سلب مالکیت مجازاتی و کارکردهای آن در فقه و حقوق موضوعه‌ی ایران

فقه و تاریخ تمدّن

مقاله 3، دوره 3، شماره 4، دی 1396، صفحه 56-79   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

عبدالحمید فرزانه^*

استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی،واحد شیراز، دانشکده حقوق و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

چکیده

تحقیقات نشان می‌دهد لزوم احترام به مالکیت اشخاص از احکام امضایی دین مبین اسلام است که منشاء فطری داشته و در حقوق موضوعه‌ی ایران نیز پذیرفته شده است.. بااین حال طبق موازین شرعی وعقلی، دولت‌ها می‌توانند در صورت لزوم، سلطه‌ی مالکانه‌ی مالکان را نادیده گرفته و اختیارات آنان را محدود و یا در برخی مواقع از آنها سلب مالکیت نمایند. انجام خدمات عمومی و زیرساخت‌های رفاهی زندگی اجتماعی شهروندان، پیشگیری از خسارت به مردم و مجازات مجرمان مهمترین اهداف سلب مالکیت از صاحبان املاک و دارایی‌ها است که در منابع فقهی و قوانین و مقررات جمهوری اسلامی به آنها پرداخته شده است. هدف این پژوهش اثبات مشروعیت دینی و قانونی سلب مالکیت مجازاتی یا تعزیرات مالی و حتی اولویت آن نسبت به تنبیهات بدنی است که به روش کتابخانه‌ای و از طریق تجزیه و تحلیل داده‌های موجود در منابع اسلامی و نصوص حقوقی انجام شده و ثابت گردید اطلاق لفظ تعزیر در منابع شرعی (شامل مجازات‌های بدنی وحبس و مجازات‌های مالی)، روایاتی که صریحا تعزیر مالی را مجاز می‌شمارند، حکم عقل، اطلاقات ادله‌ی حکومت و همچنین سیره‌ی عقلاء که متشرعین نیز جزء آنها هستند از جمله دلایلی است که مشروعیت سلب مالکیت مجازاتی را اثبات می‌کنند. به تبع این نگاه شرع به تعزیر مالی، نظام حقوقی ایران هم مجازات مالی وسلب مالکیت مجازاتی را تجویز و مخصوصا در قالب قانون مجازات اسلامی بر آن تأکید کرده است.

کلیدواژه‌ها

فقه؛ تعزیرات مالی؛ سلب مالکیت مجازاتی؛ مجرم

مراجع

* قرآن کریم

1- ابن حنبل، احمد، مسندالامام احمدابن حنبل، مؤسسه الرساله، 1416ق، بیروت.

2- ابوالحمد، عبدالحمید، حقوق اداری ایران، نشر طوس،1376، تهران.

3- ابوداوودسجستانی، سلیمان‌بن‌اشعث، سنن، دارالجنان، 1409 ق، بیروت.

4- الاحسایی، محمدابن ابی جمهور، عوالی اللآلی، تحقیق مجتبی عراقی، انتشارات سیدالشهداء، 1403ق، قم.

5- انصاری، مرتضی، المکاسب، ج 10، (با تعلیقات سید محمد کلانتر)، دارالکتاب، 1367، قم.

6- الجزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعه، المکتبه التجاریه الکبری، 1392ق، قاهره.

7- جوهری، اسماعیل ابن حماد، الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه، دارالعلم للملایین، 1376، 8- بیروت.

9- جعفری‌لنگرودی محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، گنج دانش، 1381، تهران.

10- حسینی، سید محمد، مجازاتهای مالی در حقوق اسلامی، دفتر انتشارات اسلامی، 1366، قم.

11- حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروه الوثقی، چاپ چهارم، دار احیاء التراث العربی، 1391ق، بیروت.

12- رحمانی، محمد، مصلحت در حکومت نبوی، فصل نامه حکومت اسلامی، ش42، مجلس خبرگان، 1385، تهران.

13- زراعت، عباس، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، انتشارات ققنوس، 1389، تهران.

14- صافی، لطف‌الله، التعزیر، انواعه و ملحقانه، انتشارات اسلامی، 1363، قم.

15- صلاحی، جاوید، کیفرشناسی، چاپ دوم، دانشگاه ملی ایران، 1354، تهران.

16- طالقانی، محمود (بی‌تا)، اسلام و مالکیت در مقایسه با نظام‌های اقتصادی غرب، بی جا، بی تا.

17- طباطبایی، سیدمحمدحسین، بررسیهای اسلامی، نشر هجرت، 1358، تهران.

18- طباطبایی، سیدمصطفی، فرهنگ نوین عربی، فارسی، انتشارات اسلامیه، 1358، تهران.

19- طوسی، محمدبن‌حسن، التهذیب، دارالکتب الاسلامیه، 1390 ق، تهران، قم.

20- العاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، ج 6، داراحیاء التراث العربی، 1392 ق، بیروت.

21- علی‌آبادی، عبدالحسین، حقوق جنایی، چاپخانه بانک ملی، 1352، تهران.

22- عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، انتشارات امیرکبیر، 1373، تهران.

23- فیروزآبادی، مجدالدین‌محمد‌بن‌یعقوب، قاموسی المحیط، دارالجلیل، 1371ق، بیروت.

24- الکلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، مصحح: علی اکبر غفاری، ج 2، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق، تهران.

25- متقی هندی، علاءالدین‌علی، کنزل العمال، مؤسسه الرساله، 1409ق، بیروت.

26- المحقق‌الحلی، ابوالقاسم‌نجم‌الدین، شرایع ‌الاسلام، ج 3و4، مکتبه الاسلامیة الکبری،1402ق، طهران.

27- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، 1400ق، تهران.

28- منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایه الفقیه، انتشارات دارالفکر، 1373، قم.

29- منصور، جهانگیر، قانون مجازات اسلامی همراه با قانون تعزیرات حکومتی و...، نشر دیدار،1390، تهران.

30- منصور، جهانگیر، مجموعه قوانین، اساسی و مدنی، نشر دوران، 1388، تهران.

31- موسوی الخمینی، روح الله، تحریرالوسیله، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی تا، قم.

32- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، دارالکتب الاسلامیه، 1362، قم.

33- نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، ج 2، داراالکتب الاسلامی، 1383، تهران.

34- یعقوبی، احمدابن‌اسحاق، 1416ق، تاریخ یعقوبی، مترجم عبدالمحمدآیتی، انتشارات فرهنگی، 1363، تهران.