تأمّلی بر وصیّت افراد بلاوارث در مازاد بر ثلث مال در فقه شیعه و حقوق ایران

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 8، دوره 14، شماره 53، آبان 1397، صفحه 151-172   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2018.544667

نویسندگان

ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی^{* 1}؛ صالح سعادت²

¹دانشیار گروه الهیات- فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

²دانش‌آموخته دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

   بر مبنای فقه امامیه و حقوق ایران موصی حقّ دارد حداکثر به میزان ثلث اموال خود وصیّت نماید. ملاک محاسبه میزان ثلث نیز، اموال به جا مانده از موصی در حین وفات می­باشد. چنانچه موصی به میزان مازاد بر ثلث وصیّت نماید، با اجازه ورّاث نافذ است. بنابراین با اجازه آنها، وصیّت صحیح و در صورت عدم اجازه، وصیّت نسبت به مازاد باطل خواهد بود. اما اگر شخصی بلاوارث، باشد اینکه آیا او بیش از ثلث اموالش را می­تواند وصیّت کند یا نه؟ در قانون فعلی ایران قانونگذار محترم صراحتاً حکمی را بیان نکرده­اند که همین امر باعث اجمال و ابهام قوانین در این مورد شده است. از آنجائیکه راه حل رفع ابهام از موادّ قانونی، بر اساس اصل 167 قانون اساسی و ماده­ی 3 قانون آیین دادرسی مدنی، استناد به‏ منابع معتبر اسلامی‏ یا فتاوای‏ معتبر می­باشد. فلذا این تحقیق درصدد است با بررسی منابع معتبر فقهی و الهام­گیری ازدیدگاه فقها و آراء حقوقدانان، ضمن تعیین حکم قطعی مسأله، از قوانین موضوعه رفع ابهام و اجمال کند و به این نتیجه دست یافته است که با توجه به مبانی فقهی به نظر می­رسد، اگر شخص بلاوارث، در تمام ترکه خود تصرف کرده و تکلیف اموال پس از مرگ خود را با وصیت مشخص کرده باشد، در این صورت، وصیّت وی محدود به ثلث نبوده و این تصرف وی نسبت به تمام اموالش نافذ می­باشد و این مطلب منافاتی با وارث­بودن امام (علیه­السلام) ندارد. زیرا این وارث­بودن امام (علیه السلام) در صورت نبودن وارث و نبود وصیت می باشد.

کلیدواژه‌ها

وصیّت؛ موصی؛ ثلث اموال؛ بلاوارث؛ حاکم

مراجع

1-    ابن ادریس، ابی جعفرمحمد منصور بن احمد، (1410)، کتاب السرائر، انتشارات اسلامی، قم.

2-    ابن فارس، احمد، (1404)، معجم مقاییس­اللغه، تصحیح از عبد السلام محمد هارون، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.

3-    ابن قدامه، موفق الدین عبدالله ابن احمد، (بی­تا)، المغنی فی فقه الامام احمد بن حنبل الشیبانی، جلد ششم، دارالفکر، بیروت.

4-    ارشدی، علی یار، (1378)، شرح حقوق مدنی، (وصیّت در حقوق ایران)، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.

5-    امامی، سیدحسن، (1362)، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ دوم.

6-امام خمینی، سید روح­الله، (بی­تا)، تحریر الوسیله، دوره 4 جلدی، انتشارات اسلامی، قم.

7-    انصاری، مرتضی بن محمد امین، (1415)، رساله فی الوصایا، کنگره جهانی شیخ اعظم، قم.

8-    بحرانی، یوسف بن احمد، (1405)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، قم.

9-    بروجردی، آقاحسین، (1429)، جامع احادیث الشیعه، انتشارات فرهنگ سبز، تهران.

10-     بحر العلوم، سید محمد بن محمد تقی، (1329)، بلغة الفقیه، چاپ مشهدی خداداد.

11-     بهوتی، (بی­تا)، منصوربن یونس، کشاف القناع عن متن الاقناع، جلد چهارم، مکتبه النصر الحدیثه، ریاض.

12-     حکیم، محسن، (1374)، مستمسک العروه الوثقی، مؤسسه دار التفسیر، قم.

13-     حرعاملی، محمدبن حسن، (بی­تا)، وسائل الشیعه، دار احیاء التراث العربی، بیروت.

14-     حسینی عاملی، سید محمد جواد، (1323)، مفتاح الکرامه، چاپ تهران افست قم.

15-     خوانساری، سید احمد، (1363)، جامع المدارک فی شرح المختصر المنافع، مکتبه الصدوق، تهرانرم.

16-      جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1371)، وصیّت- ارث، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.

17-     جمعی از پ‍ژوهشگران، (1423)، موسوعه الفقه الاسلامی، مؤسسه دار المعارف فقه اسلامی، قم. 

18-     دسوقی، محمد شمس الدین، (بی­تا)، حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، جلد چهارم، دارالفکر، بیروت.

