چرایی و ویژگی‌های فرهنگ سیاسی دولت‌گرا

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 2، دوره 5، شماره 16، مرداد 1397، صفحه 1-25   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا صیاد¹؛ محمد علی خسروی^{* 2}؛ علی شیرخانی³؛ ملک تاج خسروی باب اناری²

¹دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

²استادیار علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

³دانشیارهیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

چکیده

فرهنگ سیاسی دولت‌گرا نوعی از فرهنگ سیاسی است که بر اساس آن مردم با دوری از عرصه‌ی فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی وظایف و اختیارات خود را در عرصه‌ی عمومی به دولت واگذار می‌کنند و نخبگان سیاسی نیز با پذیرش این وظایف و اختیارات انتظارت و توقعات فزاینده‌ای را از دولت‌ها به وجود می‌آورند.. با توجه به این که فرهنگ سیاسی نحوه نگرش و بینش هر فرد نسبت به نظام و شخصیت‌های سیاسی و کارکردها و وظایف آن‌ها و همچنینی نگرش شخصیت‌های سیاسی نسبت به نقش و جایگاه مردم در نظام سیاسی تعریف می‌شود می‌توان بیان داشت این نوع از فرهنگ سیاسی فرهنگ غالب بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه از جمله کشور ایران می‌باشد. به همین منظور هدف از انجام این پژوهش آن است که با استفاده از روشی توصیفی و تحلیلی به دنبال یافتن پاسخی برای این سوال باشد: چه عواملی موجب شکل‌گیری فرهنگ دولت‌گرا می شود و این نوع از فرهنگ سیاسی، چه تاثیری بر الگوهای رفتار سیاسی و اجتماعی جوامع می گذارد؟ در پاسخ به این سوال فرضیه زیر مورد آزمون قرار می‌گیرد: ماهیت رانتیر دولت - تاریخ طولانی استبداد پادشاهی و استمرار فرهنگ پاتریمونیال، مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری فرهنگ‌ سیاسی دولت‌گرا می‌باشد و این نوع از فرهنگ‌سیاسی موجب وابستگی مردم به دولت می‌گردد. نتایج پژوهش ضمن تائید فرضیه فوق گویای آن است که فرهنگ سیاسی دولت‌گرا به دلیل وابسته نمودن مردم به دولت ویژگی‌های عزلت‌گزینی و فرهنگ تابعیت- بی‌اعتمادی به دولت-مسئولیت‌گریزی و اسطوره‌ سازی و اسطوره‌کشی را در الگوی رفتار سیاسی و اجتماعی این جوامع موجب گردیده است.

