پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 418 |
| تعداد شماره‌ها | 10,005 |
| تعداد مقالات | 83,623 |
| تعداد مشاهده مقاله | 78,424,596 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 55,450,094 |
ﺗﺄثیر برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر برنامههای توسعه جمهوری اسلامی ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| فصلنامه مطالعات روابط بین الملل | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 1، دوره 11، شماره 43، آذر 1397، صفحه 9-47 اصل مقاله (1.88 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| رمضان اسمعیل اسدی1؛ مهناز گودرزی* 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشجوی دکترای روابط بین الملل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2عضو ﻫﻴﺌﺖ علمی گروه روابط بینالملل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده این مقاله به بررسی آثار برنامه های سازمان ملل متحد بر برنامه های توسعه در جمهوری اسلامی ایران بر اساس نظریه وابستگی و گفتمان جستجوگر رانت می پردازد. پرسش اصلی پژوهش این است که برنامه های توسعه سازمان ملل متحد چگونه برنامه های توسعه در ایران را تحت ﺗﺄثیر قرار داده است. این مطالعه بر اساس شاخص های عملکرد در حوزه اهداف توسعه پایدار اقدامات مربوط به محیط زیست، بهداشت و سلامت، تاب آوری اقتصادی و کنترل مواد مخدر در دوره 1396- 1368 نشان می دهد که برنامه های توسعه سازمان ملل متحد به عنوان متغیرهای برون زا ﺗﺄثیر معناداری بر برنامه های توسعه در ایران داشته است. کانال اثرگذاری برنامه های سازمان ملل متحد بر برنامه های توسعه ایران از طریق پیش بینی10 تبصره، 24 بند و 45 ماده قانونی در شش برنامه توسعه متبلور شده است. این تغییرات از طریق اتخاذ سیاستها و اقدامات، برنامه های توسعه را تحت الشعاع قرار داده است. سایر شواهد بر اساس مطالعات اسنادی و توصیفی، فرضیه ﺗﺄثیرگذاری برنامه های سازمان ملل بر برنامه های توسعه ایران را در خلال سال‌های 1396- 1368 ﺗﺄیید میکند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| توسعه؛ برنامه توسعه سازمان ملل متحد؛ برنامه توسعه جمهوری اسلامی ایران؛ توسعه پایدار | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ﺗﺄثیر برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر برنامههای توسعه جمهوری اسلامی ایران رمضان اسمعیل اسدی دانشجوی دکترای روابط بین الملل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران مهناز گودرزی[1] عضو ﻫﻴﺌﺖ علمی گروه روابط بینالملل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران (تاریخ دریافت 17/8/96- تاریخ تصویب 18/9/97)
چکیده این مقاله به بررسی آثار برنامه های سازمان ملل متحد بر برنامه های توسعه در جمهوری اسلامی ایران بر اساس نظریه وابستگی و گفتمان جستجوگر رانت می پردازد. پرسش اصلی پژوهش این است که برنامه های توسعه سازمان ملل متحد چگونه برنامه های توسعه در ایران را تحت ﺗﺄثیر قرار داده است. این مطالعه بر اساس شاخص های عملکرد در حوزه اهداف توسعه پایدار اقدامات مربوط به محیط زیست، بهداشت و سلامت، تاب آوری اقتصادی و کنترل مواد مخدر در دوره 1396- 1368 نشان می دهد که برنامه های توسعه سازمان ملل متحد به عنوان متغیرهای برون زا ﺗﺄثیر معناداری بر برنامه های توسعه در ایران داشته است. کانال اثرگذاری برنامه های سازمان ملل متحد بر برنامه های توسعه ایران از طریق پیش بینی10 تبصره، 24 بند و 45 ماده قانونی در شش برنامه توسعه متبلور شده است. این تغییرات از طریق اتخاذ سیاستها و اقدامات، برنامه های توسعه را تحت الشعاع قرار داده است. سایر شواهد بر اساس مطالعات اسنادی و توصیفی، فرضیه ﺗﺄثیرگذاری برنامه های سازمان ملل بر برنامه های توسعه ایران را در خلال سال‌های 1396- 1368 ﺗﺄیید میکند. واژه2های کلیدی: توسعه، برنامه توسعه سازمان ملل متحد، برنامه توسعه جمهوری اسلامی ایران، توسعه پایدار.
مقدمه از دغدغه‌های اصلی کشورهای در حال توسعه، دستیابی به توسعه یافتگی است (Udombana, 2016, 753-787). در برداشت جدید از توسعه، امنیت، مشارکت در زندگی سیاسی- اجتماعی، محیط زیست و عدالت گنجانده شده و توسعه با حقوق بشر و دموکراسی پیوند خورده است (مولایی، 1389، 316). از همین رو، توسعه به معنی کوشش آگاهانه نهادی شده و مبتنی بر برنامه‌ریزی برای ترقی اجتماعی و اقتصادی جوامع میباشد (زیاری و همکاران، 1389، 108). در خصوص توسعه، نظریه‌های مختلفی ارائه گردیده که یکی از این نظریات «نظریه وابستگی» است. این نظریه به مانند سایر نظریات توسعه درصدد تبیین توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی و ارائه پیشنهادی جهت چگونگی خروج از توسعه نیافتگی و ورود به توسعه یافتگی است (عظیمی، 1389، 7). آن چه در فرایند توسعه کشورهای در حال توسعه غیر-قابل مناقشه می‌نماید، حیات و حرکت این کشورها در بطن و متن نظام بینالملل از جمله سازمان ملل متحد است (سریع‌القلم، 1391، 2). از این رو، گرایش روزافزون کشورهای در حال توسعه به سازمانهای بینالمللی و در رأس آن سازمان ملل، با هدف حل بحران‌های سیاسی و معضلات اجتماعی، از مشخصات شرایط نوین بینالمللی طی چند دهه اخیر میباشد (ابراهیمی فر و همکاران، 1391، 10). وظیفه برنامه توسعه سازمان ملل متحد، اعطای کمکهای فنی چند جانبه به کشورهای در حال توسعه و کمک به اجرای طرح‌های عمرانی در این کشورها است (موسی زاده، 1395، 23). توسعه را نمی‌توان بدون توجه به شرایط هر کشور و شناخت فرصتها و تهدیدها توجیه کرد. متأسفانه در اکثر کشورهای جهان سوم از جمله ایران برنامه‌هایی زیر عنوان، برنامه توسعه وجود دارند که عملاً نمی‌توانند به توسعه ختم شوند (گودرزوند چگینی، 1394، 216). از این رو، برنامه توسعه ملل متحد به ایران برای برطرف کردن چالش های مربوط به محیط زیست و اجرای تعهدات آن در مورد کنوانسیون‌های بینالمللی مربوط به محیط زیست، همکاری در زمینه توسعه اقتصادی و اجتماعی، مشارکت نزدیک با صندوق جهانی مبارزه با ایدز، سل و مالاریا، به قرار دادن ایدز، سل و مالاریا در مرکز گفتگوی توسعه ملی در ایران و ایجاد مشارکت بین دولت، جامعه مدنی و بخش خصوصی برای هماهنگی و نشان دادن واکنش مؤثر نسبت به این بیماری‌ها (مشاطیان، 1389، 14) و همچنین در جهت پیشگیری اولیه درمان و بازتوانی و کاهش آسیب جامع مواد مخدر، که نشانه و نمایانگر چالشهای توسعه در کشور است، کمک میکند (چارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل متحد، 1396، 25)؛ لذا ﺗﺄثیر برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل برای ترویج احترام به حقوق بشر، حفاظت محیط زیست، مقابله با بیماری‌ها، کمک به پیشرفت و کاهش فقر و پاسخ به چالشهای اصلی توسعه میباشد؛ بنابراین انجام تحقیقی جامع در زمینه ویژگی‌های ﺗﺄثیرگذار برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر برنامههای توسعه‌ای ایران اهمیت می‌یابد. در این زمینه به منظور حمایت از تسهیل اجرای فرایند توسعه در جمهوری اسلامی ایران، مطابق توافق به عمل آمده بین وزارت امور خارجه و هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل متحد در ایران اولویت های مشترک همکاری شناسایی گردیده و فرصتها و چالشهای توسعه بر اساس چهارچوب اولویت‌های توسعه جمهوری اسلامی ایران در چهار زمینه اصلی: الف) محیط زیست؛ (ب)سلامت؛ (ج) اقتصاد مقاومتی؛ (د) کنترل مواد مخدر. تعیین شده‌اند. پرسش اصلی این پژوهش بدین قرار است: برنامههای توسعه در جمهوری اسلامی ایران در چه حوزه‌هایی تحت ﺗﺄثیر برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد قرار میگیرد و چرا با وجود لزوم توجه به ملاحظات بینالمللی در برنامههای توسعه، اجرایی شدن این برنامه ها با موانع و مشکلات متعددی مواجه می گردد؟ آیا وابستگی، رانتیر و دولت محور بودن برنامههای توسعه در جمهوری اسلامی ایران و نیز اقتصاد دولتی و عدم تعامل سازنده با نظام بینالملل باعث عدم اجرای موفق این برنامهها در جمهوری اسلامی ایران شده است؟ چرا این برنامههای توسعه درکشورهای همجوار نتایج مؤثرتر، موفق‌تر و ملموس‌تری - برای نمونه در حوزه توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست- به همراه داشته است؟ در پاسخ به پرسش مذکور، فرضیه پژوهش این چنین قابل طرح میباشد: "حوزههای توسعه پایدار، محیط زیست، بهداشت و سلامت، تاب‌آوری اقتصادی (اقتصاد مقاومتی) و کنترل مواد مخدر در برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد به عنوان یک متغیر برون‌زای مهم، شش برنامه توسعه کلان جمهوری اسلامی ایران را از طریق پیش‌بینی تبصره‌ها، بندها و مواد قانونی مشخص تحت ﺗﺄثیر قرار داده است و به نظر می رسد، تحول برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد برنامههای توسعه جمهوری اسلامی ایران را دچار تحول و دگرگونی میکند." پیشینه فسخوتدینوو[2] (2015) در مقاله‌ای با عنوان مشکلات توسعه بیشتر اقتصاد روسیه، عواملی که مانع پیشرفت آن می‌شوند و شرایط تسهیل مدرنیزاسیون را تعریف میکند. نویسنده، تشکیل خوشه‌های نوآورانه و روابط خاص مشارکت بین دولت، کسب و کار خصوصی و مؤسسات تحقیق و توسعه را مورد ﺗﺄکید قرار می دهد که همه آنها در مجموع می‌توانند رشد اقتصادی بیشتر و توسعه پایدار اقتصاد دولتی را خاطر نشان کنند. اینکوان و شان[3] در مقاله‌ای و با توجه به دستورالعمل 21 در کنفرانس ریو و انتخاب شاخصهای اقتصادی، اجتماعی و آموزشی در قالب 60 شاخص فرعی، نابرابری و شکاف بین مناطق جنوبی هندوستان را در قالب این شاخص‌ها بررسی می‌کنند. سیفی و همکاران در مقاله خود بیان می‌کنند که حق بر توسعه دارای ابعاد ملی و بینالمللی بوده و به دنبال برخورداری انسان‌ها از همه حقوق بشر از طریق فرایند توسعه است. این هدف برجسته، حق توسعه را از دیگر مصادیق حقوق بشر متمایز میکند و همه عناصر ملی و بینالمللی را در برابر این حق، مکلف قرار میدهد. در پژوهش مذکور، با توجه به این نکته که نظام بین الملل، دیگر دولت محور نیست، بلکه از کنشگران متعدد مکلف که می‌توانند مکمل دولت باشند بهره میگیرد، بر نقش و مشارکت برنامه توسعه ملل متحد در اجرای حق توسعه در ایران ﺗﺄکید میشود. پرسش اصلی این نوشتار این است که برنامه توسعه ملل متحد، چه نقشی در اجرایی شدن حق بر توسعه دارد؟ آیا در رابطه با فعالیت‌های خود در ایران موفق عمل نموده است؟ نقطه تمرکز و نگرش همه جانبه ی برنامه توسعه ملل متحد، اعلامیه حق توسعه است. این برنامه به توسعه پایدار و امنیت انسانی توجه داشته، با ارائه برنامههای آموزشی، راهکارهای بومی و کمکهای فنی در کاهش شدت اثر مسائلی که مانع روند توسعه شده و کشورهای بدون آمادگی کافی را دچار آسیب میکند، نقش اساسی دارد. برنامه توسعه ملل متحد در ایران با ارائه الگوها و برنامه توسعه ناحیه‌مدار در راستای افزایش خوداتکایی در سطح ملی با استفاده مؤثر و تقویت تواناییهای مدیریتی و تخصص‌های فنی مؤسسات ملی و افراد از طریق آموزش و اجرا موفق عمل نموده است. برنامه توسعه ملل متحد به عنوان شبکه جهانی توسعه سازمان ملل میتواند تلاشهای جهانی و ملی برای رسیدن به هدفهای توسعه هزاره را هماهنگ کند و به ظرفیتسازی و توانمندی کشورها در جهت دستیابی به اهداف توسعه هزاره، بهبود برنامههای اقتصادی، مدیریت بلایای طبیعی، آموزش راههای پیشگیری از بیماریهای واگیردار، حفظ محیط زیست، انرژی و مقابله با بحرانها و بازسازی و اصلاح کمک نماید (سیفی و همکاران، 1393، 109). شیرزادی، عنوان میکند که روند توسعه در ایران بعد از انقلاب اسلامی، با همه ویژگی‌های خود، بخشی از تلاش برای آبادانی و عمران در تاریخ ایران معاصر به شمار می‌آید. بی‌تردید برنامههای توسعه در این دوره، بیش از هر چیز ﻣﺘﺄثر از تحولات، نیازها و الزامات داخلی بوده است. ضمن اینکه فشارهای خارجی ناشی از تحولات بین المللی از جمله جهانی شدن را نمی‌توان نادیده گرفت. این دوره از جهت نظری و عملی همراه با فراز و فرودهایی بوده است و در این مقاله برای نشان دادن تحول این برنامهها تلاش میشود (شیرزادی، 1389). میراحسنی بیان می کند: سازمان ملل متحد، در پایان جنگ جهانی دوم و در سال 1945 میلادی با امضای 50 کشور رسماً تشکیل گردید. این سازمان با 193 عضو در سال 2006 میلادی، تقریباً شامل همه کشورهای جهان است و بزرگترین سازمان بینالمللی محسوب میشود. سازمان‌ها و نهادهای بسیاری تحت کنترل سازمان ملل فعالیت دارند. از سازمانهای فعال در زمینه بینالملل میتوان به آنکتاد، فائو، سازمان جهانی بهداشت، یونسکو، یونیسف و دیگر نهادها و آژانس‌های بینالمللی اشاره کرد. بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول نیز دو نهاد بینالمللی هستند که به موجب توافقنامه‌ای از سال 1947 میلادی به طور مستقل و تخصصی فعالیت‌های مالی و پولی خود را در چهارچوب این سازمان و با نظارت آن انجام می‌دهند. از ارکان سازمان ملل و قوی ترین نهاد آن، شورای امنیت است که پنج عضو دائمی آن در تصمیمات این شورا حق وتو دارند. گستردگی اعضاء و فعالیت‌های سازمان ملل متحد و کثرت نهادها و سازمانهای بینالمللی تحت پوشش که تقریباً بیشتر بخش‌ها و فعالیت‌های کشورها را در حوزه وسیعی در بر میگیرد، ضرورت بازنگری ساختار و عملکرد این سازمان را بیش از پیش نمایان میسازد (میر احسنی، 1388). در مجموع تمامی مطالعاتی که به اجمال به آنها اشاره شد؛ همچنین سایر مطالعات مرتبط در این زمینه، به موضوع مورد توجه این مقاله به صورت همه جانبه نپرداخته‌اند و بیشتر به تشریح جداگانه وضعیت برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد و فرایند برنامههای توسعه در جمهوری اسلامی ایران معطوف شده و بین این دو متغیر ارتباط ملموسی برقرار نمی‌کنند و به ویژه به بررسی دقیق ﺗﺄثیر برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر برنامههای توسعه جمهوری اسلامی ایران (فرصتها و چالش ها) که موضوع پژوهش حاضر میباشد، نمی‌پردازند. چهارچوب نظری توسعه[4] را از نظر لغوی میتوان به معنی پیشرفت، ترقی یا بهبود دانست (اسمعیل اسدی، 1396، 6). در برداشت جدید از توسعه، استدلال می شود که نه فقط رشد اقتصادی و تولید ثروت، حتی توزیع عادلانه ثروت نیز به تنهایی تأمین کننده زمینه رفاه و خوشبختی انسان ها و فراهم کننده «توسعه» در جوامع بشری نیست، به طوری که انسان ها با توجه به ثروتمند بودن می توانند احساس بدبختی و عدم رفاه داشته باشند (Annand, 2014). از نظر آرتیا سن، توسعه، برای شکوفایی قابلیت افراد با تکیه به آزادی شکل می گیرد و اساساً توسعه به مثابه آزادی است (سن، 1394، 32). مجمع عمومی سازمان ملل نیز، حق توسعه را به عنوان یک حق بشری غیر قابل سلب شناسایی کرده و توسعه را چنین تعریف میکند: "توسعه فرایندی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است با هدف بهبود مستمر و رفاه کل جامعه بر اساس مشارکت فعال، آزادانه و هدفمند" (سالومون، 1391، 73-71). نظریه‌های مهم توسعه در حوزه مکتب وابستگی، دولت رانتیر، دولتی بودن اقتصاد و دولت محور بودن نظام برنامه‌ریزی توسعه مورد توجه قرار گرفت. سازمان ملل متحد، در سال 1948، نهادی موسوم به کمسیون اقتصادی آمریکای لاتین[5] ﺗﺄسیس کرد که به اختصار "اکلا" نامیده شد (کاوه پیشقدم، 1389، 42). نظریه‌پردازان اکلا براین باور بودند که سیاست جایگزینی واردات، کنترل محلی روی نظام اقتصادی را افزایش داده، طبقات سنتی حاکم را تضعیف میکند و باعث توسعه ملی و ظهور یک دولت نوین می‌گردد (اسکارستین، 2015، 43-40). مباحث اصلی نظریه وابستگی عبارت است از: - سرمایههای مستقیم خارجی و مالی باعث گیر افتادن «پیرامون» در شبکه سرمایه‌داری «مرکز» میشود؛ - مکانیسمی که فرایند توسعه نیافتگی در «پیرامون» را حفظ میکند پیش شرط انباشت سرمایه و توسعه «مرکز» است؛ - وابستگی به عنوان یک وضعیت تحمیل شده از خارج محسوب میشود (ساعی و همکاران، 1395، 146-122). در نظریه وابستگی، ماهیت ساختار نظام اقتصادی و دولتی بینالمللی مانع از حرکت خطی از سنت به مدرنیته می شود. نظریه وابستگی، هم امکان توسعه در جهان در حال توسعه و هم در نتیجه آن اهمیت نظریه نوسازی را انکار میکند (قاسمیان، 1391، 38). بر اساس دیدگاه دولت رانتیر، هر دولتی که قسمت عمده ی درآمد خود را از فروش کالاها و خدمات با قیمت هایی بسیار بالاتر از هزینه ی تولید آنها و به شکل رانت دریافت کند، دولت رانتیر نامیده میشود. ﺗﺄثیر دسترسی دولت رانتیر به مقادیر عظیم رانت: 1- تقویت استقلال آن از جامعه؛ 2- تضعیف توانایی و کار ویژه استخراجی و باز توزیعی دولت؛ 3- به دولت اجازه میدهد تا مقادیر عظیم رانت را در راستای مشروعیت خود به کار ببندد؛ 4- رشد حجم بوروکراسی و سازمان اداری دولت رانتیر (حاجی‌یوسفی، 1378، 39). بنابراین سیر تکوین نقش و جایگاه دولت در مکتب وابستگی را می توان به شرح جدول 1 خلاصه کرد: جدول (1) سیر تکوین نقش و جایگاه دولت در مکتب وابستگی و دولت رانتیر
