بررسی مصادیق زبان تمثیل در غزلیات حافظ

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 10، شماره 38، دی 1397، صفحه 8-31   

نویسندگان

منیــژه فلاحی^{* 1}؛ ملک محمد فرخ زاد²؛ سید علی محمد جلیلیان³

¹استادیار تمام وقت دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه، ایران

³دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

چکیده

 حافظ غزلسرای بنامی است که تاریخ، نام پر آوازه­اش را نه تنها در جرگه­ی شاعران، که در صدر کارنامه­ی عرفان جهان ثبت کرده است. غزلیات او شرح ایام و لیالی عمری است که در مکاشفه­ی محبوب و سیر خرابات عرفان گذشته است. پس می­توان گفت او را عارفی، کامل، نه غزل‌سرایی مشهور، و عارف مسلک باشد. وی از مجموعه گران­بهای میراث تجربه­های عارفانه به خوبی بهره گرفته و به ظریف ترین شکل ممکن آن­ها را در اشعار غنایی خود تزریق نموده است. بدین سان وی دو رویه‌ی عشق و عرفان را توامان در شعر خود نمایان کرد، از سویی دیگر برای حمل دوگانه معنا نیازمند بهره از زبان و ابزاری بیانی با پتانسیل پرتوانی است که البته وامدار مصادیقی از زبان تمثیل ازجمله: نماد، کنایه، ایهام و ایهام هنری و اسناد مجازی است که وی به نیکی از عهده‌ی آن به در آمده و از استعداد ژرف این آذین‌ها بهره گرفته و حجم کثیری از معنا را بدون انباشت مهمل لفظ به ارمغان آورده است. هدف اصلی این تحقیق بررسی جنبه عرفان، معنویت و عشق در شعر حافظ (727-792) با بهرمندی از توانایی‌های زبان تمثیل می­باشد. این تحقیق به روش توصیفی بوده و اطلاعات موردنیاز به روش کتابخانه­ای و با استفاده از مقالات موجود جمع آوری و تجزیه و تحلیل گردیده است.

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ عرفان؛ تمثیل؛ غزلیات

مراجع

قرآن کریم.

1. الفتی تبریزی، حسین بن احمد، (1377)، «رشف الالحاظ فی کشف الالفاظ»: فرهنگ اصطلاحات استعاری صوفیه؛ ب‍ه‌ت‍ص‍حی‍ح‌ و ت‍وض‍ی‍ح‌: ن‍جی‍بم‍ای‍ل‌ ه‍روی‌، تهران: نشر مولوی.
2. التهانوی، محمد علی، (1391)، «کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم»، ترجمه: عبدالله خالدی و جورج زینالی، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
3. پورجوادی، نصرالله، (1387)، «باده عشق پژوهشی در معنای باده در شعر فارسی»، تهران: نشر کارنامه.
4. حافظ، شمس الدین محمد، (1385)، «دیوان اشعار»، تدوین و تصحیح رشید عیوضی، تهران: امیرکبیر.
5. خرمشاهی، بهاالدین، (1391)، «حافظ نامه»، تهران: نشر علمی و فرهنگی، چ بیستم.
6. خطیب رهبر، خلیل، (1384)، «دیوان حافظ»، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات صفی علیشاه، چ سی و هشتم.
7. سلیمانی، مرضیه، (1388)، «مرآت عشاق اصطلاحات صوفیان»، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چ بیست و ششم.
8. شمس الدین محمد حافظ، «حافظ»، چاپ محمد قزوینی و قاسم غنی، (1320)، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ بیست و ششم.
9. صاعدی، عبدالظیم، (1375)، «حافظ در اشتیاق ظهور»، (تحلیل موضوع مهدویت و معرفی غزل­های حافظ شیراز در وصف مهدی موعود)، تهران: انتشارات نور فاطمه.
10. قلی زاده، حیدر و خوش سلیقه، محبوبه، (1389). «باده و می و تعابیر آن در شعر عرفانی فارسی»، فصلنامه تخصصی عرفان، سال ششم، شماره 16.
11. عرفانیان قونسولی، لیلا و شهلا شریفی، مهدی مشکوه الدینی، (1393)، «اهداف استفاده از نمونه‌های مختلف زبان تمثیلی با رویکرد زبان شناسی»، فصلنامه تازه‌های علوم شناختی، سال 16، شماره یک، بهار نود و سه.
12. لاهیجی، شمس‌الدین محمدبن یحیی، (1371). «مفاتیح ‌الاعجاز فی شرح گلشن راز»، تهران: انتشارات زوّار.