19-     سبحانی تبریزی، جعفر، (۱۴۱۵)، نظام الارث فی الشریعه الاسلامیه الغراء، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم.

20-     سبزواری، عبد الاعلی، (بی­تا)، جامع الاحکام الشرعیه، مؤسسه المنار، قم.

21-     سبزواری،  (1413)، مهذب الاحکام فی مسائل الحلال والحرام، مؤسسه المنار، قم.

22-     شاهرودی، محمود، (1426)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم­السلام، مؤسسه دایره المعارف اسلامی، قم.

23-     شهیدثانی، زین الدین بن علی، (۱۴۱۳)، مسالک الافهام، مؤسسه المعارف الاسلامیه، قم.

24-     شهیدثانی، (1410)، الروضه البهیه، با حاشیه کلانتر، کتابفروشی داوری، قم.

25-     شهید اول، محمد بن مکی عاملی، (1417)، الدروس الشرعیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

26-      شهید اول، (1367)، اللمعه الدمشقیه، کتابفروشی اسلامی، تهران.

27-     شیخ انصاری، (1415)، رساله فی الوصایا، انتشارات کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری، قم.

28-     شیخ طوسی، ابوجعفر، (1407)، الخلاف، انتشارات اسلامی، قم.

29-     شیخ طوسی، (1407)، تهذیب الاحکام، دار الکتب الاسلامیه، تهران.

30-     شیخ طوسی، (1414)، الرسائل العشر، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

31-     شیخ صدوق قمی، محمد بن علی بن بابویه، (1415)، المقنع، مؤسسه امام هادی (علیه السلام)، قم.

32-     شیخ صدوق قمی، محمد بن علی بن بابویه، (1413)، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

33-     صادقی طهرانی، محمد، (1412)، تبصره الفقهاء بین الکتاب و السنه، مطبعه اسماعلیان، قم.

34-     صدر، سید محمد، (1420)، ماوراء الفقه، تصحیح از جعفر هادی دجیلی، دار الاضواء، بیروت.

35-     طبرسی، امین الاسلام فضل بن حسن، (1410)، الموتلف من المختلف بین السلف، مجمع البحوث الاسلامیه، مشهد.

36-      عبده، محمد، (بی­تا)، کلیات حقوق اسلامی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

37-     علامه حلّی، حسن بن یوسف مطهر اسدی، (1388)، تذکره الفقهاء، انتشارات مؤسسه آل بیت (علیه السلام)، قم.

38-     علامه حلّی، حسن بن یوسف مطهر اسدی، (بی­تا)، تبصره المتعلمین فی احکام الدین، مجمع الذخائر الاسلامیه،

39-     کاشانی، علاء الدین ابی بکربن مسعود، (1328ق)، بدائع الصنائع، مصر.

40-     کلینی، محمد بن یعقوب، (1429)، الکافی، دار الحدیث، قم.

41-     کاتوزیان، ناصر، (1369)، وصیّت در حقوق مدنی ایران، کانون وکلای مرکز، تهران.

42-     کاتوزیان، ناصر،  (1377)، حقوق مدنی- عقود معین، کتابخانه گنج دانش، تهران.

43-     متقی هندی، علاء الدین علی، (1409)، کنزالعمال، تحقیق از شیخ بکری حیانی، موسسه الرساله بیروت. 

44-     محقق داماد، سیدمصطفی، (1373)، وصیّت، چاپ دوم، مرکز نشر اسلامی.

45-     محقق حلی، نجم الدین ابوالقاسم جعفر، (1364)، شرایع الاسلام، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

46-      مومن قمی، محمد، (1428)، الولایه الالهیه الاسلامیه، مؤسسه النشر الاسلامی، قم.

47-     مجلسی، محمد باقر، (1404)، مراه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تصحیح از محمد هاشم رسولی، دار الکتب الاسلامیه، تهران.

48-     مجلسی، محمد باقر، (1406)، ملاذ الاخبار فی فهم تهذیب الاخبار، تصحیح از سید مهدی رجایی، انتشارات کتابخانه آیت­الله مرعشی، قم.

49-     مدنی، سیدجلال­الدین، (1390)، حقوق مدنی، انتشارات پایدار، تهران.

50-     مغنیه، محمدجواد، (1421)، فقه الامام الصادق (علیه السلام)، مؤسسه انصاریان، قم.

51-     مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائده و البرهان، تصحیح از آقا مجتبی عراقی و همکاران، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

52-     منتطری، حسینعلی، (1411)، دراسات فی ولایه الفقیه، مؤسسه دار الفکر، قم.

53-     یزدی، سید محمد کاظم طباطبایی، (1317)، رساله منجزات المریض، مؤسسه اسماعیلیان، قم.

54-     یزدی، سید محمد کاظم طباطبایی، (1378)، عروه الوثقی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام خمینی، تهران.

55-     نجفی، محمد حسن، (1350)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، انتشارات تهران، تهران.

نووی، ابوزکریا محی الدین ابن اشرف، (بی­تا)، المجموع شرح المهذب، دارالفکر، بیروت.