(مأخذ: نوبخت، 1395؛302) با توجه به نظریات و دیدگاه‌های مکتب وابستگی، اقتصاد دولتی، دولت محور بودن نظام برنامه ریزی توسعه و دولت رانتیر می توان اذعان نمود که مطابق نظریه مکتب وابستگی که دولت ها به دلیل وابستگی به ضرورت می‌بایست در چهارچوب نظام بینالملل گام بردارند و مستقل عمل ننمایند، دولت جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از اعضای نظام بینالملل به دلیل منفک نشدن از سیستم جهانی مجبور است در ظاهر در چهارچوب نظام بینالملل، برنامه‌ریزی‌های کلان توسعه را تدوین نماید، هر چند در باطن و در عمل اعتقادی به آن نداشته باشد. نگاه جمهوری اسلامی ایران به نظام و اقتصاد بینالملل، همیشه با نوعی بدبینی همراه بوده و جمهوری اسلامی ایران همیشه نسبت به نظام بینالملل احساس خطر می کرده است؛ به همین دلیل، علی رغم لحاظ نمودن برنامههای سازمان ملل متحد در برنامه های کلان توسعه خود، در تدوین برنامه هایش همواره سعی می‌نماید برنامه‌هایش را طوری تدوین کند که بتواند ضمن عملی نکردن اغلب برنامههای سازمان ملل، روی پای خودش بایستد و مستقل از نظام بینالملل عمل کند. از طرفی دیگر باید گفت، علی رغم وابستگی جمهوری اسلامی ایران به نظام بینالملل، در چهارچوب نظریه مکتب وابستگی، «اقتصاد ایران یک اقتصاد دولتی است» و ضمن این که جمهوری اسلامی ایران یک «دولت رانتیر» محسوب می شود، نظام برنامه ریزی کلان توسعه‌ای آن نیز «دولت محور» است. به همین دلیل در چهارچوب نظری تحقیق، ضمن کمک گرفتن از نظریات مکتب وابستگی به مباحث نظری اقتصاد دولتی، دولت محوری بودن برنامه‌ریزی توسعه و نیز به دولت رانتیر پرداخته شده است. برنامههای توسعه‌ای ج. ا. ایران این گفتار به ارائه برنامههای توسعه در ایران بعد از انقلاب اسلامی پرداخته است. 1. برنامههای توسعه محیط زیست برخی از استراتژی‌های حفاظت از محیط زیست در قوانین برنامههای توسعه جمهوری اسلامی ایران بدین شرح‌اند: جدول (2) ماده و تبصره مرتبط با محیط زیست در برنامههای توسعه
منبع: قانون برنامه اول (1388)؛ قانون برنامه دوم (1388)؛ قانون برنامه سوم (1380)؛ قانون برنامه چهارم (1383)؛ قانون برنامه پنجم (1389)؛ قانون برنامه ششم (1395)
2. برنامههای توسعه اقتصاد مقاومتی برخی از استراتژی‌های اقتصاد مقاومتی در قوانین برنامههای توسعه بدین شرح‌اند: جدول (3)ماده و تبصره‌های مرتبط با اقتصاد مقاومتی در برنامههای توسعه
منبع: قانون برنامه اول (1388)؛ قانون برنامه دوم (1388)؛ قانون برنامه سوم (1380)؛ قانون برنامه چهارم (1383)؛ قانون برنامه پنجم (1389)؛ قانون برنامه ششم (1395)
3. برنامههای توسعه بهداشت و سلامت برخی از استراتژی‌های بهداشت و سلامت در قوانین برنامههای توسعه بدین شرح‌اند: جدول (4) ماده و تبصره‌های مرتبط با بهداشت و سلامت
منبع: قانون برنامه اول (1388)؛ قانون برنامه دوم (1388)؛ قانون برنامه سوم (1380)؛ قانون برنامه چهارم (1383)؛ قانون برنامه پنجم (1389)؛ قانون برنامه ششم (1395)
4. برنامههای توسعه کنترل مواد مخدر در برنامه دوم توسعهاقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران 1378-1374 و برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران 1383-1379 متأسفانه اشاره‌ای به کنترل مواد مخدر نشده است. برخی از استراتژی‌های کنترل مواد مخدر در قوانین برنامههای توسعه بدین شرح‌اند:
جدول (5) ماده و تبصره‌های مرتبط با مواد مخدر در برنامههای توسعه
منبع: قانون برنامه اول (1388)؛ قانون برنامه دوم (1388)؛ قانون برنامه سوم (1380)؛ قانون برنامه چهارم (1383)؛ قانون برنامه پنجم (1389)؛ قانون برنامه ششم (1395)
5. برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد اهداف توسعه هزاره در بزرگترین گردهمایی سران دولتها در سال 2000 در مقر سازمان ملل متحد، در نیویورک به تصویب کلیه کشورهای جهان رسید (حاج احمدی، 1391، 1). برنامه توسعه ملل متحد، از نگرشی یکپارچه نسبت به تأمین کمکهای توسعه- ای سازمان ملل حمایت میکند. این برنامه در چند کشور در حال توسعه، چهارچوب کمک توسعه سازمان ملل متحد[6] را تشکیل داده که از گروههای سازمان ملل تحت رهبری هماهنگکننده مقیم محلی سازمان، تشکیل شده است. این چهارچوبها پاسخی هماهنگ به چالشهای اصلی توسعه ارائه میدهد (مصفا، 1390، 468). این برنامه به ظرفیتسازی برای رشد اقتصادی کشورها و نیز مقابله با چالشها و فرصتهای جهانی شدن نظیر کاهش فقر و تحقق آرمان‌های توسعه هزاره، مدیریت دموکراتیک، پیشگیری از ایدز و بازیابی محیط زیست و توسعه پایدار نقش مهمی ایفا کرده و منابع کمکی فراهم می‌نماید (حاتمی، 1391، 125). بنابراین برنامه توسعه ملل متحد، هماهنگ کننده طرح ها با صندوق حمایت از کودکان ملل متحد[7]، برنامه جهانی غذا[8]، سازمان بهداشت جهانی[9] و اکثر سازمانهای غیر دولتی است (کلی، 1392، 333). برنامه توسعه ملل متحد، نقش مرکزی را در فعالیت مشترک مؤسسات نظام ملل متحد ایفا میکند. بیشتر طرحهایی که بخشی از هزینه آنها را برنامه توسعه ملل متحد تأمین میکند، از سوی مؤسسات موجود در نظام ملل متحد از جمله سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)[10]، سازمان بینالمللی کار، سازمان آموزشی، فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)[11]، سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل متحد (یونیدو)[12]، بانک ترمیم و توسعه، کنفرانس توسعه و تجارت (انکتاد)[13] و انرژی اتمی به اجرا درمیآید (حاج احمدی، 1391، 12). برنامه توسعه ملل متحد[14]، به عنوان شبکه جهانی توسعه سازمان ملل میتواند تلاشهای جهانی و ملی برای رسیدن به هدفهای توسعه هزاره را هماهنگ کند و به ظرفیتسازی و توانمندی کشورها در جهت دستیابی به اهداف توسعه هزاره، بهبود برنامههای اقتصادی، مدیریت بلایای طبیعی، آموزش راههای پیشگیری از بیماریهای واگیردار، حفظ محیط زیست، انرژی و مقابله با بحرانها و بازسازی و اصلاح کمک نماید (سیفی و همکاران، 1393، 109). البته نقش اصلی آژانس‌های توسعه سازمان ملل متحد در ایران ارائه مستقیم خدمات نمیباشد، بلکه آنها از اقدامات نهادهای دولتی به منظور ارائه کارآمدتر خدمات و مزایا به مردم کشور حمایت مینمایند. بنابراین سنجه اصلی میزان موفقیت برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد در ایران از میزانی که حمایت و توصیه آن سازمان توسط نهادهای دولتی شریک پذیرفته و استفاده شده است، حاصل می‌گردد. بر این اساس، راهبردهای اجرایی مشترک برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد در ایران عبارتند از: - حمایت از دولت ایران در گسترش ظرفیتهای نهادی خود؛ - حمایت از دولت ایران در نیل به رویکردهای چند رشتهای توسعه؛ - ارائه پیشنهادات در زمینه سیاست گذاری و تبادل اطلاعات و تخصص فنی؛ - حمایت از تولید دانش و تبادل بهترین عملکردها؛ - تسهیل همکاریهای جنوب- جنوب (سازمان ملل متحد در ایران، 1389، 8). با توجه به مباحث ذکر شده، اهداف چهارچوب کمک‌ها و برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد عبارتند از: (الف) محیط زیست؛ (ب) بهداشت؛ (ج) اقتصاد مقاومتی و (د) کنترل مواد مخدر (چهارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل متحد، 1396، 33). الف. توسعه پایدار در اواخر دهه70 میلادی خصوصاً پس از برگزاری کنفرانس استکهلم که توسط سازمان ملل متحد با عنوان "انسان و محیط زیست" در سال 1972 در کشور سوئد برگزار شد، توجه جهانیان بیش از گذشته به مسائل توسعه معطوف شد و زمینه های لازم برای شکل-گیری رویکردی نوین در زمینه ادبیات توسعه و ﻣﺆلفه های متشکله آن شکل گرفت که بر محور رفع نیازهای آدمی استوار بوده است. پس از برگزاری این کنفرانس نشست های متعددی در زمینه مسائل توسعه و عمدتاً در موضوع شکاف بین کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته و مسائل محیط زیست برگزار گردید و از مجموعه این مباحث و کنفرانس‌ها "توسعه پایدار" به عنوان یگانه راه پاسخ به چالشهای فراروی بشر در خصوص توسعه در جهان مورد توجه قرار گرفت. این چشم انداز جامع‌نگر از توسعه، در پرتو اندیشه‌ها و چالشهای عصر جدید با داعیه پاسخگویی به نیازهای متنوع بشر نه تنها برای نسل کنونی، بلکه نیازهای نسل آینده را نیز مورد توجه قرار داده و مدعی حل مسائل توسعه در هزاره سوم است. بر اساس گزارش برانت لند، توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای کنونی جامعه جهانی را تأمین نماید بدون این که توانایی نسل های آینده را در تأمین و برآوردن نیازهای خود به مخاطره افکند. با توجه به این که هر صاحب‌نظر و اندیشمندی از چشم‌انداز خاصی به این مقوله می نگرد، برداشت‌ها و طیف گسترده‌ای از تعاریف در این زمینه شکل گرفته است. با این وجود، آن تعاریفی بیشتر مصطلح شده‌اند که از یک سو بین مؤلفه‌های توسعه اجتماعی و فرصتهای اقتصادی کلیه اقشار جامعه ﺗﺄکید داشته و از سوی دیگر ضرورت پایداری حفاظت محیط زیست را در کانون توجهات خود قرار دهد. به این ترتیب اگر چه در این رویکرد حفاظت از محیط زیست در کانون توجهات قرار دارد، لیکن نمی‌توان صرفاً در چهارچوب حفاظت از محیط زیست حرکت نمود، بلکه پایداری کلیه ابعاد حیات می‌بایست در این رویکرد مورد توجه قرار گیرد (اسمعیل اسدی، 1396، 21). ب. سلامت سازمان جهانی بهداشت، نهاد اصلی سازمان ملل متحد در زمینه بهداشت و مرجع هدایت کننده آن در عرصه فعالیت‌های بهداشتی بینالمللی است. دستیابی همه افراد جامعه انسانی به بالاترین سطح ممکن بهداشت و تندرستی، هدف این سازمان است. وظایف عمده سازمان جهانی بهداشت عبارتند از: ارائه رهنمود در سطح جهانی در زمینه مسائل بهداشتی، همکاری با دولت ها به منظور توسعه و انتقال تکنولوژی های بهداشتی مناسب، نشر اطلاعات و برقراری استانداردهای بهداشتی، ترویج فعالیت‌های مرتبط با کنترل بیماری‌ها، تغذیه، شیوه زندگی سالم، بهداشت روانی، پاکیزگی محیط زیست و پژوهش در باب نظام های بهداشتی، تدوین مقررات بینالمللی، گسترش برنامه های ایمن سازی، پیشبرد برنامه بهداشت برای همگان. سازمان جهانی بهداشت، سازمانی است مستقل و غیرسیاسی که در حال حاضر تقریباً تمام کشورهای جهان در آن عضویت دارند و هدف آن ارتقاء و حفظ سلامت افراد جهان میباشد (ابن احمدی، 1393، 65). ج. تاب آوری اقتصادی موضوع تاب آوری ملی در سال‌های اخیر، به ویژه بعد از کنفرانس داووس و بحران مالی 2008، مورد توجه نخبگان این حوزه قرار گرفته است. امروزه نه تنها سازمانهای پیشرو بینالمللی نظیر بانک جهانی، مجمع جهانی اقتصاد، سازمان ملل و سازمان همکاری اقتصادی و توسعه به بحث تاب آوری پرداخته‌اند، بلکه کشورها و سازمانهای کوچک منطقهای نیز به تدوین برنامهها و ایجاد نهادهایی برای پایش، برنامه‌ریزی و اجرای رویکردهای تاب آورانه اقدام کرده‌اند (غیاثوند و همکاران، 1394، 80). آسیب پذیری میتواند به عنوان ویژگی‌ها و شرایط یک جامعه یا یک سیستم باشد که آن را در برابر اثرات مخرب حساس می سازد (سازمان ملل متحد، 2009، 30). وجه اشتراک اقتصاد مقاومتی به مفهوم "مقاوم سازی اقتصاد ملی در مقابل تغییرات، مخاطرات و تهدیدهای داخلی و خارجی برای دستیابی به اهداف چشم‌انداز کشور" با متون علمای رایج در حوزه اقتصاد، «تاب آوری» است. تاب‌آوری اقتصادی عبارت است از اقدامات صورت گرفته توسط تمام آحاد اقتصادی از جمله سیاستگذاران، دولت و بخش خصوصی برای قادر ساختن یک کشور در حفظ رشد اقتصادی و ثبات اقتصاد کلان و مقاومت در برابر آثار منفی شوک‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی (Briguglio et al , 2009, 230). از برنامههای مهم سازمان ملل متحد در زمینه اقتصاد تاب‌آور عبارتند از: ۱- حفظ و تداوم رشد سرانه‌ی اقتصادی بر مبنای شرایط ملی؛ ۲- دستیابی به سطوح بالاتر بهره‌وری اقتصادی از طریق ایجاد تولید محصولات جدید یا ایجاد فعالیت های تجاری نوین و استفاده از فناوری های بروز شده و نوآوری. ۳- ترویج سیاست های توسعه محور برای حمایت از فعالیت های سودآور، تولید اشتغال شرافتمندانه، کارآفرینی، خلاقیت و نوآوری. ۴- بهبود تدریجی کارآیی منابع جهانی در حوزه های تولید و مصرف و تلاش برای جداسازی رشد اقتصادی از تخریب زیست محیطی تا سال 2030؛ 5- کاهش قابل ملاحظه‌ی تعداد جوانان بیکار، دور مانده از تحصیل و یا هرگونه آموزش تا سال 2030؛ 6- اقدام فوری و مؤثر برای ریشه‌کنی کار اجباری، پایان دادن به برده داری نوین و قاچاق انسان و ممانعت از به کار گرفتن کودکان به بدترین اشکال، از جمله استخدام و استفاده از کودکان تا سال 2025؛ 7- ایجاد زیرساخت‌های پایدار، مطمئن و کیفی برای حمایت از توسعهی اقتصادی و رفاه؛ 8- ترویج صنعتی شدن پایدار و افزایش چشمگیر سهم صنعت از اشتغال و تولید ناخالص داخلی تا سال 2030؛ 9- به روزرسانی زیرساخت‌ها و احیای صنایع برای پایدارسازی آنها و استفاده بیشتر از فناوری‌ها صنعتی پاک و محیط زیستی توسط همۀ کشورها تا سال 2030؛ 10- گسترش پژوهش علمی، به روزرسانی توانایی های فنّی بخش صنعت در کشورها، به ویژه کشورهای در حال توسعه و ترغیب نوآوری و افزایش قابل ملاحظه تعداد کارکنان حوزه پژوهش و توسعه (سازمان ملل متحد، 2015). د. کنترل مواد مخدر مشکلات مربوط به سوء مصرف مواد در ایران سالانه میلیاردها ریال به کشور خسارت وارد میآورد، کیفیت زندگی و ارزشهای بنیادی جامعه، مانند خانواده و معنویت را تهدید میکند و ناهنجاریها و معضلات اجتماعی فراوانی به دنبال دارد. پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد به همکاریهای میان بخشی نیاز دارد، اما ساختارهای لازم برای این امر مهم در نظام مراقبتهای بهداشتی اولیه وجود ندارد (صابری زفرقندی و همکاران، 1392، 326). غالب فعالیت‌های سازمان ملل در عرصه‌ی مبارزه با مواد مخدر در دو بخش ذیل تقسیم میشود: 1- اقدامات مجمع عمومی سازمان ملل عموماً در قالب توجیه، اعلامیه و قطعنامه و کنوانسیون؛ 2- اقدامات ارگان‌های تخصصی سازمان ملل متحد، مانند کمیسیون مواد مخدر شورای اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل که بیشترین نقش را در خصوص نظارت بر مقررات بینالمللی مربوط به این امر دارد (مرتضوی، 1392، 28). در نهایت، با توجه به ﺗﺄثیر برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر برنامههای توسعه جمهوری اسلامی ایران در نوشتار حاضر از چهارچوب (الگو) مفهومی زیر استفاده میشود:
شکل (1) مدل مفهومی پژوهش
بازتاب برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر برنامههای توسعه ج. ا. ایران این گفتار ضمن ﺗﺄثیر برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر برنامههای توسعه ایران دو حوزه معرفی کرده است که عبارتند از: الف- تشریح اهداف چهارچوب کمکهای توسعه‌ای ملل متحد؛ ب- فرصتها و چالشهای برنامههای پنج ساله توسعه در جمهوری اسلامی ایران.
