بررسی وجوه تمثیلی مرغان در منطق الطیر

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 10، شماره 38، دی 1397، صفحه 70-96   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاضل عباس زاده^{* 1}؛ مهرداد آقائی²؛ شهربانو عظیم زاده³

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد پارس آباد مغان- ایران

²گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

³کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد پارس آباد مغان، دانشگاه آزاد اسلامی، پارس آباد مغان، ایران.

چکیده

شخصیت­های اصلی منطق­الطیر، مرغان و پرندگانی هستند که شاعر برای تعیین شخصیت آن­ها، از نقش اساطیری و تلمیحی آنان بهره گرفته است. شخصیت درونی اکثر مرغان، بر دو پایه ناتوانی و غرور بنا شده است که در گفتار و کردار آنان به صورت اظهار عجز و خودستایی نمایان می­شود. ناامیدی طاووس و غرور همای از این­گونه است؛ زیرا طاووس از رفتار خود با حضرت آدم که منجر به اخراج آدم و طاووس از بهشت شد نادم است و همای هم از این که سایه­اش پادشاه­پرور است به خودستایی از خویش می­پردازد. یکی از پدیده­های داستانی که بر بعضی شخصیت­های داستان عارض می­شود بازشناخت و دگرگونی است. بنابر نتایج این پژوهش، عطار برای درمان ناهنجاری­های روحی مردم در جامعۀ آشفته­اش، از تجربۀ عرفانی متناسب با ظرفیت­های وجودی افراد و گروه­های اجتماع بهره برده است و چگونگی کمال­یابی گونه­های افراد را، به فراخور صفات و موانع شخصیتی­شان به گونة تمثیلی، تبیین کرده است. عطار در این پیشنهاد عرفانی و درمان­گرانه، افزون بر تبیین کهن­الگویی کمال و سلامت فردی، از طریق کنار زدن سایه و گذر از آنیما، تفرّد روحی را در گرو زدودن صورتک­های مرسوم می­نهد. سرانجام خصایص برون­گرایانه و درون­گرایانه افراد در چنان پیرنگ اسطوره­ای-کهن­الگویی و تجربه معرفتی مضمحل می­شود.

کلیدواژه‌ها

عطار؛ منطق الطیر؛ مرغان؛ تمثیل

مراجع

1. حجازی ب. 1389. طبیبان جان. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
2. دهخدا ع. 1377. لغت­نامه. تهران: انتشارات سخن.
3. ریتر ه. 1390. دریای جان. ترجمۀ عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبوردی. تهران: انتشارات الهدی.
4. زرین­کوب ع. 1386. صدای بال سیمرغ. تهران: انتشارات سخن.
5. سیوطی م. 1385. تفسیر جلالین. ترجمه مسعود قادر مرزی. تهران: مؤسّسه انتشارات حسینی اصل.
6. شمیسا س. 1387. فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. تهران: انتشارات آگه.
7. عطار نیشابوری ف. 1389.منطق‌الطیر مقدمه تصحیح وتعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی.تهران: نشر سخن.
8. فتوحی م. 1386. بلاغت تصویر. تهران: نشر سخن.
9. محمدی ا. 1387. عطار و رسالۀ سی فصل. روزنامۀ رسالت، شماره 6573، ص 17.
10. مستعلّی پارسا غ. 1389. نظر عین القضات همدانی درمورد ابلیس وارتباط آن با نظام احسن.تهران:نشر علم.
11. نصر س. 1385. معرفت و معنویت. ترجمۀ ان اشاءالله رحمتی. تهران: نشر سهروردی.
12. هدایت ر. 1389. مجمع­الفصحاء. به کوشش سیدرضی واحدی و سهراب زارع. تهران: انتشارات امیرکبیر.
13. یاحقی ج. 1369. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی وسروش.