بررسی تمثیل و گونه های آن در منظومة عرفانی سیرالعباد الی المعاد سنائی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 10، شماره 38، دی 1397، صفحه 48-69   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رامین صادقی نژاد^{* 1}؛ مریم محمدزاده²

¹استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اهر

چکیده

تمثیل از عناصر مُهمّ در داستان­پردازی و بهترین روش برای بیان مسائل عرفانی و فلسفی و یکی از شیوه­های مؤثّر در فهم مُخاطب به شمار می­رود. بررسی مثنوی سیر العباد الی المعاد سنائی غزنوی، نشان می­دهد، سنائی از عنصر تمثیل، بهرۀ فراوانی برده است. سؤال اصلی این نوشته آن است که سنائی، بیشتر از چه نوع تمثیلی برای بیان موضوعات و مفاهیم و مقاصد تعلیمی خود سود برده است؟ این نوشته با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تمثیل و گونه­های آن در این اثر پرداخته است. سنائی در این منظومه، با وارد کردن آرایۀ تمثیل به حیطۀ بیان مسائل عرفانی و فلسفی، ضمن آن که سبب سهولت درک مسائل غامض فلسفی و عرفانی شده و مخاطب را به تفکّر در آفرینش و هستی واداشته، اثری بدیع و به دور از ابتذال آفریده است. یافته­های پژوهش، نشان می­دهد که تمثیل­های ادبی بر ساخته از قرآن و بویژه اسرائیلی‌ات پُرکاربردترین نوع تمثیل در این اثر عرفانی- فلسفی است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل ادبی؛ سنائی غزنوی؛ سیرالعباد الی المعاد؛ عرفانی- فلسفی؛ منظومۀ تعلیمی