الف. تشریح اهداف چهارچوب کمکهای توسعه‌ای ملل متحد مهم ترین اقدامات مجموعه سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران به شرح ذیل می باشد:
1. اقدامات در خصوص توسعه پایدار و محیط زیست سازمان ملل متحد در ایران به حمایت از تلاشهای دولت در این زمینه‌ها فعالیت دارد: مدیریت پایدار محیط زیست، حفظ تنوع زیستی، حفاظت از انرژی تجدیدپذیر، رفع آلودگی هوا، تدوین و اجرای سیاستهای پایدار حمل و نقل و ارتقای الگوی پایدار مصرف و تولید؛ بنابراین مهم ترین اقدامات توسعه پایدار و محیط زیست سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران به شرح ذیل می باشد:
- ادامه تدوین و اجرای تلاش های ملی و منطقه ای در راستای پیشگیری از جنگل زدایی، گسترش بیابان ها و آلودگی خاک؛ - ارتقای توسعه صنایع تولید و ارائه کننده تجهیزات انرژی تجدیدپذیر، تجهیزات بهره- وری انرژی، ابزار فناوری اطلاعات برای کاهش مصرف انرژی و خدمات مدیریتی مربوطه؛ - برطرف کردن اثرات مخاطرات آلودگی هوا بر سلامت از طریق تدوین نظام های پایش، سنجش هزینه های مراقبت های بهداشتی و مدیریت اثرات اقلیمی بر سلامت (چارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل، 1396، 34). 2. اقدامات در خصوص بهداشت و سلامت نظام سلامت در ایران توسط سازمان جهانی بهداشت و اساساً در ادبیات مکتوب جهانی بهداشت به عنوان یکی از قدرتمندترین نظامهای سلامت در جهان شناخته شده است که توانمندی خود را مدیون نظام مراقبتهای اولیه بهداشتی پیش رو و نهادینه خود میباشد. نظام مذکور ﺗﺄکید بر عدالت و مشارکت بین بخشی و جوامع محلی دارد و در واقع بنیان شاخصهای سلامت مطلوب کشور را تشکیل میدهد. از سال 1393، حوزه سلامت، شاهد اصلاحات چشمگیری در خدمات و سیاستهای خود در راستای مدیریت گذار اپیدمیولوژیک خطرات مرتبط با سلامتی از بیماریهای واگیر به غیر واگیر و از مراقبتهای اولیه بهداشتی روستا محور به خدمات فراگیر همگانی در مناطق شهری و روستایی بوده است. در زمینه سلامت، سازمان ملل در ایران با حمایت دولت در این زمینه‌ها فعالیت دارد: ارتقای نظام سلامت و فناوری پزشکی؛ اصلاح نظام بیمه؛ آموزش؛ کنترل دخانیات؛ پیشگیری و درمان بیماریهای خطرناک؛ بهبود ایمنی جاده‌ها؛ پیشگیری و مبارزه با بیماریهای نوظهور. بنابراین مهم ترین اقدامات بهداشت و سلامت سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران به شرح ذیل می باشد: - تقویت نظام های پایش و ارزشیابی پوشش همگانی سلامت، تأمین مالی نظام سلامت (به خصوص کارکرد ادغام منابع مالی سازمان های بیمه)، دسترسی به مراقبت های اولیه بهداشتی، کیفیت مراقبت ها در مناطق شهری، مدیریت بیمارستان و رتبه بندی؛ - تقویت سازوکارهای قانونی و افزایش ظرفیت های سازمان غذا و داروی کشور در زمینه تولید واکسن و دارو و تسهیل انتقال فناوری؛ - تقویت راهکارهای عملیاتی و مداخلات ﻣﺆثر، ارتقای نظام های ملی مراقبت و اطلاعات شامل ثبت سرطان و پایش عوامل تهدید کننده سلامت در بیماری های غیرواگیر، میزان ابتلا و مرگ و میر در بیماری های غیرواگیر و پاسخ نظام سلامت به این بیماری ها؛ - تدوین یا به روزسازی سیاست ها، راهبردها و راهکارها برای بارداری و زایمان ایمن، تدوین راهکارهای آموزشی و رویه های استاندارد عملیاتی برای ارائه کنندگان خدمات و پایش ارزشیابی وضعیت سلامت مادران و نوزادان و پاسخ به موارد بیماری (چارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل، 1396، 34). 3. اقدامات در خصوص تاب آوری اقتصادی از این رو، در زمینه تاب آوری اقتصادی، سازمان ملل در ایران با حمایت دولت در این زمینه‌ها فعالیت دارد: فقرزدایی و ارتقای رفاه اجتماعی شامل: آموزش کیفی، رفاه کودکان، یادگیری، امنیت غذایی و کشاورزی، سرمایه‌گذاری و تجارت پایدار، توسعه پایدار روستایی و شهری، کاهش بلایای طبیعی، ارتقای بهداشت کار، کارآفرینی و توسعه بنگاه‌های کسب و کار، توسعه گردشگری پایدار، مبارزه با قاچاق اقلام فرهنگی؛ بنابراین مهم ترین اقدامات تاب آوری اقتصادی سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران به شرح ذیل می باشد: - تدوین راهبردها و اقدامات به منظور نیل به فقرزدایی در مناطق روستایی از طریق ارتقای معیشت های جایگزین؛ - بهبود حمل و نقل شهری شامل حمل و نقل عمومی و جابجایی شهر؛ - گسترش ظرفیت های بهبودیافته برای تدوین و اجرای برنامه ها و سیاست های یکپارچه شامل رویکرد معطوف به خطرات متعدد در راستای کاهش مخاطرات بلایا؛ - کمک به بنگاه های خرد و کوچک در راستای گسترش کسب و کار آنها، دسترسی به بازارهای بزرگ تر و تولید مشاغل جدید، بهبود ارتباطات و تعاملات مابین بنگاه ها، ایجاد و یا بهبود و اجرای سیستم های کیفی استاندارد و صدور گواهی و ردیابی و توسعه بازاریابی؛ - دستیابی به هدف افزایش گردشگری پایدار از طریق بروزسازی برنامه کلان گردشگری کشور، آموزش راهنماهای تورهای تخصصی میراث فرهنگی، بهبود مدیریت اماکن ملی و جهانی میراث فرهنگی و ارتقای گردشگری جامعه محور (چارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل، 1396، 35). 4. اقدامات در خصوص کنترل مواد مخدر در زمینه کنترل مواد مخدر، سازمان ملل در ایران با حمایت دولت ایران در این زمینه‌ها فعالیت دارد: پیشگیری، درمان، بازتوانی و کاهش آسیب، مدیریت مرزها، مبارزه با قاچاق مواد مخدر، همکاری منطقهای و بینالمللی کنترل مواد مخدر و توسعه معیشت‌های جایگزین؛ بنابراین مهم ترین اقدامات کنترل مواد مخدر سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران به شرح ذیل می باشد: - طراحی و اجرای برنامه های ﻣﺆثر پیشگیری از رفتارهای پرخطر و اعتیاد میان نوجوانان و جوانان؛ - ارزشیابی برنامه های کاهش آسیب، تقویت مداخلات جاری و به کارگیری روش ها و حوزه های جدید برای مداخلات سوء مصرف مواد منطبق با ملازمات و مخاطرات جدید از جمله مصرف محرک های شبه آمفتامینی؛ - توسعه همکاری و شبکه سازی منطقه ای و بین المللی به منظور مبارزه ﻣﺆثرتر با قاچاق مواد غیرقانونی (چارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل، 1396). ب. فرصتها و چالشهای برنامههای پنجساله توسعه در جمهوریاسلامی ایران 1. فرصتها و چالشهای برنامه زیست محیطی در خلال چند دهه گذشته به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران تحولات اقتصادی و اجتماعی رو به رشدی را تجربه کرد و بسیاری از نماگرهای اقتصادی و اجتماعی کشور بهبود یافته است، لیکن این تحولات عمدتاً با فشار بر منابع محیط زیستی کشور حاصل شده است که پیامدهای آن به صورت طیف گسترده‌ای از معضلات و ناپایداری‌های محیط زیستی مانند انواع آلودگی های زیست محیطی، کاهش کمی و کیفی منابع آب، فرونشست زمین، خشکیدگی تالاب‌ها و رودخانه‌ها، بروز ریزگردها، فرسایش خاک، تخریب جنگل ها و مراتع و... قابل مشاهده است؛ بر این اساس میتوان موارد زیر را به عنوان برخی از مهمترین چالشهای محیط زیست جمهوری اسلامی ایران برشمرد: - عدم توجه کافی به جایگاه محیط زیست در برنامههای کلان کشور؛ - نارسایی برخی از قوانین مرتبط با محیط زیست، آب و منابع طبیعی و عدم برخورد با متخلفین (صفرزاده، 1396، 641)؛ - ضعف سیستم‌های ارزشیابی، نظارت و کنترل بر بهره‌برداری از منابع آبی و زیست محیطی کشور؛ - عدم ساختار مناسب برای محیط زیست و همپوشانی وظایف و کارکردها؛ - ضعف آگاهی‌های اقشار مختلف جامعه از اهمیت و کارکرد‌های زیست محیطی؛ - الگوهای تولید و مصرف ناسازگار با محیط زیست و منابع آب؛ - ضعف در به کارگیری رویکردهای اقتصاد محیط زیست برای حفاظت از محیط زیست؛ - تغییرات آب و هوایی و خشکسالیها و آسیب پذیری کشور در برابر این پدیده‌ها؛ - برداشت و استحصال بی رویه آب از منابع زیرزمینی (پوراصغر سنگاچین، 1394، 152). 2. فرصتها و چالشهای برنامه اقتصاد مقاومتی به جرأت میتوان گفت که هیچ گونه برنامه فقرزدایی جامع و مصوبی که تمامی زمینه‌ها و ریشه‌های فقر را در برنامه اقتصاد مقاومتی مورد توجه قرار داده باشد در ایران وجود ندارد. از موارد بسیار مهم در آسیب شناسی برنامههای فقرزدایی در ایران، مسئله عدم تعهد و پایبندی به اجرای برنامههای مصوب نظام میباشد. به طور کلی میتوان ریشه های آسیب شناختی برنامههای اقتصاد مقاومتی در ایران را در محورهای ذیل خلاصه نمود: - آشفتگی و پراکندگی در سیاستها و برنامههای فقرزدایی در ایران؛ - تعدد نهادهای متولی فقرزدایی و عدم وجود مسئول و مرجع ملی در حوزه فقر؛ - برخورد منفعلانه با اندیشه‌ها و آموزه‌های وارداتی فقر (مهدی ارائی، 1385، 16-14)؛ - موازی کاری و روشن نبودن وظایف و نقش دستگاه های مرتبط با امر امداد و نجات، در عرصههای عمل؛ - ضعف قوانین و مقررات کارآمد و بروز؛ - عدم بهره گیری مناسب و کارآمد از اطلاعات تخصصی روز دنیا در زمینه امداد و نجات؛ - فقدان نقشه خطرپذیری مبتنی بر شاخصهای حوادث منطقهای و تقسیمات کشوری (احمدی و همکاران، 1394، 64)؛ - کمبود نیروی انسانی متخصص سازمانهای امدادی؛ - ساخت انبارهای امدادی در کنار پایگاه‌ها و نوسازی پایگاه‌های امدادی، همچنین پایگاه‌های اورژانس کشور؛ - فرایند ناصحیح برنامه‌ریزی برای آماده سازی جوامع؛ - عدم توجه به ابعاد وسیع فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی حوادث و بحرانها و همچنین چهارچوب یکسان مدیریت علمی بحران‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی؛ - توجه ناکافی به حمایت روانی و اجتماعی از آسیبدیدگان، امدادگران و مدیران انواع بحرانها و حوادث و عدم حمایت روانی و اجتماعی در مراحل قبل، زمان حادثه و پس از حادثه؛ - شیوع روزافزون مرگ و میر و عوارض اقتصادی ناشی از حوادث حمل و نقل (جاده‌ای، هوایی، ریلی و دریایی)؛ - جهانی شدن ابعاد مختلف زندگی بشری (عسکری زاده و همکاران، 1389، 8-7)؛ - چگونگی تأمین هزینه نظام مراقبت های بهداشتی و بازنشستگی و رفاه سالمندان (خضری، 1389، 90). 