کلیّات؛ قصاید؛ سبک‎ خراسانی

مراجع