مراجع

1. قرآن مجید.
2. اسعد گرگانی. فخرالدین (1367)، ویس و رامین. به اهتمام محمد­جعفر محجوب، تهران: اندیشه.
3. اکبری بیرق. حسین. الیاس بابائی (1388)، صراط­های مستقیم (مطالعة تطبیقی دو اثر عرفانی: سیرالعباد الی المعاد سنایی و کمدی الهی دانته)، ادبیات تطبیقی، سال سوم، شمارة 10، صص 100- 71.
4. المیدانی، ابوالفضل احمد­بن محمد­بن نیشابوری­(2003)، مجمع الامثال، تحقیق و شرح و فهرست قصی الحسین، بیروت: دار مکتبةالهلال.
5. بازگیر. مهناز. امیرحسین مأحوزی. علی محمّد سجادی (1396)، تجلّی رمز و اسطورة آب در دیوان، حدیقه و سیرالعباد سنایی، بهارستان سخن، سال چهاردهم، شمارة 36، صص 134- 115.
6. بهنام­فر. محمّد. کلثوم قربانی جویباری­(1392)­، نقد جایگاه عرفانی سیرالعباد بر اساس ساحت­های شخصیتی سنایی، ادبیات عرفانی، سال هفتم، شمارة 12، صص 123- 103.
7. پیامنی. بهناز. فاطمه فرهودی­پور (1393)، بررسی تطبیقی ساختار روایی مصیبت­نامة عطار و سیرالعباد سنایی به مثابة تمثیل رؤیا، مطالعات عرفانی، شمارة 19، صص 84-55.
8. تجلیل. جلیل (1376)، معانی و بیان، تهران: نشر دانشگاهی.
9. جرجانی. عبدالقادر (1366)، اسرارالبلاغه، ترجمة جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه.
10. جوکار. نجف. الهام خلیلی جهرمی. شیرین رزمجوی بختیاری (1394)، بررسی تطبیقی سیرالعباد سنایی و مصیبت­نامه، شعرپژوهی، سال هفتم، صص 98-75.
11. خائفی. عباس. فخری رسولی گروی. لیلا حرّ (1394)، مقایسة ارداویرافنامه با سیرالعباد، مطالعات ایرانی، سال چهاردهم، شمارة 28، صص 88-71.
12. ذوالقدری. میمنت (1373)، واژه­نامة هنر شاعری، تهران: مهناز.
13. دهخدا، علی اکبر (1357)، امثال و حکم، 3 جلد، تهران: امیرکبیر.
14. ........................... (1373)، لغتنامه، تهران: دانشگاه.
15. ........................... (1384)، چرند و پرند، تهران: فرهنگ جامع.
16. زرین­کوب. عبدالحسین (1378)، بحر در کوزه، تهران: علمی و فرهنگی.
17. سلطانی. منظر. کلثوم قربانی جویباری (1392)، تحلیل مقایسه­ای ارداویرافنامه، سیرالعباد، کمدی الهی­، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، صص 66- 39.
18. سنائی غزنوی، مجدود بن آدم (1360)، مثنوی­های حکیم سنائی، با تصحیح و مقدمّۀ محمد تقی مدرّس رضوی، تهران: بابک. چ دوم
19. ............................................. (1368)، حدیقةالحقیقة و شریعةالطریقة، به تصحیح محمد تقی مدرّس رضوی، تهران: دانشگاه.
20. ......................................... (1385)، دیوان حکیم ابوالمجدود بن آدم سنائی غزنوی، با مقدمّه و فهرست و حواشی، به سعی و اهتمام محمدتقی مدرّس رضوی، چاپ ششم، تهران: سنائی.
21. شفیعی­کدکنی. محمّدرضا (1370)، صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
22. شمس قیس رازی (1327)، المعجم فی معاییر اشعارالعجم، تصحیح عبدالوهاب قزوینی، بیروت: بی­نا.
23. شمیسا، سیروس (1370)، بیان، تهران: فردوس
24. ...................... (1374)، فرهنگ اشارات در ادبیّات فارسی، ج 1، تهران: میترا.
25. ضیاءالدینی. علی. مهین دخت فرخ­نیا (1392)، بررسی تطبیقی سیرالعباد سنایی و رسالة الغفران ابوالعلای معری از دیدگاه فرجام­شناسی، جستارهای ادبی، شمارة 183، صص 60-31.
26. طبرسی، شیخ ابوعلی، فضل بن حسن بن فضل (1350)، ترجمۀ تفسیر مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ احمد بهشتی فسائی، ج 5، تهران: فراهانی.
27. طبری، محمد بن جریر (1362)، ترجمۀ تاریخ طبری، ج 2، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
28. طوسی، محمد بن احمد (1393)، عجائب المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: علمی و فرهنگی.
29. عطاملک جوینی، علاءالدین (1386)، تاریخ جهانگشای جوینی، به اهتمام شاهرخ موسویان، بر اساس تصحیح علامه محمد قزوینی، تهران: دستان. چ دوم
30. علوی مقدم. محمّد. رضا اشرف­زاده (1376)، معانی و بیان، تهران: سمت.
31. غیوری. معصومه (1387)، تحلیلی بر سیرالعباد الی المعاد، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارة 11، صص 29-1.
32. فروزانفر، بدیع الزمان (1370)، احادیث مثنوی، تهران: امیرکبیر. چ پنجم
33. فتوحی. محمود (1383)، تمثیل، ماهیت، اقسام آن و کارکرد، مجلة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت معلم، سال 13، شمارة 47، صص 176- 139.
34. قائمی. فرزاد (1388)، تحلیل سیرالعباد الی المعاد سنایی بر اساس روش نقد اسطوره­ای کهن الگویی، دو فصلنامة ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال اول، شمارة 1، صص 148- 121.
35. قزوینی، زکریا بن محمد (1361)، عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات، تصحیح و مقابلۀ نصرالله سبّوحی، تهران: کتابخانۀ مرکزی.
36. کزازی. میرجلال­الدین (1375)، بیان، تهران: ماد.
37. کسرائی­فر. مرضیه. حسن ابراهیمی (1388)، بررسی نمادگرایی در سیرالعباد و ارداویرافنامه، مجلة ادیان و عرفان، ش 1، صص 161-141.
38. محسنی. مرتضی. علیرضا پورشبانان (1388)، وجوه اقتباس سینمائی از سیرالعباد سنایی، ادب­پژوهی، شمارة نهم، صص 149-129.
39. مشرف. مریم (1386)، سیرالعباد سنایی و کمدی الهی دانته، علوم ادبی، سال اول، شمارة 3، صص 56-23.
40. مولوی، جلال الدین محمد (1375)، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: توس.
41. نظامی عروضی سمرقندی (1389)، چهار مقاله نظامی عروضی سمرقندی، به تصحیح علامّه محمد قزوینی، به تصحیح مجدّد و شرح لغات و عبارات و... محمد مُعین، تهران: جامی.
    1. https:/ www /fa.wikipedia.org