کلیدواژه‌ها

فرهنگ سیاسی؛ دولت‌گرایی؛ پاتریمونیالیسم؛ دولت رانتیر؛ بی‌اعتمادی

مراجع

1.    ازغندی علیرضا (1379). تاریخ تحولات سیاسی- اجتماعی ایران 57-1320. جلدهای اول و دوم، تهران: سمت.
2.    ازغندی، علیرضا (1385). درآمدی بر جامعهشناسی سیاسی ایران. تهران: قومس.
3.    الهی‌منش، محمدحسن (1384). تأثیر فرهنگ سیاسی نخبگان بر هویت ملی جمهوری اسلامی ایران طی مقطع 1380-1357. پایان‌نامه دکتری، رشته علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
4.    بدیع، برتران (1379). توسعه سیاسی. ترجمه احمد نقیب‌زاده، تهران: قومس.
5.    براون، ادوارد (1378). یک سال در میان ایرانیان. ترجمه مانی صالحی علامه، چاپ چهارم، تهران: اختران.
6.    بشیریه، حسین (1370). توسعه و فرهنگ. مجله‌ نامه‌ فرهنگ، 5 و 6، 27-6.
7.    پولاک، ادوارد یاکوب (1361). سفرنامه پولاک (ایران و ایرانیان). ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
8.    حاتمی، عباس (1386). نظریه‌های دولت مدرن در ایران. در دولت مدرن در ایران، به اهتمام رسول افضلی، قم: دانشگاه مفید.
9.    حاجی یوسفی، امیرمحمد (1377). استقلال نسبی دولت یا جامعه مدنی در جمهوری اسلامی ایران. فصل‌نامه مطالعات راهبردی، 1(2)، 94-69.
10.    حاجی یوسفی، امیرمحمد (1387). دولت، نفت و توسعه اقتصادی در ایران. تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
11.    رحمانیان، داریوش (1380). تاریخ علت‌شناسی انحطاط و عقب‌ماندگی ایرانیان و مسلمین. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
12.    رحمانیان، داریوش، و هژبریان، حسین (1391). استبداد و انحطاط ایران از نگاه سفرنامه‌نویسان خارجی. فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام سال چهارم، 13، 111-91.
13.    رزاقی، سهراب (1376). مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی ما. کتاب ماه نقد و طنز، 2(3و 4).
14.    رهبانی، مرتضی (1379). فرهنگ شرق و غرب. تهران: نشر نی.
15.    سریع‌القلم، محمود (1376). عقل و توسعه‌یافتگی. تهران: انتشارات علمی- فرهنگی.
16.    سیف، احمد (1380). استبداد، مسأله مالکیت و انباشت سرمایه در ایران. تهران: انتشارات رسانش.
17.    سیونگ، یودال (1381). فرهنگ سیاسی و توسعه‌ سیاسی؛ مطالعه‌ تطبیقی ایران و کره. تهران: خانه‌ سبز.
18.    شهابی، هوشنگ، و لینز، خوان (1380). نظام‌های سلطانی. ترجمه منوچهر صبوری، تهران: شیرازه.
19.    طبیبیان، محمد (1371). رانت اقتصادی به عنوان یک مانع اقتصادی. برنامه و توسعه، 2(4)، 40-1.
20.    عالم، عبدالرحمن (1374). فهم فرهنگ سیاسی. مجله‌ سیاست خارجی، 9، 1537-1513.
21.    عیوضی، محمدرحیم (1378). رشد مبانی فکری و تحول فرهنگ سیاسی در انقلاب اسلامی. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
22.    قاضی مرادی، حسن (1389). استبداد در ایران. تهران: کتاب آمه.
23.    قوام، عبدالعلی (1373). سیاست‌های مقایسه‌ای. تهران: سمت.
24.    قیصری، نورالله، و شکوری، ابوالفضل (1381). فرهنگ سیاسی پژوهش در ساختار و تحولات نظری یک مفهوم. نامه‌ مفید، 8(32)، 54-29.
25.    لوچیانی، جیاکومو (1380). رانت نفتی و بحران مالی دولت و دموکراسی در خاورمیانه. در دموکراسی و جامعه مدنی خاورمیانه، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: انتشارات روزنامه اسلام.
26.    موریه، جیمز (1386). سفرنامه موریه. ترجمه ابوالقاسم سری، جلد اول، تهران: انتشارات توس.
27.    نقیب‌زاده، احمد (1380). درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: سمت.
28.    ویسهوفر، ژوزف (1389). ایرانیان، یونانیان و رومیان. ترجمه جمشید ارجمند، تهران: فروزان.
29.    همایون کاتوزیان، محمدعلی (1384). اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ یازدهم، تهران: مرکز.
30.    Beblawi, H. (1987). The Rentier State in the Arab World. In HazamBeblawi and GiacomoLuciani, eds., The Arab State, New Yok: Groom Helm.
31.    Easton, D. (1965). A systems analysis of political life. New York: Wiley.
32.    Mishler, W., & Rose, R. (2001). What are the origins of political trust? Testing institutional and cultural theories in post-communist societies. Comparative Political Studies, 34(1), 30-62.
33.    Peri, K. B. (2006). Building trust in government in the twenty-first century: Review of Literature and emerging issues. November 2006, pp.3-4, Available at unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan025062.pdf
34.    Putnam, R. D., Leonardi, R., & Nanetti, R. (1993). Making democracy work. Princeton, NJ: Princeton University Press.
35.    Pyelucian, W. (1962). Political personality and Nation Building. New Haven: yale University Press.
36.    Williams, J. (1965). Systematic influences on political trust: the importance of perceived institutional performance. Political Methodology, 11(1-2), 125-142.