تجسس از دیدگاه فقه امامیه

مطالعات فقهی و فلسفی

مقاله 2، دوره 9، شماره 33، فروردین 1397، صفحه 31-57   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدعلی قربانی¹؛ محمد پورشعبانعلی^{* 2}

¹عضو هیئت علمی،واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران

²ندارم

چکیده

چکیده :
ماهیّت و حکم اخلاقی تجسّس یکی از موضوعات مهم اخلاقی برای عموم مردم و به ویژه برای افرادی است که مقتضای شغلی آنها در ارتباط با تجسّس است ، مانند نیروهای انتظامی، امنیّتی، اطلاعاتی، روزنامه نگاران و اصحاب خبر. تجسّس در لغت به معنای،بررسی کردن، جست وجوکردن و کسب خبر است. تجسّس به تحقیق و تفحّص در امورمخفی و پنهان دیگران که ماهیّت شخصی و فردی دارد، گفته می شود. بنابر این، به کارگیری واژة تجسّس و تفحّص در اموری که ماهیّت ظاهر و آشکار دارند یا به تعبیردیگر، ماهیّت اجتماعی و جمعی دارند، صحیح نیست. سه نوع تجسّس با احکام جداگانه وجود دارد: تجسّس در امور شخصی ، تجسّس در امور اجتماعی وتجسّس در امور دشمن . تجسّس در امور شخصی افراد به حکم عقل و صریح آیه« ولاتجسّسوا »و روایات متعدد، جایز نیست. تجسّس در امور اجتماعی که عبارت بهتر برای آن «بازرسی»و«نظارت است »بنا بر دلیل عقلی و برخی روایات، جایز و در برخی شرایط واجب است. اطلاع از شرایط جامعه، نیازها و مطالبات مردم و ایجاد عدالت اجتماعی که از مهم ترین وظایف حاکم اسلامی است،وهمچنین دستیابی به آنها تا حد زیادی به گزینش مسئولان و کارگزاران حکومتی متعهد، مؤمن ومتخصص، وابسته است، نیازمند تحقیق و تفحّص از عملکرد دستگاه ها و سازمان ها ی اجتماعی است. تجسّس در مورد دشمنان حکومت و گردآوردن اطلاعات از آنها به حکم عقل وشرع جایز است .آیه چهارم سورة منافقون، سیره پیامبر(ص) وائمه اطهار(ع) بر جواز این امر دلالت دارد.

کلیدواژه‌ها

تجسس؛ فقه؛ امامیه؛ جاسوسی؛ اسلام

مراجع