3. فرصتها و چالشهای برنامه بهداشت و سلامت برخی از مهمترین چالشهای موجود نظام سلامت در ایران عبارتند از: - مبارزه با گسترش بیماریهای واگیردار و غیرواگیردار در برنامههای توسعه ملی از اولویت برخوردار شود؛ - همچنین با ایجاد مشارکت بین دولت، جامعه مدنی و بخش خصوصی، واکنشی مؤثر را برای مقابله با این بیماری‌ها که نمایانگر چالشهای توسعه‌ای هستند، برانگیزد (حکیم زاده، 1387، 1)؛ - اختلافات منطقهای در مورد برخی از شاخصهای مهم سلامت از جمله مرگ کودکان زیر پنج سال و مرگ مادران؛ - خطر ورود برخی از بیماریهای واگیردار کنترل شده از طریق کشورهای همسایه؛ - مقابله با اثرات مضر تغییرات جمعیتی و اپیدمیولوژی و رشد سریع شهرنشینی؛ - نیاز به ارتقای نظام مراقبتهای اولیه بهداشتی در جهت دستیابی به انتظارات و نیازهای جوامع با در نظر گرفتن وضعیت اجتماعی و اقتصادی در حال رشد آنها (راعی و همکاران، 1396، 131-130)؛ - بروز بیماریهای نوپدید (ایدز و سارس و ...) و بیماریهای باز پدید (سل و مالاریا)؛ - بالا بودن سهم تصدی‌گری دولت در بخش بهداشت و درمان؛ - فقدان شاخص های ارزیابی کیفی عملکرد بخش سلامت و سنجش میزان رضایت مردم و مراجعان؛ - فقدان نظام کارآمد برای سنجش و کنترل کیفیت درمان و کنترل تعرفه‌ها و عملکرد بخش غیر‌دولتی؛ - پراکندگی مراکز سیاست‌ساز و تصمیم‌گیر حوزه سلامت و ضعف جدی در نظام پایش و نظارت حوزه سلامت؛ - نیاز به تقویت هماهنگی سیاستهای آموزشی، پژوهشی و ارائه خدمات؛ فقدان سیاست ملی فراگیر در ارتباط با تأمین مالی نظام سلامت (محمدی، 1391). 4. فرصتها و چالشهای برنامه کنترل مواد مخدر مشکلات مربوط به سوء مصرف مواد در ایران سالانه میلیاردها ریال به کشور خسارت وارد می آورد، کیفیت زندگی و ارزشهای بنیادی جامعه، مانند خانواده و معنویت را تهدید میکند و ناهنجاریها و معضلات اجتماعی فراوانی به دنبال دارد. آمار رسمی در ایران نشان میدهد که حدود دو میلیون نفر از جمعیت کشور مواد مخدر مصرف می‌کنند و به طور تقریبی 1200000 نفر آنها وابستگی به مواد دارند. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از سال 1383، برنامه پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد و پیشگیری از ویروس نقص ایمنی انسان[15] را در نظام مراقبت های بهداشتی اولیه ادغام کرده است (مجتهدزاده و همکاران، 2008، 12-7). - ادامه کاشت و تولید مواد مخدر غیرقانونی در افغانستان باعث نگرانی عمده برای ایران، منطقه و جامعه بینالمللی است؛ - قاچاق مواد مخدر و مواد شیمیایی پیش ساز[16] غیرقانونی به منطقه نیز باعث نگرانی عمیق است؛ - چالش دیگر، افزایش تولید و قاچاق غیرقانونی محرکهای شبه آمفتامینی است (چارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل متحد، 1396)؛ - تغییر مفهوم و کارکرد نظام مراقبتهای بهداشتی اولیه؛ - هماهنگی کم خدمات کاهش تقاضای مواد با نظام مراقبتهای بهداشتی اولیه (Mojtahedzadeh, 2008, 7-12)؛ - نبود پذیرش طرح ادغام خدمات کاهش تقاضای مواد در نظام مراقبتهای بهداشتی اولیه؛ - وضعیت قوانین موجود، سیاستگذاری و چالشهای مربوط به ماهیت اعتیاد (صابری زفرقندی و همکاران، 1392، 326). با توجه به فرصت ها و چالش ها، می توان به اختصار در جدول (6) خلاصه ای از فرصت ها و چالش های برنامههای پنج ساله توسعه در جمهوری اسلامی ایران ارائه گردید.
جدول (6): خلاصه ای از فرصت ها و چالش های برنامههای پنج ساله توسعه در جمهوری اسلامی ایران
لذا با توجه به مطالب ذکر شده میتوان این گونه بیان داشت که راهبردهای اثرگذاری برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر برنامههای توسعه‌ای جمهوری اسلامی ایران عبارتند از: جدول (7) راهبردهای اثرگذاری برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر برنامههای توسعه‌ای جمهوری اسلامی ایران
منبع: چارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل متحد، 1396
نتیجه‌گیری در مجموع با توجه به یافته‌های فوق، میتوان اذعان نمود که حق توسعه از مقوله حقوق بشر و حق مسلّم تمام مردم جهان است. همه دولتها، سازمان‌ها و نهادهای بینالمللی در این زمینه مکلّف به همکاری و ایفای نقش مثبت هستند. بدین منظور برنامه توسعه سازمان ملل متحد به منظور دستیابی ایران به توسعه برای همکاری با جمهوری اسلامی ایران چهار اولویت اساسی شامل رسیدن به آرمان‌های توسعه هزاره، اقتصاد مقاومتی، کنترل مواد مخدر، حفظ پایدار محیط زیست و سلامت را در نظر گرفت تا در برنامههای توسعه کشور (به عنوان چالش های توسعه ایران) گنجانده شود. بنابراین در تحقیق حاضر، با توجه به نظریات و دیدگاه‌های مکتب وابستگی، دولت رانتیر، دولتی بودن اقتصاد و دولت محور بودن نظام برنامه‌ریزی توسعه، موضوع مورد بررسی قرار گرفت و بیان شد، مطابق نظریه «مکتب وابستگی» دولتها به ضرورت می‌بایست در چهارچوب نظام بینالملل گام بردارند، جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از اعضای نظام بینالملل به دلیل عدم امکان منفک شدن از سیستم جهانی، ناچار است برنامه‌ریزی-های کلان توسعه خود را در ظاهر در چهارچوب نظام بینالملل تدوین نماید هر چند در باطن و در عمل، اعتقادی به بخش های بسیاری از آن نداشته باشد؛ از سوی دیگر، مطابق دیدگاه «دولت رانتیر»، به رغم وابستگی جمهوری اسلامی ایران به نظام بینالملل، در چهارچوب نظریه مکتب وابستگی، اقتصاد ایران نیز یک «اقتصاد دولتی» است و ضمن اینکه جمهوری اسلامی ایران یک «دولت رانتیر» محسوب میشود، نظام برنامه‌ریزی توسعه‌ای آن نیز «دولت محور» است. به همین دلیل در چهارچوب نظری تحقیق، ضمن کمک گرفتن از نظریات مکتب وابستگی به مباحث نظری اقتصاد دولتی، دولت محوری بودن برنامه‌ریزی توسعه و نیز به دولت رانتیر نیز پرداخته شده است. نگاه جمهوری اسلامی ایران به نظام و اقتصاد بین الملل همیشه با نوعی بدبینی همراه بوده و جمهوری اسلامی ایران همیشه نسبت به نظام بینالملل احساس خطر می‌کرده است، به همین دلیل، علی رغم لحاظ نمودن برنامههای سازمان ملل متحد در برنامههای کلان توسعه خود، در تدوین برنامه‌هایش همواره سعی می‌نماید برنامه‌هایش را طوری تدوین کند که بتواند ضمن توجه ظاهری به برنامه های سازمان ملل متحد، روی پای خودش بایستد و مستقل از نظام بینالملل عمل کند. به همین دلیل مشاهده می‌کنیم که با وجود این که جمهوری اسلامی ایران برنامههای سازمان ملل متحد را در تدوین برنامههای توسعه‌ای خود لحاظ میکند، اما در عمل و اجرای آن برنامه ها همیشه با مشکل مواجه است و بخش‌های زیادی از این برنامهها صرفاً بر روی کاغذ آمده و جنبه عملیاتی و اجرایی پیدا نمی‌کنند. البته عملیاتی نشدن برنامههای توسعه‌ای در جمهوری اسلامی ایران دلایل دیگری به غیر از دولتی بودن اقتصاد، رانتیر بودن دولت و دولت محور بودن نظام برنامه‌ریزی دارد که میتوان آن را تحت عنوان چالشهای نظام برنامه‌ریزی در ایران که منجر به عدم اجرای این برنامه ها میشود و در قالب یک تحقیق جداگانه مورد بررسی کامل قرار داد، اما به طور خلاصه، چالشهای برنامه‌ریزی کشور را میتوان از ابعاد مختلف بررسی کرد. بخشی از این چالشها ناشی از ساختار سیاسی و نظام برنامه‌ریزی کلان کشور است که تمامی بخش‌ها از جمله برنامه های اولویت دار سازمان ملل متحد نیز تحت ﺗﺄثیر این نظام قرار دارد و مادامی که این مشکلات در این نظام مشاهده میشود، چیره شدن بر چالشهای برنامه‌ریزی به سادگی امکان‌پذیر نیست. بنابراین همچنان که اشاره شد، بسیاری از تدابیر اتخاذ شده در تدوین برنامههای توسعه پنج ساله جمهوری اسلامی ایران از سال 1368 به بعد، بازتابی از برنامهها، سیاستها و اقدامات سازمان ملل متحد در جهت کمک به فرایند توسعه در جمهوری اسلامی ایران و همکاری با ایران جهت دستیابی به آرمان‌های توسعه هزاره بوده است؛ لذا میتوان اذعان کرد که اولویت‌های برنامههای توسعه سازمان ملل، اثرات خود را در تدوین برنامههای توسعه جمهوری اسلامی داشته است، لیکن در عمل و اجرا به دلایل خاصی که در بالا مطرح شد، اثرگذاری عمیقی در این خصوص مشاهده نمی‌شود. این در حالی است که اثرات برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد در کشورهای همجوار همانند ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای خزر در مرحله اجرا و عمل، بیشتر مشهود است و این کشورها در عملیاتی کردن برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد به صورت موفق‌تری عمل کرده‌اند. با توجه به بررسی انجام شده، صحت فرضیه مطرح شده در این تحقیق که عبارت بود از: «برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد به عنوان یک متغیر برون‌زای مهم، برنامههای توسعه جمهوری اسلامی ایران را در حوزههای توسعه پایدار، محیط زیست، بهداشت و سلامت، تاب‌آوری اقتصادی و کنترل مواد مخدر از طریق پیش‌بینی تبصره‌ها، بندها و مواد قانونی مشخص در شش برنامه توسعه کلان کشور تحت ﺗﺄثیر قرار داده است و به نظر می‌رسد، تحول برنامههای توسعه‌ای سازمان ملل متحد، برنامههای توسعه جمهوری اسلامی ایران را دچار تحول و دگرگونی میکند.» مورد تأیید قرار گرفت. نتایج حاصل از بررسی یافته‌های تحقیق، نشانگر ضرورت ادامه پژوهش با تمرکز بر ﺗﺄثیر سایر متغیرهای مستقل بر برنامههای توسعه پنج ساله جمهوری اسلامی ایران میباشد. برای نمونه، بررسی ساختار نظام بینالملل و ﺗﺄثیر آن بر دستاوردها و ناکامی‌های برنامههای پنج ساله توسعه در جمهوری اسلامی ایران زمینه ادامه پژوهش در این زمینه را فراهم میکند.
