تأثیر امتیاز نفت شمال در روابط ایران و شوروی

پژوهش نامه تاریخ

مقاله 2، دوره 13، شماره 51، شهریور 1397، صفحه 17-38   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

عظیم رفیع زاده¹؛ سیدعلیرضا ابطحی^{* 2}؛ سهیلا ترابی فارسانی³

¹دانشجوی دکتری تاریخ، تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، نجف آباد، ایران. [e-mail]

²استادیارگروه تاریخ واحدنجف آباد، دانشگاه آزاداسلامی، نجف آباد، ایران([e-mail]) نویسنده مسئول

³دانشیارگروه تاریخ واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

چکیده

در تاریخ روابط ایران با روسیه شوروی موضوع امتیاز نفت شمال از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. هنگامی که پنج استان شمالی ایران از قرارداد دارسی مستثنی شد و انگلیسی‌ها امتیاز نفت جنوب را بدون هیچ مشکلی بدست آوردند، از آن زمان روسیه و بعد شوروی نیز در تلاش برای بدست آوردن امتیازات مشابهی در ایران بوده است. بعد از اشغال ایران در جریان جنگ جهانی دوم بوسیله متفقین شوروی درصدد کسب امتیاز نفت شمال برآمد . اما با تصویب مجلس شورای ملی ایران مبنی بر عدم واگذاری هرگونه امتیاز نفتی، شوروی‌ها،در این هدف ناکام ماندند هرچند مشکلاتی در اوضاع داخلی ایران ایجاد کردند. موضوع درخواست امتیاز نفت شمال به کشمکش بزرگ در روابط ایران و شوروی تبدیل شد. شوروی هرگز راضی نمی شد کشورهای قدرتمند غربی چون آمریکا و انگلستان به بهانه استخراج نفت به مرزهای این کشور نزدیک شوند. دست یابی به نفت شمال ایران قدرت اقتصادی شوروی در بازارهای بین المللی و در رقابت با رقبای غربی را افزایش می‌داد. ایران نیز با امتیاز نفت شمال، اهداف خاص خودش را دنبال می کرد. دولت ایران که معمولا تحت فشار روسیه و انگلستان بود. دروهله اول سعی می کرد با پیشنهاد واگذاری امتیازنفت شمال به شرکتهای آمریکایی ضمن کاستن از مشکلات اقتصادی خود، از فشار شوروی و انگلستان نیز رهایی یابد. ضمن اینکه کشاندن پای‌قدرت سوم به ایران می توانست شرایط را برای ایران در رقابتهای بین المللی تعدیل نماید. در نتیجه علیرغم تمایل‌به واگذاری امتیاز نفت شمال به شرکتهای آمریکایی و انگلیسی، با درخواست شوروی مخالفت نمود.

کلیدواژه‌ها

نفت شمال؛ روسیه؛ ایران؛ امتیاز؛ شوروی

مراجع