بررسی نقش تمثیل در تبیین مقولۀ «خودسازی» در اندرزنامه های پهلوی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 10، شماره 38، دی 1397، صفحه 32-47   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

بتول فخر اسلام^{* 1}؛ حمیده حسنخانی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نیشابور

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نیشابور

چکیده

تمثیل در تشریح مفاهیم ثقیل برای مخاطبان عام نقشی اساسی دارد. از این­رو، در متون دینی و اخلاقی که عموم مردم را خطاب قرار می­دهند، منعکس شده است. در مقالۀ حاضر، با بهره­مندی از روش توصیفی و تکنیک تحلیل محتوا، تمثیل­های به­کاررفته در اندرزنامه­های پهلوی، بر اساس محتوا    دسته­بندی و نقش آن در بازنمایی اهمیت خودسازی در رشد معنوی آدمی بررسی و تحلیل شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که مؤلفان اندرزنامه­ها با استفاده از تمثیل، موفق به ساده­کردن مفاهیم پیچیده و غامض معرفتی، عینیت­بخشی به مسائل انتزاعیِ شناختی، انتقاد از پیش­الگوهای رفتاری و فکری، ارائه و بازتعریف مدل­های جایگزین سبک زندگی و تسهیل در فرآیند ارتباط مخاطب با نویسنده و متن تولیدی شده­اند. همچنین، مشخص شد که بر اساس محتوا، تمثیل­ها به انواع: «اخلاقی و تعلیمی»، «دینی» و «حکمی و فلسفی» تقسیم می­شوند. اجزاء تمثیلی در این متون نیز، غالباً غیرانسانی (شامل عناصر طبیعت، اجرام آسمانی و موجودات خیالی) هستند.

کلیدواژه‌ها

اندرزنامه های پهلوی؛ تمثیل؛ اخلاق؛ دین؛ حکمت

مراجع

1-      ارسطو، (1371)، رتوریک: فن خطابه. ترجمۀ چرخیده ملکی. تهران: اقبال.

2-      «اندرز دانایان به مزدیسنان و اندرز خسرو قبادان»، (1339)، به تصحیح ماهیار نوابی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. سال 12. شمارۀ 52. ص (127:144).

3-      «اندرز دستوران به بهدینان»، (1356)، تصحیح ماهیار نوابی. پژوهش­نامۀ بخش زبان­شناسی مؤسسۀ آسیایی. شمارۀ 1. ص (53:67).

4-      انوری، حسن، (1381)، فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.

5-      تفضلی، احمد، (1378)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن. چ 3.

6-      جلیلی، رضا و نوروز، مهدی، (1394)، «مطالعۀ تطبیقی برخی آموزه­های تعلیمی در اندرزنامه­های پهلوی و برزونامه (بخش کهن)». پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد. شمارۀ 4. ص (31:48).

7-      جینکز، ویلیام، (1364)، ادبیات فیلم. ترجمۀ محمدتقی احمدیان و شهلا حکیمیان. تهران: سروش.

8-      حسینی کازرونی، سید احمد و کمالی بانیانی، محمدرضا، (1394)، «نگرشی به تمثیل در ادبیات تعلیمی». فصل­نامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. شمارۀ 26. ص (133:154).

9-      دلپذیر، زهرا و بهنام­فر، محمد و راشد محصل، محمدرضا، (1396)، «بررسی تطبیقی مفهوم خرد در اندرزهای دینکرد ششم و شاهنامۀ فردوسی». فصل­نامۀ متن­پژوهی ادب فارسی دانشگاه اصفهان. سال 9. شمارۀ 4. ص (37:55).

10-   دهخدا، علی­اکبر، (1373)، لغت­نامه. تهران: دانشگاه تهران و روزنه.

11-   دینکرد چهارم، (1393)، پژوهش از مریم رضایی. زیر نظر سعید عریان. تهران: سخن.

12-   رزمجو، حسین، (1390)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی. چ 3.

13-   شمس­قیس رازی، شمس­الدین محمد، (1388)، المعجم فی معاییر اشعارالعجم. به تصحیح محمد قزوینی، مدرس رضوی و سیروش شمیسا. تهران: علمی.

14-   شمیسا، سیروس، (1385)، بیان. تهران: میترا.

15-   صاحبی، علی، (1390)، تمثیل درمان­گری؛ کاربرد تمثیل در بازسازی شناختی. تهران: سمت. چ 3.

16-   فتوحی رودمعجنی، محمود، (1393)، بلاغت تصویر. تهران: سخن. چ 3.

17-   کاویانی­پویا، حمید و پیله­وریان، زهرا، (1395)، «بررسی فلسفۀ زروان در تفکرات دینی بر پایۀ     اندرزنامه­های پهلوی». مجلۀ مطالعات ایرانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 15. شمارۀ 30. ص (133:153).

18-   «گزیدۀ پوریوتکیشان»، (1339)، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. سال 12. شمارۀ 55. ص (513:535).

19-   مینوی خرد، (1354)، ترجمۀ احمد تفضلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

20-   نیکخواه، مظاهر و رضایی هفتادر، علی­محمد و خسروی، حسین، (1396)، «بررسی اثرپذیری منظومۀ ویس و رامین از اندرزنامه­های پهلوی در حوزۀ مفاهیم تعلیمی». پژوهش­نامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان. سال 9. شمارۀ 35. ص (1:26).