منابع: - اسمعیل اسدی، رمضان. (1396). سیر تحول رویکردهای توسعه از دیدگاه بین المللی با تاکید بر توسعه پایدار (استکلهم، ریو، ژوهانسبورک و ریو + 20)، تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه کشور. - پوراصغر سنگاچین، فرزام. (1394). محدودیت های کمی و کیفی منابع آب- مهمترین چالش فراروی توسعه کشور در برنامه ششم، تهران: امور برنامه ریزی، آمایش و محیط زیست، سازمان برنامه و بودجه. - چارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران. (1396). تهران: دفتر سازمان ملل در ایران. - حاجی‌یوسفی، امیرمحمد. (1378). دولت، نفت و توسعه اقتصادی در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی. - حاتمی، حسین؛ رضوی، سید منصور؛ افتخاری اردبیلی، حسن؛ مجلسی، فرشته. (1391). کتاب جامع بهداشت عمومی، تهران: دانشکده بهداشت علوم پزشکی دانشگاه بهشتی. - حکیم زاده، کامران. (1387). راهنمای پیشگیری از هپاتیت و ایدز، تهران: انتشارات وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکی و دفتر برنامه عمران ملل متحد. - زیاری، کرامت اله؛ پرهیز، فریاد؛ مهدنژاد، حافظ. (1389). مبانی و تکنیک‌های برنامه ریزی شهری، چابهار: انتشارات دانشگاه بینالمللی چابهار. - سازمان ملل متحد در ایران. (1389). تهران: سازمان ملل متحد در ایران. - ساعی، احمد؛ سیفی، عبدالمجید. (1395). درآمدی بر شناخت مسائل اقتصادی - سیاسی جهان سوم: سیاست، قدرت و نابرابری، تهران: قومس. - سالومون، مارگوت. ای. (1391). مسئولیت جهانی برای حقوق بشر، فقر جهانی و توسعه حقوق بین الملل، مترجمان آزاده‌السادات طاهری و ]...دیگران[. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، برنامه توسعه ملل متحد. - سریع‌القلم، محمود. (1391). توسعه جهان سوم و نظام بینالملل، تهران: نشر سفیر. - سن، آمارتیاکومار سن. (1394). توسعه به مثابه آزادی، ترجمه وحید محمودی، تهران: دانشگاه تهران. - قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. (1388). تهران: انتشارات مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی. - قانون برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. (1388). تهران: انتشارات مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی. - قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. (1380). چاپ پنجم، تهران: انتشارات مرکز اسناد و مدارک سازمان مدیریت برنامه ریزی کشور. - قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. (1383). چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز اسناد و مدارک سازمان مدیریت برنامه ریزی کشور. - قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. (1395). تهران: انتشارات مرکز اسناد و مدارک سازمان برنامه و بودجه کشور. - کلی کیت پیز، کلی. (1392). سازمان های بین المللی، ترجمه حسین شریفی طرازکوهی، تهران: میزان. - موسی زاده، رضا. (1395). سازمانهای بینالمللی، تهران: میزان. - مشاطیان، بهناز. (1389). سازمان ملل متحد در ایران، تهران: نظام ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران. - مصفا، نسرین. (1390). سازمان ملل متحد و حصول همکاریهای اجتماعی، فرهنگی بینالمللی، تهران: میزان. - مرتضوی قهی، علی. (1382). قاچاق بین المللی مواد مخدر و حقوق بین الملل، تهران: دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر. - نوبخت، محمد باقر. (1395). الگوهای توسعه (مقدمه ای بر الگوی مطلوب توسعه ایرانی – اسلامی)، تهران: سازمان برنامه و بودجه کشور. پایان نامه: - عظیمی، میکائیل. (1389). شبیه‌سازی یک الگوی وابستگی (مرکز – پیرامون) در تحلیل توسعه نیافتگی استان سیستان و بلوچستان، استاد راهنما: ابوالقاسم اثنی عشری. دانشگاه مازندران، رشته علوم اقتصادی. - محمدی، محمدحسین. (1391). نقش سازمان ملل متحد در تحقق اهداف توسعهی هزاره (با ﺗﺄکید بر آرمان هشتم)، استاد راهنما: مجید عباسی اشلقی. دانشگاه علامه طباطبایی،رشته روابط بین الملل. - ابراهیمی فر، طاهره و اخوان، تورج. (1392). «مطالعه تطبیقی ﺗﺄثیر سیاست های توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر توسعه انسانی در آفریقای جنوبی و ایران». پژوهشنامه روابط بین الملل (مطالعات روابط بین الملل)، دوره 6، شماره 21. - ابن احمدی، آرزو. (1393). سازمان جهانی بهداشت. فصلنامه بیمارستان،دوره۳، شماره۱و۲. - خضری، محمد. (1389). «دورنمای محیط کسب و کار در لایحه برنامه پنجم توسعه کشور». فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 13، شماره 2. - راعی، مسعود و باغبان صبور، زینب. (1396). «جایگاه حق بر توسعه ایران در برنامه توسعه ملل متحد». مجله علمی تخصصی حقوق و علوم قضایی، سال 3، شماره 25. - سیفی، آناهیتا و حبیب زاده، توکل. (1393). «نقش برنامه توسعه ملل متحد در اجرایی شدن حق توسعه در ایران». مجله حقوقی بینالمللی، شماره 50. - شیرزادی، رضا. (1389). «برنامه های توسعه در ایران بعد از انقلاب اسلامی». فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره 11. - صابری زفرقندی، محمد باقر و روشن پژوه، محسن. (1392). «چالشهای اساسی پیش روی برنامه ادغام کاهش تقاضای مواد در نظام مراقبتهای بهداشتی اولیه در ایران: گزارش یک نشست تخصصی». مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، سال 19، شماره 4. - غیاثوند، ابوالفضل و عبدالشاه، فاطمه، (1391)، «شاخص های تاب آوری اقتصادی، فصلنامه روند، سال 22، شماره 71. - کاوه پیشقدم، محمد کاظم. (1389). «غلبه‌ی مکتب وابستگی بر استراتژی‌های توسعه در دهه‌ی نخست انقلاب اسلامی». دانشنامه حقوق و سیاست، شماره 14. - گودرزوند چگینی، مهرداد. (1394). «توسعه پایدار؛ شاخص‌ها و سیاست». فصلنامه علمی پژوهشی سیاست جهانی، دوره 4، شماره 2. - مولایی، یوسف. (1389). «حق توسعه از ادعای سیاسی تا مطالبه حقوقی». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 4، شماره 4. - میر احسنی، منیر السادات. (1388). «نگاهی به ساختار و عملکرد سازمان ملل متحد». مجله اقتصادی - ماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی، دوره نهم، شماره 93 و 94. - مهدی ارائی، سید محمد. (1385). «آسیب شناسی برنامههای فقرزدایی در ایران». فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 5، شماره 18. - احمدی، علی اصغر و بزرگ زاد، ابراهیم. (1394). رفاه و تأمین اجتماعی در برنامه ششم توسعه. سند راهبردی امداد و نجات کشور در برنامه ششم توسعه. - عسکری زاده، سید محمد و محمدنیا قرائی، سهراب. (1389). «برنامه ریزی مدیریت بلایا و مخاطرات محیطی در راستای توسعه پایدار». چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام. زاهدان، ایران. - چارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران. (1396). دفتر سازمان ملل در ایران. - قانون برنامه پنجم توسعه کشور. (دهم دی ماه 1389). روزنامه رسمی کشور. شماره 419/73285، صفحه 4. - حاج احمدی، رسول. (1391). «بررسی برنامه عمران ملل متحد در ساختار و عمل». قابل دسترس در سایت: پایگاه تخصصی سیاست بین الملل.
