حضور حیوانات در شاهنامه با رویکردی به نقش تمثیلی و نمادین

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 10، شماره 37، مهر 1397، صفحه 67-89   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

بتول فخر اسلام^{* 1}؛ رقیه مهماندوست کتلر²؛ محبوبه ضیاخدادادیان¹؛ پروین دخت مشهور¹

¹هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.

²دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.

چکیده

یکی از دلایل جذابیت داستان‌های حماسی حضور حیوانات در شاهنامه با جلوه تمثیلی و نمادین، است. فردوسی با هنرمندی تمام توانسته از حیوانات در جهت افزایش بار محتوایی شاهنامه بهره بگیرد. البته لازم به ذکر است مقوله تمثیل در ادبیات دارای قدمت بسیاری است وایفای نقش توسط حیوانات در فرهنگ ادبی ایران پررنگ بوده است. درچنین فرهنگی، داستان وتمثیل در زندگی انسان جاری و ساری بود و همواره به همین دلیل نوعی نقش پذیری اجتماعی و سیاسی وحتی تاریخی برای حیوانات لحاظ؛ که به گونه‌های مختلف تقسیم می‌شد. مانند تمثیل عرفانی، تمثیل حماسی، تمثیل سیاسی و... حیوانات انواع مختلفی دارند؛ برخی قهرمان وبرخی ضد قهرمان و در این بین شخصیت‌هایی که جنبه بینابین دارند یا خاکستری‌اند و یاخنثی وگاهی چندوجهی. حکیم فردوسی از این طریق توانسته است با پندار شخصیت بخشی به حیوانات، ضمن ایجاد شور و هیجان در داستان­های شاهنامه، پیوند و همبستگی میان انسان وحیوانات را به هنر تمثیل به تصویر کشیده و در راستای تعالیم اخلاقی خود که با رنگی حماسی و اسطوره­ای تظاهر می‌یابد به خوبی استفاده نماید. حیوانات شاهنامه هر یک به تنهایی به عنوان یک شاهد مثال تمثیلی، حاوی ماجراها و رخدادهای جذابی هستند که در این مقاله به شیوه^ء توصیفی به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ تمثیل؛ فردوسی؛ حیوانات

مراجع

1. آیدنلو سجاد،1388، از اسطوره تا حماسه، (مقدمه محمدامین ریاحی) تهران: انتشارات سخن، چ دوم
2. اسلامی ندوشن، محمدعلی،1356، داستان داستان‌ها، تهران، انتشارات توس: چ دوم
3. ------------------،1385، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ هفتم
4. پورنامداریان، تقی، (1364)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. چ دوم

 

1. رضا، فضل ا...،1371، پژوهشی در اندیشه فردوسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ سوم
2. رضا بیگی، مریم، 1387، جادو، حیوانات و پیش بینی‌ها در شاهنامه فردوسی، کرمانشاه: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه
3. رزمجو، حسین،1381، قلمرو ادبیات حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
4. فردوسی، ابوالقاسم،1387، شاهنامه بر اساس چاپ مسکو تهران: نشر قطره
5. عربیانی نیشابوری، اشرف،1389، مشاهیر شاهنامه با رویکردی نمادین، تهران: انتشارات ترانه
6. ماسه، هانری، 1375، فردوسی و حماسه ملی، ترجمه مهدی روشن ضمیر، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز، چ دوم.
7. مختاری، محمد،1379، اسطوره زال، تهران: انتشارات توس
8. موسوی، سیدکاظم و خسروی، اشرف، 1389، پیوند خرد و اسطوره در شاهنامه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
9. واحد دوست، مهوش،1378، نهادینه­های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران

 

مجلات

1. حسینی کازرونی، سید احمد، (1394)، «تمثیل و ادبیات تمثیلی». فصل­نامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. دورۀ 7. شمارۀ 23. ص (24- 13
2. عباس زاده، فاضل و جباری، مهدی، 1394، نقش تمثیلی جیوانات در روند داستان­های شاهنامه، مقاله 6، دوره 7، شماره 26، صص 132-111