تحلیل تقابل‌های دوگانه در مصیبت‌نامۀ عطار با دیدگاه اعتدالی

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 2، دوره 9، شماره 33، آذر 1397، صفحه 37-64   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

سبیکه اسفندیار^{* 1}؛ محمود حسن آبادی²؛ مریم شعبان زاده³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان. نویسنده مسئول.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

چکیده

عطار نیشابوری در مثنوی مصیبت­نامه از شگردهای ادبی خاصی استفاده می­کند تا علاوه بر ملموس­تر ساختن مفاهیم متعالی، نگرش تازه­ای از انسان و جهان بنماید. یکی از این شگردهای ادبی، کاربرد تقابل­های دوگانه در مسیر سالک طریقت است. عطار معتقد است که هیچ معنایی در مسیر طریقت بدون عنصر متقابلش به کمال و حقیقت نمی­رسد؛ به همین دلیل از آغاز تا انجام طریقت، سالک را در دریایی از عناصر متقابل سرگشته می­کند و راه رهایی از تناقض­ها و تضادهای عالم آفاق و انفس را در رساندن همۀ تقابل­های پیش راهش به سرمنشأ وحدت می­داند. تقابل­هایی چون لطف و قهر، خوف و رجا، قرب و بُعد، تقابل عشق و عقل و... در این مقاله سعی می­شود که در پرتو تقابل­های دوگانه، نگرش خاص و اعتدالی عطار نموده شود تا اندیشه­های وحدانی او در جهت اتحاد عناصر تبیین گردد. گفتنی است تفاوتی که در روش این تحقیق با سایر تحقیقات پیرامون تقابل­ها وجود دارد این است که این تحقیق در پی یافتن واژه­های متضاد و طبقه بندی کمّی تقابل­های دوگانه نیست، بلکه مفاهیم و عناصری را می­جوید که در ورای تضاد ظاهری، در مسیر تکامل انسان به سوی وحدت حرکت می­کنند و سبب تعالی آدمی می­شوند.

کلیدواژه‌ها

مصیبت‌نامه؛ تقابل‌های دوگانه؛ اعتدال؛ وحدت

مراجع