- Annand, P. (2014). Capability Health.Oxford: Oxford University Press. - Briguglio, L [et al]. (2009). “Economic vulnerability and resilience: concepts and measurements”. Oxford Development Studies, 37(3), 229-247. - Faskhutdinov, Azat. (2015). “Modernization of the Russian economy in terms of innovative development”. Journal of Procedia - Social and Behavioral Sciences, vol.210(4), 188 – 192. - Mojtahedzadeh V, [et al]. (2008), Injection drug use in rural Iran: Integrating HIV prevention into Iran’s rural primary health care system. Journal ofAIDS Behav, Vol. 12(1): 7-12. - Udombana, Nsongurua J. (2016). “The Third World and the Right to Development: Agenda for the Next Millennium”. Human Rights Quarterly. vol. 22(3), pp. 753-787. - Xingkuan, W. & Shan, H. (2011). Exploratory postevaluation of the current situation of sustainable urban development. Journal of Procardia Engineering, vol.21(2). PP.1169–1172.
[1]نویسنده مسئول: Email: m.goodarzi@khuisf.ac.ir فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، سال یازدهم، شماره 43، پاییز 1397، صص. 9- 47. [2] Faskhutdinov [3] Xingkuan & Shan [4] Developmen [5] Economic Commission for Latin America (ECLA) [6] United Nations Development Assistance Framework (UNDAF( [7] United Nations Children’s Fund (UNICEF) [8] World Food Programme (WFP) [9] World Health Organization (WHO) [10] Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) [11] United nation educational, scientific and cultural organization (unesco) [12] United Nations Industrial Development Organization (UNIDO) [13] United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) [14] United nations development programme (UNDP) [15] Human Immunodeficiency Virus(HIV) [16] precursor | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع: - اسمعیل اسدی، رمضان. (1396). سیر تحول رویکردهای توسعه از دیدگاه بین المللی با تاکید بر توسعه پایدار (استکلهم، ریو، ژوهانسبورک و ریو + 20)، تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه کشور. - پوراصغر سنگاچین، فرزام. (1394). محدودیت های کمی و کیفی منابع آب- مهمترین چالش فراروی توسعه کشور در برنامه ششم، تهران: امور برنامه ریزی، آمایش و محیط زیست، سازمان برنامه و بودجه. - چارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران. (1396). تهران: دفتر سازمان ملل در ایران. - حاجی‌یوسفی، امیرمحمد. (1378). دولت، نفت و توسعه اقتصادی در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی. - حاتمی، حسین؛ رضوی، سید منصور؛ افتخاری اردبیلی، حسن؛ مجلسی، فرشته. (1391). کتاب جامع بهداشت عمومی، تهران: دانشکده بهداشت علوم پزشکی دانشگاه بهشتی. - حکیم زاده، کامران. (1387). راهنمای پیشگیری از هپاتیت و ایدز، تهران: انتشارات وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکی و دفتر برنامه عمران ملل متحد. - زیاری، کرامت اله؛ پرهیز، فریاد؛ مهدنژاد، حافظ. (1389). مبانی و تکنیک‌های برنامه ریزی شهری، چابهار: انتشارات دانشگاه بینالمللی چابهار. - سازمان ملل متحد در ایران. (1389). تهران: سازمان ملل متحد در ایران. - ساعی، احمد؛ سیفی، عبدالمجید. (1395). درآمدی بر شناخت مسائل اقتصادی - سیاسی جهان سوم: سیاست، قدرت و نابرابری، تهران: قومس. - سالومون، مارگوت. ای. (1391). مسئولیت جهانی برای حقوق بشر، فقر جهانی و توسعه حقوق بین الملل، مترجمان آزاده‌السادات طاهری و ]...دیگران[. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، برنامه توسعه ملل متحد. - سریع‌القلم، محمود. (1391). توسعه جهان سوم و نظام بینالملل، تهران: نشر سفیر. - سن، آمارتیاکومار سن. (1394). توسعه به مثابه آزادی، ترجمه وحید محمودی، تهران: دانشگاه تهران. - قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. (1388). تهران: انتشارات مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی. - قانون برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. (1388). تهران: انتشارات مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی. - قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. (1380). چاپ پنجم، تهران: انتشارات مرکز اسناد و مدارک سازمان مدیریت برنامه ریزی کشور. - قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. (1383). چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز اسناد و مدارک سازمان مدیریت برنامه ریزی کشور. - قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. (1395). تهران: انتشارات مرکز اسناد و مدارک سازمان برنامه و بودجه کشور. - کلی کیت پیز، کلی. (1392). سازمان های بین المللی، ترجمه حسین شریفی طرازکوهی، تهران: میزان. - موسی زاده، رضا. (1395). سازمانهای بینالمللی، تهران: میزان. - مشاطیان، بهناز. (1389). سازمان ملل متحد در ایران، تهران: نظام ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران. - مصفا، نسرین. (1390). سازمان ملل متحد و حصول همکاریهای اجتماعی، فرهنگی بینالمللی، تهران: میزان. - مرتضوی قهی، علی. (1382). قاچاق بین المللی مواد مخدر و حقوق بین الملل، تهران: دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر. - نوبخت، محمد باقر. (1395). الگوهای توسعه (مقدمه ای بر الگوی مطلوب توسعه ایرانی – اسلامی)، تهران: سازمان برنامه و بودجه کشور. پایان نامه: - عظیمی، میکائیل. (1389). شبیه‌سازی یک الگوی وابستگی (مرکز – پیرامون) در تحلیل توسعه نیافتگی استان سیستان و بلوچستان، استاد راهنما: ابوالقاسم اثنی عشری. دانشگاه مازندران، رشته علوم اقتصادی. - محمدی، محمدحسین. (1391). نقش سازمان ملل متحد در تحقق اهداف توسعهی هزاره (با ﺗﺄکید بر آرمان هشتم)، استاد راهنما: مجید عباسی اشلقی. دانشگاه علامه طباطبایی،رشته روابط بین الملل. - ابراهیمی فر، طاهره و اخوان، تورج. (1392). «مطالعه تطبیقی ﺗﺄثیر سیاست های توسعه‌ای سازمان ملل متحد بر توسعه انسانی در آفریقای جنوبی و ایران». پژوهشنامه روابط بین الملل (مطالعات روابط بین الملل)، دوره 6، شماره 21. - ابن احمدی، آرزو. (1393). سازمان جهانی بهداشت. فصلنامه بیمارستان،دوره۳، شماره۱و۲. - خضری، محمد. (1389). «دورنمای محیط کسب و کار در لایحه برنامه پنجم توسعه کشور». فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 13، شماره 2. - راعی، مسعود و باغبان صبور، زینب. (1396). «جایگاه حق بر توسعه ایران در برنامه توسعه ملل متحد». مجله علمی تخصصی حقوق و علوم قضایی، سال 3، شماره 25. - سیفی، آناهیتا و حبیب زاده، توکل. (1393). «نقش برنامه توسعه ملل متحد در اجرایی شدن حق توسعه در ایران». مجله حقوقی بینالمللی، شماره 50. - شیرزادی، رضا. (1389). «برنامه های توسعه در ایران بعد از انقلاب اسلامی». فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره 11. - صابری زفرقندی، محمد باقر و روشن پژوه، محسن. (1392). «چالشهای اساسی پیش روی برنامه ادغام کاهش تقاضای مواد در نظام مراقبتهای بهداشتی اولیه در ایران: گزارش یک نشست تخصصی». مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، سال 19، شماره 4. - غیاثوند، ابوالفضل و عبدالشاه، فاطمه، (1391)، «شاخص های تاب آوری اقتصادی، فصلنامه روند، سال 22، شماره 71. - کاوه پیشقدم، محمد کاظم. (1389). «غلبه‌ی مکتب وابستگی بر استراتژی‌های توسعه در دهه‌ی نخست انقلاب اسلامی». دانشنامه حقوق و سیاست، شماره 14. - گودرزوند چگینی، مهرداد. (1394). «توسعه پایدار؛ شاخص‌ها و سیاست». فصلنامه علمی پژوهشی سیاست جهانی، دوره 4، شماره 2. - مولایی، یوسف. (1389). «حق توسعه از ادعای سیاسی تا مطالبه حقوقی». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 4، شماره 4. - میر احسنی، منیر السادات. (1388). «نگاهی به ساختار و عملکرد سازمان ملل متحد». مجله اقتصادی - ماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی، دوره نهم، شماره 93 و 94. - مهدی ارائی، سید محمد. (1385). «آسیب شناسی برنامههای فقرزدایی در ایران». فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 5، شماره 18. - احمدی، علی اصغر و بزرگ زاد، ابراهیم. (1394). رفاه و تأمین اجتماعی در برنامه ششم توسعه. سند راهبردی امداد و نجات کشور در برنامه ششم توسعه. - عسکری زاده، سید محمد و محمدنیا قرائی، سهراب. (1389). «برنامه ریزی مدیریت بلایا و مخاطرات محیطی در راستای توسعه پایدار». چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام. زاهدان، ایران. - چارچوب کمکهای توسعه‌ای سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران. (1396). دفتر سازمان ملل در ایران. - قانون برنامه پنجم توسعه کشور. (دهم دی ماه 1389). روزنامه رسمی کشور. شماره 419/73285، صفحه 4. - حاج احمدی، رسول. (1391). «بررسی برنامه عمران ملل متحد در ساختار و عمل». قابل دسترس در سایت: پایگاه تخصصی سیاست بین الملل.
- Annand, P. (2014). Capability Health.Oxford: Oxford University Press.
- Briguglio, L [et al]. (2009). “Economic vulnerability and resilience: concepts and measurements”. Oxford Development Studies, 37(3), 229-247.
- Faskhutdinov, Azat. (2015). “Modernization of the Russian economy in terms of innovative development”. Journal of Procedia - Social and Behavioral Sciences, vol.210(4), 188 – 192.
- Mojtahedzadeh V, [et al]. (2008), Injection drug use in rural Iran: Integrating HIV prevention into Iran’s rural primary health care system. Journal ofAIDS Behav, Vol. 12(1): 7-12.
- Udombana, Nsongurua J. (2016). “The Third World and the Right to Development: Agenda for the Next Millennium”. Human Rights Quarterly. vol. 22(3), pp. 753-787.
- Xingkuan, W. & Shan, H. (2011). Exploratory postevaluation of the current situation of sustainable urban development. Journal of Procardia Engineering, vol.21(2). PP.1169–1172.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 7,356 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,338 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||