سنجش میزان برخورداری استان‌های مرزی کشور از شاخص های توسعه با استفاده از مدل‌های تاکسونومی‌عددی و تاپسیس

آمایش محیط

مقاله 3، دوره 11، شماره 41، شهریور 1397، صفحه 47-70   

نوع مقاله: توصیفی

نویسندگان

ناهید سجادیان^{* 1}؛ نعیم اکرامی²

¹(دانشیار رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز)

²(دانشجوی کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز)

چکیده

هدف از انجام این پژوهش؛ سنجش میزان برخورداری استان­های مرزی کشور از شاخص­های توسعه است. بر این اساس در پژوهش حاضر سعی شده تا 16 استان مرزی کشور را بر اساس 11 شاخص آموزشی، فرهنگی- ورزشی، مذهبی، سیاسی- اداری، زیربنایی، بهداشتی- درمانی، بازرگانی- خدمات، حمل‌ونقل- ارتباطات، تعدادشاغلان، باسوادان و تعداد واحد مسکونی، بر پایه سرشماری آماری نفوس و مسکن سال 1390 و سالنامه آماری سال 1391، با استفاده از مدل‌های تاکسونومی عددی و تاپسیس؛ سطح‌بندی و میزان درجه توسعه‌یافتگی استان­ها تعیین شود. نوع پژوهش کاربردی- توسعه‌ای، روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه­ای و برای تحلیل داده‌ها و ترسیم نقشه از نرم‌افزارهای Excel و Arc GIS استفاده‌ شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که: از مجموع 16 استان مرزی کشور؛ 2 استان توسعه­یافته، 5 استان نیمه توسعه­یافته، 4 استان کمتر توسعه­یافته و 5 استان نیز در رده استان­های محروم قرار گرفته­اند. خراسان رضوی با درجه توسعه­یافتگی( 024/0) بر اساس آنالیز تاکسونومی­عددی و (974/0) بر اساس تکنیک تاپسیس، به عنوان توسعه­یافته ترین استان مرزی کشور و ایلام با درجه­توسعه یافتگی(868/0) بر اساس آنالیر تاکسونومی و (008/0) بر اساس تکنیک تاپسیس، به عنوان محروم­ترین استان مرزی کشور محسوب گردیده­اند.

کلیدواژه‌ها

توسعه؛ استان های مرزی؛ مدل؛ میزان برخورداری

مراجع

 

1-   امینی نژاد، غ.، بیگ محمدی، ح.، حسینی ابری، س. 1387. تحلیل درجه توسعه یافتگی دهستان های حوزه تاسیسات پارس جنوبی در استان بوشهر. فصلنامه روستا و توسعه. سال یازدهم. شماره (3).

2-   پوراصغرسنگاچین، ف. 1391. سنجش سطح توسعه یافتگی استانهای کشور ایران با رویکرد تحلیل عاملی. مجله علمی پژوهشی آمایش سرزمین. دوره چهارم. شماره (2).

3-   پیری، ع.، رشیدی، ا.، ناز بابایی، ا.، روشنایی، ح. 1393. سنجش سطوح توسعه یافتگی محلات و تعیین محلات نابه سامان شهری با استفاده از تکنیک های کمی(مطالعه موردی شهر بناب). مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری. سال پنجم. شماره(17).

4-     تقوایی، م.، شیخ بیگلو، ر.، وارثی. ح. 1390. تحلیل نابرابری های توسعه ناحیه ای در ایران. پژوهش های جغرافیای انسانی. شماره(78).

5-   تقوایی، م.، صبوری، م. 1391. تحلیل تطبیقی سطح و میزان توسعه یافتگی اجتماعی شهرستان های استان هرمزگان. مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. شماره(2).

6-   تقیلو، ع. 1393. تحلیل علی توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی سکونتگاه های روستایی(مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان ارومیه). فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای. سال چهارم. شماره(15).

7-   خاکپور، ب.، باوان پوری، ع. 1388. بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد. مجله دانش و توسعه. سال شانزدهم. شماره (27).

8-   دهقان، ح. 1386. فرصت ها و تهدیدها برای آموزش و پرورش در مواجهه با نابرابری های فضایی در فن آوری اطلاعات و ارتباطات. فصلنامه تعلیم و تربیت. شماره(91).

9-   زنگی آبادی، ع.، علی زاده، ج.، احمدیان، م. 1390. تحلیلی بر درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان آذربایجان شرقی با استفاده از تکنیک های topsis و AHP. فصلنامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی. سال چهارم. شماره(1).

10- زیاری، ک. 1389. اصول و روش های برنامه ریزی منطقه ای. چاپ سوم. انتشارات دانشگاه تهران.

11- زیاری، ک. 1389. سنجش درجه­ی توسعه یافتگی شهرستان های استان آذربایجان شرقی به روش(HDI). مجله مدیریت. سال سوم. شماره12.

12- سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور. 1391. سالنامه آماری.

13- سرور، ر.، خلیجی، م. 1394. سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان کهگیلویه و بویراحمد. مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری. سال ششم. شماره (21).

14- سامری، م.، حسنی، م.، سید عباس زاده، م.، موسوی، م. 1394. تبیین      نابرابری های آموزشی و ارائة مدل توسعة آموزشی به منظور آمایش و نیل به عدالت آموزشی(نمونه موردی مناطق آموزشی استان آذربایجان غرب). مجله جغرافیا و آمایش شهری. سال پنجم. شماره(14).

15- سایت مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عموم نفوس و مسکن. 1390.

16- شیخ بیگلو، ر.، تقوایی، م.، و وارثی، ح. 1391. تحلیل فضایی محرومیت و نابرابری های توسعه در شهرستان های ایران. فصل نامه علمی و پژوهشی رفاه اجتماعی. سال دوازدهم. شماره(46).

17- فلاحیان، ن.، پور موسوی، س.، ویسی، ر.، رضاپور، حسن. 1394. بررسی و تحلیل وضعیت برخورداری و میزان توسعه یافتگی شهرستان های استان گیلان در سال های 1375 و 1390. مجله مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی. سال دهم. شماره(31).

18- قائدرحمتی، ص. 1392. تحلیل شاخص های توسعه و سطح بندی دهستان های استان یزد. مجله جغرافیا و توسعه. شماره(30).

19- قنبری، ا. 1390. تعیین درجه­ی توسعه یافتگی و پیش بینی اولویت برنامه ریزی و توسعه­ی نقاط شهری استان های ایران، فصلنامه­ی علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران. سال نهم. شماره(29).

20- لطفی، ص.، شعبانی، م. 1392. ارائه مدلی تلفیقی جهت رتبه بندی توسعه منطقه ای مطالعه موردی: بخش بهداشت و درمان استان مازندران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. سال سیزدهم. شماره(28).

21- محمود زاده، م.، علمی، س. 1391. نابرابری و رشد اقتصادی در استان های کشور، فصل نامه پژوهش ها و سیاست های اقتصادی. سال بیستم. شماره(64).

22- مومنی، م. 1389. مباحث نوین تحقیق در عملیات. انتشارات دانشگاه تهران.

23- منفردیان سروستانی، م. 1386. رتبه بندی مناطق مختلف شهری شیراز از لحاظ درجه توسعه یافتگی. پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد. رشته توسعه و     برنامه ریزی. دانشگاه اصفهان.

24- نظم فر، ح.، علی بخشی، آ. 1393. سنجش میزان برخورداری شهرستان های استان خوزستان از شاخص های توسعه با استفاده از تکنیک ادغام. فصلنامه علمی و پژوهشی آمایش جغرافیایی فضا. سال چهارم. شماره (14).

25- نظم فر، ح.، علی بخشی، آ. 1393. سنجش نابرابری فضایی توسعه یافتگی    ناحیه ای (مطالعه موردی استان خوزستان). مجله برنامه ریزی فضایی. سال چهارم. شماره(3)، صص 114-99.

26-  یاسوری، م. 1388. بررسی وضعیت نابرابری منطقه ای در استان خراسان رضوی. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای. شماره (12) .

27-  Al-Hassan, R. 2007. Regional disparities in Ghana: policy options and public Invetment implications.    

28-  Bhatia, V.K., Rai, S.C. 2004. Evaluation of Socio-Economic Development in Small Areas New Dehli. UNDP. Human Development Report 1997. New York.

29-  Huang, J., H., Peng, K.H. 2012. Fuzzy Rasch Model in TOPSIS: A New Approach for Generating Fuzzy Numbers to Assess the Competitiveness of the Tourism Industries in Asian Countries. Tourism Management.

30-  Li, Y., Wei, Y. H. 2010. The spatial-temporal hierarchy of regional inequality of China. Applied Geography.

31-  Liao, F., Wei, D. 2012. Dynamics. Space, and regional inequality in provincial China: A caseStdy of Guangdong province. Applied Geography.

32-  Nel, E., Rogerson, C. 2009. Re-thinking Spatial Inequalities in South Africa: Lessons from International Experiences. Urban Forum, 20.

33-  Rosenstein, C. 2011. Cultural development and city neighborhoods. City. Culture and Society.

34-  Sharama, B. 2004. Regional disparities in agricultural labou Productivity in the Brahmaputra Valley. Assam. India. Department of Geography, Gauhati University.

35-  Storper M. S. 2006. The wealth of regions Futures.

36-  Shankar, R., Shah, A. 2003. Bridging the Economic Divide within Countries: A Scorecard on the Performance of Regional Policies in Reducing Regional Income Disparities. World Development. Vol. 31. NO. 8. PP. 1421-1441.